Skírnir - 01.09.1993, Blaðsíða 14
316
SVAVA JAKOBSDÓTTIR
SKÍRNIR
Hér er tíunduð þrenningin náttúra, maður, guð, en sambandið
milli þeirra var höfuðviðfangsefni rómantískra hugsuða og
skálda. Þessi hluti tilvitnunarinnar sýnir líka einkar glöggt tengsl
Fjölnisumræðunnar við Grasaferð því að yrkisefni sögunnar er
einmitt þetta þrennt. Undir yfirborði raunsærrar grasaferðar
tveggja frændsystkina gerir Jónas Hallgrímsson að yrkisefni „hið
ósínilega eðli og leíndardóma náttúrunnar", sem skáldin leysa úr
læðingi og gera sýnileg í kvæði eða myndhverfingu, og að því
leyti, sem til mannsins nær, sýnir hann inn í sálarlíf drengsins, og
að síðustu fjallar hann um „andanna heím eður guðlega hluti“ á
táknsviði sögunnar.
Loks er í greininni rætt um það hvernig yrkisefnið birtist í
skáldskap:
Nú þó að þessar tvær tegundir skáldskaparins sjeu hjer aðgreíndar, þá
eru þær ekkji að síður skjildar og margvíslega samflæktar, og hvurug
gjetur annarrar án verið. Allt er komið undir því, að skáldmælunum sje
komið firir eptir ástæðum í hvurt sinn, og að mindin sje eíns og hún áttí
að verða. (bls. 10)
Hér kemur fram sá ídealismi sem einkennir svo mjög róman-
tíkina: Idealið (hugmyndin) er raungert (í mynd eða kvæði) en
náttúran ídealíseruð (hafin upp yfir hið einstaka), og allt er komið
undir því, að „mindin sje eíns og hún áttí að verða“. Lykilorðið
hér er mynd en í myndum og táknum og goðsögum endurskapa
rómantísku skáldin skilning sinn á eðli tilverunnar, - „raungera
hughrif sín og hugsjónir", svo notað sé orðalag Þóris Óskarsson-
ar í fyrrnefndu riti (bls. 32).
Ummæli piltsins á fjallinu eru aðeins yfirlýsing um þá trú sem
hann aðhyllist. Hún verður ekki lesin út úr kvæðinu um lóuna,
sem er raunsætt kvæði; á hinn bóginn sýnir Grasaferð ekki ein-
ungis kenninguna í verki heldur og rómantískt skáld að verki. Þar
er skáldað nánast í hverju skrefi og framvinda sögunnar háð því
hvað sagt er og hvað er ekki sagt. Það var einstaklingsbundið
hvernig skáld unnu úr rómantískum kenningum; það er t.d. eftir-
tektarvert hvað Jónas leggur mikla áherslu á samvirkni náttúru og
hugar („sona mun það hafa farið samt, annars hefði mjer varla