Iðjuþjálfinn - 01.06.2001, Blaðsíða 12

Hlutverk íslendinga,
gildi þeirra og hversu oft þeir gegna þeim
Kristjana Fenger
Tilgangur þessarar rannsóknar var að fá mynd
af því hversu oft íslendingar gegna tíu hlut-
verkum og hvert gildi þess er að vera virkur í
þeim. Rannsóknin ttáði til 149 íslendinga, 18
til 75 ára, semfengust með tilviljunarúrtaki úr
þjóðskrá. Spumingalisti Oakley (1984) um
hlutverk var aðlagaður að rannsókninni og
póstsendur. Þar var spurt um tíðni þátttak-
enda i tíu hlutverkum og gildi þeirra í fortíð,
nútíð og framtíð. Hlutverkin voru: Nemandi,
starfsmaður, sjálfboðaliði, umannandi, heim-
ilishaldari, vinur, fjölskyldtimeðlimur, þátt-
takandi í tniarstarfi, þátttakandi í
tómstundastarfi og þátttakandi t félagsstarfi,
attk þess sem fólki var gefinn kostur á að gefa
ttpp annað hlutverk. Hlutfallsreikningur,
meðaltöl og staðalfrávik lýstu tíðni í hlut-
verkttm og gildi þeirra. Niðurstöður bentu til
þess að hlutfallslega flestir gegndu hlut-
verkttm starfsmanns, fjölskyldumeðlims og
heimilishaldara mjög oft eða daglega og
þessttm söntu hlutverkum var að meðaltali
gegnt hvað oftast. Ef gildi er skoðað, fannst
hlutfallslega flestum virkni í hlutverki
starfsmanns, fjölskyldttnteðlims og umann-
anda skipta frekar mikltt eða mjög miklu ntáli.
Þetta vortt einnig þatt hlutverk sem höfðtt
mest gildi að meðaltali. Þannig fara tíðni og
gildi að nokkrtt leyti saman ett ekki ölltt.
• Lykilhugtök: Lýsandi rannsókn, íslenskt
samfélag, iðja, iðjuþjálfun. Iðjuþjálfar efla
skjólstæðinga sína til iðju í ýmsum hlut-
verkum.
Þau mótast af félagslegu umhverfi og því eru
væntingar um að gegna ákveðnum hlutverk-
um og að sýna ákveðna hegðun í sérhverju
þeirra menningarbundnar og hafa ákveðinn
staðal (Kielhofner, 1995, Sabina og Allen,
1968). Vænta má þess að iðjuþjálfar sem
þekkja til þess hvaða hlutverkum er mest
gegnt í samfélaginu og hvaða gildi það hefur
að gegna þeim séu betur í stakk búnir til að
mæta skjólstæðingum sínum á þeirra for-
sendum og efla þá til virkni í þeim hlut-
verkum sem þeim eru mikilvæg. Markmið
þessarar rannsóknar var að fá mynd af því
hvaða hlutverkum Islendingar gegna mest
bæði hlutfallslega og eins hve oft að meðaltali,
einnig að fá mynd af því hve mikilvæg virkni í
hlutverkunum var þeim, bæði hlutfallsleg
dreifing gildis og meðaltal. Tvær rannsóknar-
spurningar voru settar fram.
• Hver er tíðni Islendinga í tíu hlutverkum,
þ.e. nemanda, starfsmanns, sjálfboðaliða, um-
annanda, heimilishaldara, vinar, fjölskyldu-
meðlims, þátttakanda í trúarstarfi, þátttakanda
í tómstundastarfi og þátttakanda í félagsstarfi?
• Hvaða gildi hafa þessi tíu hlutverk fyrir
Islendinga?
Hugmyndafræði könnunarinnar
Iðjuþjálfar byggja starf sitt og rannsóknir á
hugmyndafræði fagsins. Líkanið um iðju
mannsins (Kielhofner, 1995) var valið sem .
starfsumgjörð þessarar rannsóknar þar sem
hlutverk og gildi eru tvö af meginhugtökum
þess. Líkanið skilgreinir hlutverk sem sterka
innri vitund um félagslega stöðu eða ímynd og
tilheyrandi skyldur. Vegna þessarar vitundar
bregst maður við og hegðar sér á viðeigandi
hátt miðað við aðstæður (Kielhofner, 1995).
Tíðni í hlutverkum eru þau skipti á dag, viku,
mánuði eða á ári sem einstaklingur gegnir eða
iðjar í tilteknu hlutverki. Gildi eru talin hafa
áhrif á val, trú og fylgni við málstað. Allt frá
æsku á fólk í samskiptum innan menningar
þar sem ákveðin gildi ríkja. Þessi gildi segja til
um hvað er gott, rétt og mikilvægt og þjóna
þeim tilgangi að leiða gjörðir mannanna.
Sterkar tilfinningar tengjast gildum fólks og
upplifun þess af umhverfinu. Ef fólk hegðar
sér gegn eigin gildum, þá finnur það fyrir
sektarkennd og finnst að því hafi mistekist. Á
sama hátt dæmir það gjörðir annarra
(Kielhofner og Forsyth, 1997).
Mat á hlutverkum -
Hlutverkalistinn
Um leið og hugtakið hlutverk fékk aukið gildi
innan iðjuþjálfunarfræða lögðu sumir hug-
myndasmiðir meðal iðjuþjálfa til flokkunar-
fræði um efnið (Reilly, 1969, Kielhofner og
12 IÐJUÞJÁLFINN 1/2001