Lögmannablaðið - 01.06.2010, Page 27

LÖGMANNABLAÐIÐ – 2 / 2010 > 27
Ritið
„Leyndar dómar
fjár magns ins“
eftir hinn kunna
perúska hagfræðing Hernando de Soto
lýsir m.a. ástæðum og orsökum þess að
réttarríki sé grund vallarforsenda þess
að kapítalismi getur yfirhöfuð þrifist og
gengið upp. Það er mat de Soto að í
skjóli réttarríkisins geti markaðs-
samfélagið leyst mikilvæga krafta úr
læðingi en séu verulegar veilur í
réttarkerfum þá muni slíkar lausnir ekki
virka til að vernda hagsmuni heildar-
innar. Með tilliti til þessara grundvallar-
atriða tel ég að íslenska réttarkerfið hafi
fyrir hrun verið of vanburða til að fást
við ýmis flókin álitamál, m.a. þau sem
vörðuðu hátt semi eigenda og stjórnenda
íslenskra stórfyrirtækja. Störf lögmanna
skipta í þessu sambandi máli.
Það liggur augum uppi að þeir sem
reka viðamikil fyrirtæki leita ráðgjafar
hjá lögmönnum sem geta haft mikið
um það að segja hvort einstök viðskipti
gangi í gegn. Hér er þýðingarmikið að
lögmaður haldi faglegu sjálfstæði sínu
og geti ráðið umbjóðanda sínum heilt.
Séu hins vegar fjárhagslegir og aðrir
hagsmunir lögmannsins orðnir svo
nátengdir þeim sem ráðgjöfina þiggur,
þá er hætta jafnan á ferðum. Almanna-
hagsmunir geta þá verið fyrir borð
bornir. Upp geta komið t.d. aðstæður
þar sem starfshættir lögmanna og
annarra lögfræðinga beinlínis ýta undir
að aðilar á markaði hafi ekki jafnan
aðgang að mikilvægum verðmyndandi
upplýsingum.
Það er flókið að meta hver sé ábyrgð
lögmanna á orsökum og afleiðingum
efnahagshrunsins, m.a. vegna þess að
lögmenn geta ekki gert að því þegar
umbjóðendur þeirra hunsa lögfræðilega
ráðgjöf. Á hinn bóginn hlýtur að vera
ljóst að starfsstéttir á borð við lög-
fræðinga og endurskoðendur verða að
endurmeta sín vinnubrögð að ein hverju
marki, ekki bara á Íslandi heldur einnig
annars staðar. Að mínu mati er sér-
staklega þýðingarmikið að þetta
endurmat fari fram hér á landi, m.a.
vegna þess að ef þessar starfsstéttir átta
sig ekki á því hlutverki sem þær léku
fyrir hrun, er t.d. vandséð hvernig hægt
er í framtíðinni að koma á skilvirkum
markaði með ýmis verðbréf, m.a.
hlutabréf. Ég hvet til virkrar umræðu
um þetta efni á meðal lögfræðinga. Orð
eru til alls fyrst.
Faglegt sjálfstæði lögmanna
Helgi Áss Grétarsson, sérfræðingur við Lagastofnun Háskóla Íslands
og doktorsnemi við lagadeild Háskóla Íslands
Störf lög-
manna eru marg-
slungin og oft á
tíðum flókin. Það
á bæði við um störf sjálfstætt starfandi
lögmanna og lögmanna sem starfa á
ábyrgð vinnuveitanda. Lögmanns-
réttindi eru persónubundin réttindi.
Lögmenn skulu starfa skv. lögum um
lögmenn nr. 77/1998 og siðareglum
(Codex Ethicus). Siðareglurnar hafa
sætt endurskoðun reglulega og þær
sem í gildi eru nú voru samþykktar á
aðalfundi LMFÍ 17. mars 2000. Í hinni
mikilvægu 3. gr. siða reglnanna segir:
,,Lögmaður skal vera óháður í starfi og
standa vörð um sjálfstæði lögmanna-
stéttarinnar. Lög maður skal ekki láta
óviðkomandi hags muni, hvort heldur
eigin eða annarra, hafa áhrif á ráðgjöf
sína, meðferð máls fyrir stjórnvaldi eða
dómi eða á annað það, sem lögmaður
vinnur í þágu skjólstæðings síns.
Lögmaður ræður því sjálfur, hvort hann
tekur að sér verk eða ekki, nema lög
bjóði annað“. Í kjölfar rannsóknar-
skýrslunnar er eðlilegt að spyrja hvort
þessi siðaregla hafi alltaf verið í
hávegum höfð í störfum lögmanna.
Ljóst er að lögmenn hafa komið
með einum eða öðrum hætti að
samningum og ákvörðunum og einnig
setið í stjórnum stofnana og félaga sem
til umfjöllunar voru í rannsóknar-
skýrslunni og sættu gagnrýni. Því er
eðlilegt að spyrja hvort lögmenn hafi
verið óháðir í störfum sínum og staðið
vörð um sjálfstæði lögmannastéttarinnar
og hvort það fari saman við almenn
störf lögmanna að taka að sér stjórnar-
formennsku, stjórnarsetu og/eða
framkvæmdastjórn eða vera með
prókúruumboð í félagi eða félögum
skjólstæðinga sinna.
Það var ekki óalgengt fyrir Hrunið
að lögmenn væru stjórnarmenn í
félögum skjólstæðinga sinna, jafnvel
eini stjórnarmaðurinn. Oft voru þetta
fjárfestingafélög en eðli málsins
samkvæmt hafa lögmenn ekki stjórn á
slíkum félögum enda skjólstæðingarnir
jafnan eigendur þeirra og oft einnig
prókúruhafar. Það er áhyggjuefni að
lögmenn taki að sér slík störf og hætta
getur verið á að þeir hafi ekki raunveru-
lega stjórn á félaginu en sæti engu að
síður fjárhagslegri ábyrgð og refsiábyrgð
sem stjórnarmenn/framkvæmdastjórar
samkvæmt lögum. Það má því leiða að
því rök að stjórnarseta/fram kvæmda-
stjórn lögmanna í félögum skjólstæðinga
samrýmist illa ákvæði 3. gr. siða-
reglnanna.
Lögmenn í bönkum, fyrirtækjum,
félögum og stofnunum starfa á ábyrgð
vinnuveitenda sinna. Þótt aðstaða
þeirra sé önnur en sjálfstætt starfandi
lögmanna er þeim ekki veittur neinn
afsláttur í siðareglunum. Nú er meiri
Enginn afsláttur á siðareglum
Hildur Friðleifsdóttir, hdl. útibússtjóri
Landsbankanum: