Peningamál - 01.07.2007, Side 53

Daníel Svavarsson og Pétur Örn Sigurðsson1
Erlend staða þjóðarbúsins og þáttatekjur
1. Daníel Svavarsson er hagfræðingur á hagfræðisviði Seðlabanka Íslands og Pétur Örn
Sigurðsson er hagfræðingur á upplýsingasviði Seðlabanka Íslands. Höfundar vilja þakka
Arnóri Sighvatssyni, Ásgeiri Daníelssyni, Jakobi Gunnarssyni, Tómasi Erni Kristinssyni og
Tryggva Pálssyni fyrir gagnlegar ábendingar. Höfundar eru einir ábyrgir fyrir öllum göllum
sem eftir standa. Þær skoðanir sem hér koma fram eru höfunda og þurfa ekki að endur -
spegla skoðanir Seðlabanka Íslands.
Inngangur
Alls námu erlendar skuldir 5.916 ma.kr. í árslok 2006, en erlendar eign-
ir alls 4.518 ma.kr. Hrein staða var því neikvæð um 1.397 ma.kr. eða
um 122% af vergri landsframleiðslu (sjá mynd 1). Sé einungis litið til
hreinnar erlendrar skuldastöðu, þ.e.a.s. hreinnar stöðu án áhættufjár-
magns, er staðan neikvæð um 2.371 ma.kr. eða sem nemur rúmlega
tvöfaldri landsframleiðslu ársins 2006.
Jafnhliða auknum erlendum eignum og skuldum hefur vægi þátta -
tekna í greiðslujöfnuði Íslands aukist mikið á síðustu árum. Fyrir aðeins
örfáum árum voru vöruviðskipti langstærsti liðurinn, en samhliða auknu
frelsi í fjármagnsfl utningum og aukinni þátttöku Íslands í alþjóðavið-
skiptum margfölduðust þáttatekjur. Árið 1996 voru þáttatekjur tæpir
7 ma.kr. en árið 2006 var þessi upphæð komin í rúmlega 167 ma.kr.
Á sama tíma hafa tekjur af útfl utningi vöru og þjónustu rétt rúmlega
tvöfaldast. Þáttagjöld hafa hins vegar aukist enn meira en tekjurnar á
þessu tímabili eða úr 18 ma.kr. árið 1996 í 268 ma.kr. í fyrra. Alls skýrði
halli á þáttatekjum um þriðjung af viðskiptahalla ársins 2006.
Umfang erlendrar fjárfestingar og lántöku er ekki hið eina sem
hefur áhrif á hreina stöðu Íslands gagnvart umheiminum. Til viðbótar
Staða þjóðarbúsins gagnvart útlöndum hefur tekið miklum breytingum á síðustu misserum. Erlendar eignir og
skuldir Íslendinga hafa margfaldast á aðeins örfáum árum, en erlendar skuldir hafa aukist talsvert meira en erlendar
eignir. Hrein erlend staða þjóðarbúsins er því orðin mjög neikvæð í hlutfalli við landsframleiðslu og hrein skuld með
því mesta sem dæmi eru um í heiminum. Á sama tíma og erlendar skuldir hafa hækkað hafa hreinar vaxta- og arð-
greiðslur til útlanda aukist mikið og vega þungt í viðskiptahallanum. Komið hafa fram efasemdir um áreiðanleika
þeirra upplýsinga sem liggja að baki mati á hreinni stöðu þjóðarbúsins og viðskiptahallanum og meðal annars verið
bent á ósamræmi á milli fl æði- og stöðustærða. Þá hefur því verið haldið fram að eignir þjóðarbúsins séu stórlega
vanmetnar og að einhverju leyti vantaldar.
Í greininni er fjallað um þróun eigna og skulda þjóðarbúsins undanfarin ár og samhengi þeirra við jöfnuð
þáttatekna. Fjallað er um aðferðir sem notaðar eru við skráningu gagna og reynt að greina mögulega annmarka sem
gætu skýrt framangreint misræmi. Í mörgum löndum er glímt við hliðstæð vandamál. Í greininni er því einnig fjallað
um niðurstöður erlendra rannsókna á þessu sviði í ljósi stöðunnar sem er uppi hér á landi.
Niðurstaða höfunda er að uppgjör greiðslujafnaðar og skráning erlendrar stöðu þjóðarbúsins sé í samræmi við
erlenda staðla og venjur. Það sé hins vegar ljóst að við vissar aðstæður gefi núverandi aðferðafræði við mat á ávöxt-
un hlutabréfa og mat á hreinni fjármunaeign ekki nægilega heildstæða mynd. Væri t.d. tekið tillit til verðbreytinga
á hlutabréfum í jöfnuði þáttatekna er ljóst að viðskiptahallinn árið 2006 væri talsvert minni en miðað við núverandi
aðferðafræði, en að sama skapi væri viðskiptahallinn fyrir árið 2005 töluvert meiri. Eins telja höfundar að til hliðar
við núverandi skráningu erlendrar stöðu mætti efl a upplýsingagjöf með því að meta hreina erlenda fjármunaeign
einnig á uppreiknuðu kostnaðarverði og áætluðu markaðsverðmæti.
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
Mynd 1
Erlend staða þjóðarbúsins
1. ársfj. 1998 - 4. ársfj. 2006
Ma.kr.
Hrein staða við útlönd (v. ás)
Hrein staða sem hlutfall af VLF (h. ás)
% af VLF
-1.600
-1.400
-1.200
-1.000
-800
-600
-400
-200
0
-160
-140
-120
-100
-80
-60
-40
-20
0
200620052004200320022001200019991998