Lögmannablaðið - 01.12.2014, Page 32

32 LÖGMANNABLAÐIÐ TBL 04/14
AÐSENT EFNI
HÖRÐUR FELIX HARÐARSON
Aðgangur sakborninga og
ákærðra að rannsóknargögnum
Í GREIN SEM ég ritaði í 1. tbl.
Lögmanna blaðsins fyrr á þessu ári var
farið nokkrum orðum um samskipti
verjenda við vitni í sakamálum. Tilefnið
var dómur héraðsdóms í sakamáli nr.
127/2012 þar sem fundið var að því
að verjendur hefðu við undirbúning
aðalmeðferðar haft samband við tiltekin
vitni og eftir atvikum sýnt þeim gögn.
Í greininni var þeirri skoðun lýst að
afstaða héraðsdóms væri án lagastoðar
og andstæð lagareglum um hlutverk
verjenda og reglum um réttláta
málsmeðferð fyrir dómi. Þá var bent á
að þessi takmörkun á réttindum ákærðu
væri þeim mun alvarlegri þegar horft
væri til þess hvernig aðgangi ákærðu að
rannsóknargögnum var háttað í málinu.
Ástæða er til að fylgja síðastnefndu
athugasemdinni eftir með þessu
greinarkorni.
Ákvæði sakamálalaga
Í 37. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð
sakamála er kveðið á um rétt sak­
bornings og verjanda til aðgangs að
gögnum meðan á rannsókn máls
stendur. Samkvæmt 1. mgr. ákvæðisins
á verjandi, svo skjótt sem unnt er, rétt
á að fá afrit af öllum skjölum máls sem
varða skjólstæðing hans og aðstöðu
til að kynna sér önnur gögn. Verjanda
er skv. 4. mgr. ákvæðisins heimilt að
láta skjólstæðingi sínum í té eintak
af gögnunum eða kynna honum þau
með öðrum hætti. Lögregla getur þó í
undantekningartilvikum neitað verjanda
um slíkan aðgang í allt að þrjár vikur
vegna rannsóknarhagsmuna. Þá er í
3. mgr. 37. gr. sérákvæði um frekari
takmarkanir á aðgangi í tilvikum þar
sem öryggi ríkisins eða almennings er
í húfi eða brýnir einkahagsmunir.
Við útgáfu ákæru ber ákæruvaldinu
að senda héraðsdómi sýnileg sönnunar­
gögn málsins ásamt skrá yfir gögnin, sbr.
154. gr. laga nr. 88/2008. Óski ákærði
eftir skipun verjanda við birtingu ákæru
sendir dómari verjanda jafnskjótt afrit af
gögnum málsins, sbr. 157. gr. sömu laga.
Í framkvæmd hefur hins vegar tíðkast
að ákæruvaldið láti verjanda slíkt afrit
í té, án milligöngu dómara.
Tilkynning dómstólaráðs nr.
2/2012
Ástæða er til að vekja athygli á
tilkynningu dómstólaráðs nr. 2/2012
en þar er að finna samskiptareglur við
meðferð stórra efnahagsbrotamála.
Samkvæmt því sem tilgreint er í
inngangi umræddrar tilkynningar eru
samskiptareglurnar afrakstur samráðs
milli dómstólaráðs, ríkissaksóknara,
sérstaks saksóknara og Lögmannafélags
Íslands. Í 1. gr. tilkynningarinnar er tekið
fram að með ákæru skuli fylgja yfirlit yfir
öll gögn sem aflað hefur verið og ekki
eru lögð fram með ákæru (áhersla HFH).
Á verjandi þess kost að kynna sér þessi
gögn hjá sækjanda eftir þingfestingu
málsins með það fyrir augum að gera
kröfu um að eitthvert þeirra verði lagt
fram í málinu.
Haldlagning gagna og leit í
gögnum
Við meðferð áðurgreinds sakamáls
lagði ákæruvaldið hald á mikið
magn gagna í fjölda húsleita, m.a. á
starfsstöð Kaupþings banka hf. Við
leit í rannsóknargögnum notuðust
rannsakendur m.a. við fullkomið
leitarforrit (Clearwell) til leitar í öllum
rafrænum gögnum. Í eigin skýrslum
rannsakenda var gerð grein fyrir
þessari framkvæmd og að á grundvelli
nánar tiltekinna leitarorða hefðu verið
afmarkaðar nokkrar skrár (þýði) sem
innihéldu mikið magn gagna. Einungis
lítill hluti þeirra gagna var að endingu
lagður fram í sakamálinu.
Afstaða ákæruvaldsins
Við meðferð sakamálsins reis marg­
þættur ágreiningur um aðgang að
gögnum, m.a. um rétt ákærðu til afrita
af geisladiskum sem höfðu að geyma
upptökur af skýrslum, rétt til afrits af
tölvupósthólfum ákærðu sjálfra og fleira.
Ákærðu varð lítt ágengt í þessari viðleitni
sinni en þó fékkst staðfest að ákærðu
fengju að leita í eigin tölvupóstum á
starfsstöð ákæruvaldsins.
Eftir yfirferð framlagðra gagna í
málinu og lauslega leit í tölvupóstum
töldu ákærðu sýnt að meðal haldlagðra
gagna væru ýmis gögn sem ættu
erindi inn í málið. Í kjölfarið ákváðu
tveir verjenda að fara á fund sérstaks
saksóknara í þeim tilgangi að fá úr
því skorið hvernig aðgangi að öðrum
haldlögðum gögnum yrði háttað. Á þeim
fundi fengust þau svör að réttur ákærðu
til aðgangs að gögnum tæki hvorki til
haldlagðra gagna í heild sinni né þeirra
gagna sem afmörkuð hefðu verið við
leit í haldlögðum gögnum. Aðgangurinn
væri því bundinn við tölvupóst ákærðu,
auk þess sem ákærðu fengju aðgang að
símtölum sem hefðu verið tekin upp
á grundvelli úrskurða um heimild til