Peningamál - 01.09.2004, Blaðsíða 23

leiðir einnig til aukinnar vaxtabyrði, þótt lang-
tímavextir hafi ekki breyst umtalsvert undanfarna
mánuði. Á móti kemur að lánsfjáröflun bankanna
virðist ganga vel og álög á vexti virðist almennt
hafa minnkað. Þá hafa hlutfjárútboð sem fram-
kvæmd hafa verið gengið vel.
Á heildina litið er niðurstaðan sú að fjármálaleg
skilyrði í þjóðarbúskapnum hafa orðið ívið óhag-
stæðari frá því að Peningamál voru síðast gefin út í
byrjun júní. Þau eru þó enn mjög hagstæð og ótvírætt
hagstæðari en áður hvað varðar heimili.
II Stefnan í peningamálum
Stýrivextir hækkuðu í júní og júlí
Seðlabankinn hækkaði stýrivexti um 0,25 prósentur í
júníbyrjun og aftur um 0,5 prósentur hinn 1. júlí.
Stýrivextir bankans hafa síðan verið 6,25%. Hækkun-
in 1. júlí hafði verið gefin sterklega í skyn í inngangi
Peningamála sem gefin voru út í júníbyrjun, þar sem
sagði að horfur í efnahags- og peningamálum gætu
gefið tilefni til meiri hækkunar vaxta en þá var til-
kynnt. Í fréttatilkynningu bankans kom fram að fram-
vindan hefði ekki gefið tilefni til að hverfa frá áform-
um um frekara aðhald í peningamálum, enda væri
eftirspurn ört vaxandi og verðbólguvæntingar hefðu
hækkað. Verðbólguspáin sem birt var í byrjun júní fól
í sér að verðbólga færi lítillega yfir þolmörkin á
komandi mánuðum en að síðan myndi draga úr henni
á ný og hún minnka niður undir 2½%- verðbólgu-
markmiðið á næsta ári. Frá því að spáin var gerð
hefur Seðlabankinn því hækkað stýrivexti sína
tvisvar, samtals um 0,75 prósentur.
Í fréttatilkynningu bankans kom einnig fram að
þótt verðbólgan væri að hluta til af erlendum uppruna
og að því leyti utan áhrifasviðs Seðlabankans ættu
innlendar verðhækkanir og eftirspurn einnig umtals-
verðan hlut að máli. Aukin verðbólga, mikill vöxtur
einkaneyslu og fjárfestingar, og vaxandi verðbólgu-
væntingar, sem höfðu valdið lækkun raunstýrivaxta
frá því að vextir bankans voru hækkaðir í byrjun júní,
voru talin styrkja rökin fyrir vaxtahækkun. Þá var
tekið fram að miklar framkvæmdir sem fram undan
væru myndu að óbreyttu krefjast frekari hækkunar
vaxta á komandi mánuðum. Hversu hratt það gerðist
væri háð framvindu ýmissa þátta, ekki síst verðbólgu
og eftirspurnar.
Heppilegt aðhaldsstig peningastefnunnar verður að
meta í ljósi hinna miklu framkvæmda sem fram undan
eru
Þegar lagt er mat á hversu aðhaldssöm peninga-
stefnan er eða þarf að vera um þessar mundir er
brýnt að hafa í huga þær sérstöku aðstæður sem nú
ríkja. Fram undan er eitt mesta framkvæmdatímabil
í sögu þjóðarinnar og einsýnt að peningastefnan
þarf að vera afar aðhaldssöm á meðan það gengur
yfir. Framkvæmdirnar munu óhjákvæmilega hafa
töluverð ruðningsáhrif og að hluta verður þeim
miðlað fyrir tilstuðlan aðhaldssamari peningastefnu.
Þótt umfang framkvæmdanna sé vel þekkt ríkir
veruleg óvissa um áhrifin á þjóðarbúskapinn. Þótt
hann hafi áður farið í gegnum framkvæmdaskeið
sem í hlutfalli við landsframleiðslu eru álíka mikil
að umfangi, gerðist það við allt önnur skilyrði.
Hagkerfið er t.d. til muna opnara en þegar stór-
iðjutengd framkvæmdahrina gekk yfir í lok sjöunda
áratugarins. Skiptir þar ekki síst sköpum að landið
er orðið hluti af samþættum evrópskum vinnu-
markaði og fjármagnshreyfingar óheftar. Þá hefur
framkvæmd peningastefnunnar tekið algerum
stakkaskiptum og gengi krónunnar flýtur nú óheft á
gjaldyrismarkaði.
Einn helsti ávinningur þeirra breytinga sem orðið
hafa á framkvæmd peningastefnunnar á undanförn-
um árum er að þær gera mögulegt að bregðast mun
fyrr við fyrirsjáanlegum áföllum eða búhnykkjum á
borð við þær framkvæmdir sem fram undan eru.
Vandinn felst hins vegar í því að við takmarkaða
sögulega reynslu er að styðjast í þeim efnum. Ekkert
þeirra landa þar sem peningastefnan er byggð á verð-
bólgumarkmiði eins og hér hefur glímt við sam-
bærileg úrlausnarefni, enda er saga peningastefnu
með verðbólgumarkmið ekki löng.
Vextir munu þurfa að hækka – spurningin er hversu
hratt
Þrátt fyrir að mikil óvissa ríki um áhrif fyrirhugaðra
framkvæmda á þjóðarbúskapinn má telja víst að
auka verði aðhald peningastefnunnar enn frekar frá
því sem nú er ef takast á að halda verðbólgu í
skefjum. Seðlabankinn stendur frammi fyrir þeim
vanda að meta hversu hratt aðhaldið þarf að aukast.
Í því sambandi er rétt að hafa í huga að framkvæmd
peningastefnu er ekki nákvæm vísindi. Óvissa ríkir
um flesta þætti framkvæmdarinnar og áhrifin koma
22 PENINGAMÁL 2004/3