Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2005, Blaðsíða 74

74
Tímarit um menntarannsóknir, 2. árgangur 2005
sem kostur er (International Test Commission,
2001).
Þýðing og staðfærsla á texta mælitækis
Þessi verkhluti lýtur að vali á þýðendum
og vinnu við þýðingu og staðfærslu á texta
mælitækisins. Þýðendur eru að sjálfsögðu
valdir eftir færni og þekkingu sem æskileg er
og vinnulag mótast af því hvort ein eða tvær
þýðingar eru gerðar og hvernig gengið er frá
lokaútgáfu textans þegar tveir þýða (Grisay,
2003, 2004; van de Vijver og Hambleton,
1996; Maxwell, 1996).
Viðfangsefni þýðenda er að þýða texta,
atriði og leiðbeiningar, sjá til þess að málfar
sé við hæfi markhópsins og inntak atriða sé í
samræmi við aðstæður hans. Vinnulag getur
ýmist verið með þeim hætti að einn þýðandi
vinni verkið eða tveir þýðendur geri hvor
sína þýðingu. Þegar tvær sjálfstæðar þýðingar
eru gerðar sér þriðji þýðandi eða vinnuhópur
um að ganga frá lokatexta á grunni beggja
þýðinganna (Grisay, 2003, 2004; Maxwell,
1996). Kostir þess að tveir þýði eru að þeir
geta dregið fram ólíkar hliðar á viðfangsefninu,
farið ólíkar leiðir í orðalagi eða efnistökum
þegar atriði er breytt. Þessi atriði geta verið
málfarsleg, t.d. val á orðum, þýðing margræðra
orða, markviss framsetning á góðri íslensku
og fleira. Jafnframt koma fram ólíkar leiðir
til að færa efni atriða að íslenskum aðstæðum
og ólíkar leiðir til að finna nýjan efnivið
þegar efniviður í frumútgáfu á ekki við á
Íslandi. Þegar lokaútgáfa er gerð upp úr báðum
þýðingum blasa við atriði sem á milli ber og
þriðji þýðandi eða vinnuhópurinn velur þá
útfærslu sem betri þykir eða kemur með nýja
tillögu. Þegar ákveðið er hvort einn eða tveir
þýðendur komi að verkinu er nauðsynlegt að
huga að því hvaða færni er mikilvægust fyrir
verkið og hvort völ sé á þýðanda sem hefur
allt til að bera. Einnig verður að meta hvort
ásættanlegt sé að fórna þeim ávinningi sem
fæst með því að tveir þýði (Grisay, 2003, 2004;
Maxwell, 1996).
Val þýðenda verður að byggja á því hver
markmið þýðingarinnar eru. Æskilegt er að
þýðendur hafi færni á fimm sviðum, þ.e.
þýðandi verður að hafa gott vald á báðum tungu-
málum, hafa góða þekkingu á menningarlegum
sérkennum beggja samfélaga, á hugsmíðinni
sem mæld er, á markhópnum og þekkingu
á prófagerð. Æskilegt er að velja þýðendur
sem hafa sem flesta þessara þátta á valdi sínu
og forgangsraða ólíkri færni eftir mikilvægi
hverju sinni (Hambleton og Bollwark, 1991;
van de Vijver og Hambleton, 1996).
Þessi atriði vega misþungt eftir aðstæðum
hverju sinni. Færni í báðum tungumálum er
undantekningarlaust nauðsynleg til að skynja
blæbrigði í frumútgáfu og skila þeim á lipru
máli í þýðingu (Grisay, 2004; Heimir Pálsson
og Höskuldur Þráinsson, 1988). Mýmörg dæmi
um stirt orðalag sem gerir atriði flókin eða
illskiljanleg, t.d. ensk setningaskipan, benda
til að góðri færni í íslensku sé ekki síður
ábótavant hjá þeim sem þýtt hafa mælitæki hér
á landi en færni í frummáli.
Þýðandi verður bæði að þekkja til hugsmíðar
sem mæld er og til markhópsins, þeirra sem
ætlað er að svara mælitækinu. Þetta er mikilvægt
til að meta hvenær efnistök atriðis (hegðun,
staðhæfing, skoðun) henta ekki til að mæla
sama flöt hugsmíðar í báðum löndum og hvenær
þarf að velja annan efnivið. Þessi þekking er
þýðanda einnig nauðsynleg til að velja orðafar
í takt við tungutak og þankagang markhóps, til
dæmis að nota einfalt og hlutbundið orðalag
þegar við á, nota faglegt orðfæri einungis
fyrir sérmenntaðar fagstéttir, meta hvenær
nota má slangur sem beitt er hjá markhópi
og nota hluti eða atburði úr hversdagslegu
umhverfi þegar efnivið atriðis er breytt (Grisay,
2004; Hambleton, 1993, 2005; Hulin, 1987;
International Test Commission, 2001). Þekking
á hugsmíð er einnig nauðsynleg til að beiting
faglegs orðafars verði markviss (van de Vijver
og Hambleton, 1996). Líta má svo á að þetta
falli undir yfirborðsréttmæti (face validity) og
getur verið nauðsynleg forsenda þess að þeir
sem svara taki mælitækið alvarlega og svari af
heiðarleika (Messick, 1989).
Æskilegt er að þýðendur séu vel að sér um
gerð prófa og spurningalista og um orðalag
Þýðing og staðfærsla á spurningalistum og prófum