Iðjuþjálfinn - 01.12.1996, Blaðsíða 7

5
lífsins með því að taka þátt í athöfnum sem
hann velur sjálfur. Fiskveiðar, það að greiða
sér og snyrta, borða og vefa er allt iðja, en
það er mismunandi eftir menningarsamfé-
lögum hvort og hvernig þessi iðja birtist.
Fólk mótast af sínum daglegu störfum, af
því sem það hefur fengist við um ævina:
„being what they are doing, or becoming
what they have done". Eftir að hafa lent i
slysi eða fengið sjúkdóm þarf einstaklingur-
inn að geta púslað saman lífi sínu aftur,
þannig að það öðlist tilgang. Hvemig líf það
verður eða getur orðið byggist meðal annars
á atburðum og iðju úr fortíð þessa einstak-
lings (Clark & Larson, 1993).
Viðhorf til heilsu og veikinda -
sögulegt yfirlit-
Heilsa ogveikindi á ábyrgð einstaklingsins.
í Hyppokratiskri og kínverskri læknisfræði
voru veikindi talin hafa áhrif á heildará-
stand mannsins og ástæða þeirra var talin
skortur á jafnvægi huga, líkama, anda og
umhverfis. Lélegt fæði, ónógur svefn, lítil
hreyfing, upplausn í fjölskyldu eða félagsleg
vandamál gátu valdið ójafnvæginu (Leon-
ard, 1977).
Fyrir miðja 18. öld var litið á heilsu sem
órofa ferli er endurspeglaðist í þátttöku
fólks í daglegum athöfnum og þjóðfélags-
legri virkni. Veikindi aftur á móti voru álitin
stafa af misræmi milli mannsins og um-
hverfisins. Þar af leiðandi var álitið að bæði
heilsa og veikindi væru á ábyrgð einstak-
lingsins. Hlutverk læknisins var fyrst og
fremst að hjálpa sjúklingnum og fjölskyldu
hans í gegnum erfiða tíma og að hvetja fólk
til að bera ábyrgð á atferli sínu og efla heils-
una (Johnson, 1986).
Heilsa og veikindi á ábyrgð samfélagsins.
Sú trú að heilsa væri á ábyrgð einstaklings-
ins breyttist á seinni hluta 19. aldar og á fyrri
hluta þeirrar tuttugustu. Athyglin beindist
að tengslum milli umhverfis og sjúkdóma
og læknar og vísindamenn drógu þá álykt-
un að flestir sjúkdómar stöfuðu af fátækt og
óhreinindum. Með bættu hreinlæti, hreinu
vatni, skólplögnum og bættum samgöngum
þannig að ferskur matur barst til borganna,
fækkaði smitsjúkdómum. Læknavísindum
fleygði fram, bóluefni komu á markaðinn og
þau ásamt öðrum lyfjum gegn bakteríu- og
vírussjúkdómum fækkuðu sjúkdómstilfell-
um enn frekar. (Johnson, 1993).
Lfpp úr þessu þróaðist nýtt viðhorf til
heilsufars og veikinda. Þar er litið svo á
að heilsugæsla sé „RÉTTUR" frekar en á
„ÁBYRGÐ" mannsins, ef líkaminn bilar eða
brotnar geta læknavísindin „GERT VIÐ
HANN" og ríkið eða tryggingarfélögin
borga brúsann. Þannig er litið á manninn
eins og vél og lítil áhersla er lögð á að við-
halda eða auka hreysti og vellíðan (Johnson,
1993).
Breyttir tímar. Tímabilið 1940-1980 var
tími mikilla þjóðfélagsbreytinga. Þetta um-
rót breytti atferli og lífsstíl manna gífurlega.
Tóbaksnotkun, notkun annarra vímugjafa
og lauslæti varð almennara og komst jafnvel
í tísku. Önnur hegðun fylgdi í kjölfarið svo
sem minni hreyfing, óhollusta í mat og
drykk og léleg tannvernd. Oft voru ótryggar
aðstæður á heimilum eða í öðru nánasta
umhverfi. Þetta lífsmynstur sem einnig
tengist velmegun í þjóðfélaginu birtist í því
viðhorfi að maðurinn geti lítil áhrif haft á
eigin heilsu. Fólk leit ekki á hegðun sína, til-
finningar eða fjölskyldutengsl sem mögu-
lega orsök sjúkdóma og því minnkaði
ábyrgð einstaklingsins á eigin heilsu. (John-
son, 1993).
Álitið var að flestir sjúkdómar stöfuðu af
erfðafræðilegum þáttum eða af völdum um-
hverfisins. Læknar beindu í auknum mæli