Iðjuþjálfinn - 01.06.2001, Blaðsíða 19

hátt undir höfði, það er að segja að gera
eitthvað í hlutverki fjölskyldumeðlims
hefur sama vægi og að gera eitthvað sem
þátttakandi í félagsstarfi. Það mætti end-
urskoða hlutverkalistann í ljósi íslenskra
heimilda og þessarar rannsóknar. Það
mætti hugsa sér þrjú svið hlutverka: fjöl-
skylduhlutverk, starfshlutverk og frí-
stundahlutverk. Það er í anda félagsvís-
inda sem eru með þrjá flokka hlutverka,
fjölskyldu, starfs og persónuleg-kyn-
bundin hlutverk. Hægt væri að hugsa sér
mismunandi undirhlutverk. Vinna við
hönnun hlutverkalista fyrir íslenskt sam-
félag krefst þó mikillar vinnu.
Rannsókn sem þessi kveikir fleiri
spurningar en hún svarar. Hvaða hegðun
er ætlast til að fólk sýni í hinum ólíku
hlutverkum? Er munur á gildi hlutverka
hjá körlum og konum? Er munur á milli
aldurshópa? Er munur á fólki eftir bú-
setu? Ef hlutverkin sem tengjast félags-
starfi, tómstundastarfi og trúarstarfi eru
skoðuð sem heild, hver verður tíðnin þá
og gildið? í rannsóknargögnunum má
finna svar við sumum þessara spurninga
og enn fleirum, og bíður það betri tíma
að fjalla um þau.
Iðjuþjálfar á Islandi þurfa að auka
þekkingu sína á hlutverkum í íslensku
samfélagi, hvernig fólk gegnir þeim og
hvaða gildi þau hafa hjá hinum ýmsu
hópum samfélagsins. Umhverfið bæði
kallar á og hindrar ákveðna hlutverka-
bundna hegðun.
Þakkir
Eftirtöldum aðilum eru færðar þakkir
fyrir fjárhagslegan stuðning við vinnslu
þessarar rannsóknar: Geðverndarfélagi
Íslands-Minningarsjóði Ólafíu Jónsdótt-
ur, Iðjuþjálfafélagi Islands, Landssam-
bandi hjartasjúklinga og Sjóði Odds
Ólafssonar.
í. viðauki:
Skilgreiningar hlutverka:
Nemandi „að sækja skóla í fullu eða
hluta námi", starfsmaður „að stunda
hluta- eða fullt starf á launum" starfs-
maður „að stunda hlutastarf eða fullt
starf á launum" sjálfboðaliði „að veita
a.m.k. einu sinni í viku sjúkrahúsi, skóla,
samfélagi, stjórnmálabaráttu eða öðrum,
þjónustu án gjaldtöku" umannandi „að
bera ábyrgð á umönnun annarra svo sem
barns, maka, ættingja eða vinar, a.m.k.
einu sinni í viku" heimilishaldari „að
bera ábyrgð á heimilishaldi svo sem þrif-
um eða garðvinnu" vinur „sá sem eyðir
tíma sínum eða gerir eitthvað með vini
að minnsta kosti einu sinni í viku" fjöl-
skyldumeðlimur „sá sem eyðir tíma með
eða gerir eitthvað með fjölskyldumeðlimi
svo sem barni, maka, foreldri eða öðrum
ættingjum að minnsta kosti einu sinni í
viku" þátttakandi í trúarstarfi „sá sem
tekur þátt í safnaðarstarfi sem tengjast
trú hans (fyrir utan bænahald í einrúmi)
að minnsta kosti einu sinni f viku"
þátttakandi í tómstundastarfi „sá sem
tekur þátt í tómstundaiðju eða áhuga-
mennsku, til dæmis handíðum, myndlist,
tónlist, íþróttum eða óformlegum klúbb-
um" þátttakandi í félagsstarfi „sá sem
tekur þátt í félagastarfi svo sem samtök-
um fyrrum hermanna (í Bandaríkjunum
*innskot höfundar), alþjóðlegum sam-
tökum kvenna, félagi einstæðra foreldra,
þyngdarvörðum o.s.frv. að minnsta kosti
einu sinni í viku"
2. viðauki:
Skilgreining tíða
Nútíð er dagurinn í dag og síðast liðin
vika, fortíð er tíminn þar á undan
framtíð er dagurinn á morgun og tíminn
þar á eftir.
