Tímarit Máls og menningar - 01.09.1999, Blaðsíða 87

LEIKHÚSIÐ OG LÍFIÐ
„Þróun sviðsmyndarinnar“ (The Evolution of Décor) fjallar Artaud um til-
gangsleysi þeirra sviðsmynda sem natúralisminn kallaði á og segir:
Fólk mun ekki þola að horfa á þrívíða leikara með andlit eins og mál-
aðar grímur hreyfa sig framan við flöt leiktj öld. Það er engin blekking,
ekki einu sinni frá fremstu bekkjum séð. Annað hvort þurfum við að
losa okkur við allan sjónrænan þátt sýningarinnar eða láta sviðið
koma aftur.3
og er þar greinilega undir áhrifum frá kenningum Bretans Gordon Craigs
(1872-1966) og Svisslendingsins Adolphe Appia (1862-1928) sem báðir
höfðu gagnrýnt natúralismann á svipaðan hátt við upphaf aldarinnar.4 Þeg-
ar Artaud stofnaði Leikhús Alfred Jarry árið 1926 var hann orðinn opinber
hluti af þeirri evrópsku menntaelítu sem barðist fyrir breyttu leikhúsi og
flutti m.a. nokkra fyrirlestra um málið í Sorbonne-háskólanum í París. En
það var í stefnuskrá hins nýja leikhúss sem skoðanir Artauds birtust fyrst op-
inberlega á prenti og sneru ekki lengur eingöngu að sviðsmyndum heldur
vestrænni leikhúshefð í heild sinni:
Leikhúshefðir eru búnar að vera. Eins og staðan er í dag er okkur ekki
fært að meðtaka leikhús sem reynir að blekkja okkur með brögðum.
Við þurfum að trúa á það sem við sjáum. Við getum ekki tekið á móti
leikhúsi sem endurtekur sig á hverju kvöldi í samræmi við sömu,
alltaf sömu, óhjákvæmilegu siðina.5
Hér tók Artaud því undir sjónarmið margra leikhúsfrömuða sem höfðu
gagnrýnt natúralismann fyrir óeðlilegt raunsæi, þar sem meiri áhersla virtist
vera á að leiktjöldin væru vel máluð og að leikarar ættu að endurspegla dag-
legt líf og daglegar tilfinningar. Hann vildi hverfa ff á þessu og benti í því sam-
bandi á að það væri ekki í eðli leikhússins að endurspegla. Raunveruleiki þess
tengist að hans mati allt öðrum hlutum og á að vera miklu líkari hlutverki
trúða sem geta að hans mati búið til annars konar raunveruleika í atriðum
sínum með augnaráðinu einu saman6 og þar liggur veruleiki leikhússins.
Hann vildi þannig leyfa sérstæðri nálægð leikarans á sviðinu að njóta sín og
forðast þá blekkingu að um raunverulegar persónur væri að ræða:
... við verðum að gera leikhúsið skiljanlegra og koma tilfinningum og
gerðum persónanna á það stig að þær hafi bfynni og óvenjulegri
merkingu. Stemmingin í leikhúsinu verður að vera hógværari. Það
þarf ekki að þýða einhver háleit frumspekiferli. Sirkusinn er sönnun
þess. Einföld merking andlegra gilda.7
TMM 1999:3
www.mm.is
85