Lögmannablaðið - 01.10.2015, Blaðsíða 35

LÖGMANNABLAÐIÐ TBL 03/15 35
AÐSENT EFNI
GUNNAR INGI JÓHANNSSON HRL.
Á UNDANFÖRNUM ÞREMUR árum hefur
Mannréttindadómstóll Evrópu (MDE)
kveðið upp fjóra dóma gegn íslenska
ríkinu, þar sem komist er að þeirri
niðurstöðu að dómsúrlausnir íslenskra
dómstóla hafi falið í sér brot gegn 10.
gr. mannréttindasáttmála Evrópu (MSE).
Þetta er um þriðjungur allra mála sem
MDE hefur dæmt í gegn Íslandi frá
því landið gerðist aðili að MSE. Sami
einstaklingurinn, blaðamaðurinn Erla
Hlynsdóttir, var kærandi í þremur
þessara mála. Meðal skýringa sem hafa
heyrst, einkum úr ranni dómara, er hvort
lögmennirnir sem ráku málin, hafi ekki
vandað nægilega til undirbúnings þeirra
fyrir íslenskum dómstólum. Ekki er því
úr vegi að fara nánar yfir það á þessum
vettvangi.
Vikumál
Í fyrsta málinu sem kært var til MDE
hafði eigandi nektardansstaðar stefnt
viðmælanda, blaðamanni og ritstjóra
tímaritsins Vikunnar fyrir dóm til að þola
ómerkingu ummæla, sem höfð voru eftir
viðmælandanum, fyrrum starfsstúlku á
nektardansstaðnum. Það undarlega atvik
átti sér stað við aðalmeðferð málsins
í héraði að stefnandi féll frá öllum
kröfum á hendur starfsstúlkunni, sem
þó hafði látið hin umdeildu ummæli
falla, auk þess að greiða allan hennar
málskostnað. Málinu hélt hann hins
vegar til streitu gegn blaðamönnunum.
Héraðsdómur sýknaði blaðamennina,
m.a. með þeim rökum að viðmælandinn
ætti að bera ábyrgð á ummælum sínum.
Hæstiréttur sneri héraðsdómi hins vegar
við, ómerkti nokkur ummælanna og
lagði fébótaábyrgð á blaðamanninn.
Rétturinn taldi hann höfund og
ábyrgðarmann alls efnis, hvað sem liði
ábyrgð viðmælandans, sem ekki var
lengur aðili málsins.
Meginniðurstöður MDE í málinu,
sem gekk gegn Íslandi, hinn 10. júlí
2012, voru að sérstakar ástæður þyrftu
að liggja til grundvallar því að fella
ábyrgð á efni viðtala á blaðamenn.
Slíkar ástæður væru ekki tilgreindar í
dómi Hæstaréttar. MDE tók sérstaklega
fram, að stefnanda hafi sannarlega staðið
til boða að draga viðmælandann til
ábyrgðar, en hafi þess í stað gert dómsátt
við hann. Það hafi dregið verulega úr
möguleikum blaðamannsins á að halda
uppi vörnum. MDE benti á, að þrátt
fyrir það hafi blaðamanninum tekist
að renna stoðum undir sannleiksgildi
ummælanna. Hæstarétti hafi hins vegar
algerlega láðst að fjalla um þær varnir.
Taldi MDE að spyrja mætti sig hvort
blaðamanninum hafi í raun verið gefið
sanngjarnt tækifæri til að firra sig ábyrgð
í málinu. Með vísan þessa og frekari
raka taldi MDE að dómur Hæstaréttar
hafi falið í sér brot gegn 10. gr. MSE.
Annað nektardansstaðamál
Mánuði eftir að Hæstiréttur kvað
upp dóm sinn í Vikumálinu var
blaðamanninum Erlu Hlynsdóttur á
dagblaðinu DV, birt stefna þar sem
krafist var ómerkingar á ummælum
og greiðslu miskabóta vegna ummæla
viðmælanda hennar (Erla I). Málið var
um margt líkt Vikumálinu. Í málinu var
þó ekki einu sinni haft fyrir því að stefna
viðmælandanum, heldur aðeins farið
á eftir blaðamanninum. Fordæmið var
enda komið. Í málinu reyndi lögmaður
stefndu að byggja á dómum MDE og
riti erlendra fræðimanna um inntak 10.
gr. MSE og tjáningarfrelsi fjölmiðla. Allt
kom fyrir ekki. Dómur gekk í jólamánuði
sama ár og voru kröfur stefnanda, þ. á
m. um miskabætur, teknar til greina.
Reynt var að áfrýja málinu til
Hæstaréttar, en sækja þurfti um
áfrýjunarleyfi. Rétturinn hafnaði hins
vegar beiðninni. Í þeirri ákvörðun fólst
að útilokað væri samkvæmt fyrirliggjandi
gögnum að dóminum kynni að verða
breytt svo að einhverju næmi, sbr. c-lið
4. mgr. 152. gr. eml. Málið var þá kært
til MDE.
Dómur MDE gekk sama dag og í
Vikumálinu. Hann var jafn afdráttarlaus
hvað varðar niðurstöðu um að brotið
hefði verið gegn 10. gr. MSE. Dómurinn
taldi, líkt og í Vikumálinu, undarlegt að
stefnandi málsins hefði kosið að reka
málið eingöngu gegn blaðamanninum en
ekki viðmælandanum. Það takmarkaði
varnir blaðamannsins. MDE taldi miklar
gloppur í greiningu héraðsdóms á
málinu og að rökstuðningur dómsins
fyrir niðurstöðunni væri ósannfærandi.
Héraðsdómur hefði t.d. fremur litið til
tóns ummælanna en merkingar þeirra,
dómurinn hefði enga tilraun gert til að
greina hvort ummælin væru gildisdómar
eða fullyrðingar um staðreyndir og hefði
ekki haft neinar forsendur til að dæma
málið út frá því hvernig hinn almenni
lesandi gæti hafa skilið ummælin. Taldi
MDE að efast mætti um að forsendur
dómsins hafi í raun haft það að markmiði
að vernda æru stefnanda. Það eru þung
orð og mjög umhugsunarverð. Einnig
verður umhugsunarverð í þessu ljósi sú
ákvörðun Hæstaréttar að heimila ekki
áfrýjun málsins.
Ekkert svigrúm
Í málinu Erla II hafði eiginkona fyrrum
forstöðumanns Byrgisins höfðað mál
gegn Erlu vegna blaðagreinar sem
hún ritaði. Krafist var ómerkingar á 14
tilgreindum ummælum sem stefnandi
taldi meiðandi. Eftirtekjan var þó heldur
rýr. Þrettán ummæli, þar á meðal um
stórlega siðferðislega ámælisverða
háttsemi stefnanda, fengu að standa
Fjórir dómar MDE