Summary
The aim of this study was to picture the
frequency of performance in ten roles
and the value of it. The roles were stu-
dent, worker, volunteer, caregiver, home
maintainer, friend, family member, reli-
gious participant, hobbyist/amateur,
participant in organizations. The instru-
ment used, the The Role Checklist (Oak-
ley, 1984), was adapted to this study. A
random sample of 149 Icelandic subjects,
with an age range of 18 to 75 years, was
surveyed about the frequency and value
of role performance in the ten occupa-
tional roles over time. Results indicate
that the most frequently performed roles
were: worker, family member and home
maintainer. The most valued roles were
family member, worker and caregive.
Höfundur er iðjuþjálfi MS,
lektor í iðjuþjálfun við heilbrigðisdeild
Háskólans á Akureyri
Heimildaskrá:
Barris, R., Oakley, F. og Kielhofner, G.
(1988). The Role Checklist. í B. Hempill
(Ritstj.). Mental Health Assessments in
Occupationnl Therapy (bls.75-91). Tho-
rofare, NJ: Slack.
Björn Björnsson og Pétur Pétursson
(1990). Trúarlíf íslendinga. Reykjavík:
Háskóli íslands.
Christiansen, C. H. og Baum, C. M.
(1997). Person-Environment Occupa-
tional Performance. í C. H. Chris-
tiansen og C. M. Baum (Ritstj.) Occupa-
tional Therapy Enabling, Function and
Well-Being. (2.útg. bls. 46-71). Thoro-
fare, NJ: SLACK Incorporated.
Dickerson (1999). The Role Checklist. í
B.J. Hemphill-Pearson (Ritstj.), Mental
Health Assessment in Occupational Thera-
py: An Integrated Approach (2.útg.). Tho-
rofare NJ: Slack Incorporated.
Friðrik H. Jónsson og Stefán Ólafsson
(1991). Lífsskoðun í nútíma þjóðfélögum.
Reykjavík: Félagsvísindastofnun.
Hagstofa íslands (1997). Landshagir.
Reykjavík: Höfundur.
Hagstofa íslands (1998). Landshagir Reyk-
javík: Höfundur.
Hagstofa íslands (2000). Landshagir.
Reykjavík: Höfundur.
rTI T ríðirnar þrjár Fortíð Nútíð Framtíð
M M M M
Fjölskyldumeðlimur 4.46 4.16 4.53 4.69
Starfsmaður 4.12 3.99 4.14 4.24
Umannandi 4.07 3.75 4.11 4.34
Vinur 4.04 4.17 3.95 4.01
Nemandi 3.75 3.77 3.72 3.75
Heimilishaldari 3.67 3.27 3.80 3.93
Þátttakandi í tómstundaiðju 3.40 3.49 3.31 3.41
Þátttakandi í félagsstarfi 2.56 2.61 2.45 2.62
Sjálfboðaliði 2.55 2.61 2.43 2.60
Þátttakandi í trúarstarfi 2.12 1.97 2.12 2.26
Kvarði. 1 = Hefur ekkert gildi, 2 = Hefur frekar lítið gildi, 3 = Hefur í meðallagi gildi, 4 = Hefur frekar mikið gildi, 5 = Hefur nijög mikið gildi.
4. tafla: Gildi í hlutverkum. Meöaltal þess hve mikla þýðingu þaö haföi að stunda þá
iðju sem hlutverkinu fyigdi í fortíð, nútíð og framtíð og meðaltal tíðanna (N = 149)
IÐJUÞJÁLFINN 1/2001 ± g