Skírnir - 01.01.1983, Síða 147

SKÍRNIR
HELGISÖGUR
141
4.
í nokkurra ára gamalli grein um biskupasögur í þýsku al-
fræðiriti kemst Peter Foote svo að orði um efni Jóns sögu helga:
is an entertaining and skilful blend of hagiographic commonplace, Icelandic
history, and elements drawn frotn learned and popular story-telling, native
and foreign.tt
Þetta er stutt en greinargóð lýsing. Hins vegar hefur ekki fyrr
en nn verið gerð könnun á þessari blöndu, þar sem er rit Peters
Koppenbergs, Hagiograpische Studien zu den Biskupa Sögur.
Unter besonderer Beriicksichtigung der ‘Jóns saga helga’. Að-
eins sögur dýrlinganna þriggja, Þorláks, Jóns og Guðmundar, eru
eiginlegar helgisögur. Allar aðrar biskupasögur heyra til ann-
arri bókmenntagrein, enda þótt þær hafi orðið fyrir áhrifum frá
helgisagnaritun og gegni líku uppeldislegu hlutverki: að vera
góðum mönnum skuggsjá til eftirdæmis. Hungurvaka er t.d.
krónika sem sennilega er samin fyrir skólasveina og vafasamt
að telja hana vera eins konar inngang að Þorláks sögu, eins og
gert hefur verið allar götur síðan Guðbrandur Vigfússon hélt
því fram í formála sínum að Biskupa sögum (1858—78).15 Páls
saga, Árna saga og Lárentíus saga eru aftur á móti ævisögur og
hafa ákveðna formgerðarþætti sameiginlega með lífssögum.
Jóns saga helga er til í þremur gerðurn: A, B og C sem er tal-
in vera samsteypa úr A og B, en þær báðar eru sagðar runnar
frá latínusögu Gunnlaugs munks Leifssonar (d. 1218), en hún
er glötuð. Fræðimenn hafa lengi deilt um það livor gerðanna
A eða B væri eldri og er sú rannsóknasaga lærdómsrík, því að í
leit fræðimanna að röksemdum speglast ekki einungis miklir
erfiðleikar við að ákvarða aldurseinkenni heldur einnig þjóð-
félagsskoðanir þeirra sjálfra. Þjóðernishyggja Sigurðar Nordals
kernur t.a.m. mjög vel fram í ummælum hans um A-gerðina.
Hann taldi hana vera skrifaða á Þingeyrum undir handarjaðri
Gunnlaugs Leifssonar sjálfs og orð formálans um vegsömun
Jóns helga, að hann hafi lýst, ‘eigi at eins sína fóstrjörð, heldr
ok nærverandi lönd þessa konungsríkis’16 væru merki um liinn
alþjóðlega klausturanda, ‘sem hirti lítt um sjálfstæði þjóðar-