Skírnir - 01.09.1993, Blaðsíða 15
SKÍRNIR PARADÍSAR MISSIR JÓNASAR HALLGRÍMSSONAR
317
dottið það í hug“). Með orði eða myndhverfingu í mæltu máli má
raungera heiminn ekki síður en í fullunnum skáldskap. I þessu
endurspeglast greinilega viðhorf sumra rómantískra skálda til
tungumálsins; „afl orðsins" var þekkt hugtak sem, a.m.k. í munni
sumra, gerði ráð fyrir beinu náttúrulegu sambandi milli orðs,
hugar og veraldar hlutanna.4 Drengurinn í Grasaferð virðist trúa
á afl orðs og myndhverfingar. Áhrifin minna sterklega á fyrirbæri
eins og „áhrínsorð“ og „bannorð" í íslenskri þjóðtrú; ekki einasta
verður það sem sagt er að áhrínsorðum, heldur reynir drengurinn
að forðast að það verði nefnt á nafn sem hann óttast mest að fram
komi. En það skiptir einnig máli fyrir Grasaferð að kenning róm-
antíkera um náttúrulegt tungumál blés nýju lífi í hefðbundna
kristna kenningu um eitt upprunalegt tungumál sem unnt væri að
endurheimta með réttri andlegri innsýn. Skilningur kristninnar
var sá að í upphafi hafi Guð gefið manninum tungumálið í
Edensranni og „öll jörðin hafði eitt tungumál og ein og sömu
orð“, eins og stendur í 1. Mósebók 11:1. Þetta upprunalega tungu-
mál samsvaraði fullkomlega sköpunarverki Guðs, en glataðist
þegar Guð ruglaði tungumálin vegna Babelsturnsins. Sundrun
tungumálsins, sem olli því að menn hættu að skilja hver annan,
var því ein afleiðing syndafallsins.5 Þetta minni, sem var þekkt í
trúarskáldskap, tekur Jónas einnig upp í Grasaferð.
Kerfisbundnum samanburði á Grasaferð og Fjölnisgreininni
læt ég lokið með því að benda á að frásagnarháttur sögunnar end-
urspeglar kenningu Fjölnis um tvær tegundir skáldskapar. Fram-
an af sögu, þegar ytra borðið er yrkisefnið, er hlutlægum frásagn-
arhætti beitt sem þarf enga rúmskyggni til að ráða í, en í síðari
hlutanum, þegar hvarflað er „frá útborði hlutanna til hins ósíni-
lega“ eru sömu atriði endursögð að rómantískum hætti með
myndum og táknum. Þetta gildir um sjálfa grasaferðina og kynn-
inguna á högum sögumanns. Þannig er munurinn á ytra og innra
4 Sbr. Þóri Óskarsson, bls. 139-144. Sjá ennfremur William Keach, „Roman-
ticism and Language“, The Cambridge Companion to British Romanticism.
Ritstj. Stuart Curran, Cambridge 1993, bls. 95-119.
5 William Keach, „Romanticism and Language", bls. 102.