Iðjuþjálfinn - 01.06.2001, Blaðsíða 22

Viðhorf aldraðra á Stór-Reykjavíkur-
svæðinu til sjálfræðis og forræðis
í tengslum við umönnun aldraðra
Ingibjörg S.
ÁSGEIRSDÓTTIR
• Inngangur: Með fjölgun aldraðra og
aukningu á kostnaði innan heilbrigðis-
kerfisins munu málefni er snerta sjálfstæði
og sjálfræði hafa áhrif á umönnun aldraðra
í æ ríkara mæli. Sífellt styttri sjúkrahúss-
dvöl og styttri tími til endurhæfingar
aldraðra innan stofnana eykur þörfina fyrir
iðjuþjálfun á göngu- og dagdeildum. Þörf
fyrir heimatengda endurhæfingu færist í
aukana og þörf fyrir aðra íhlutun iðjuþjálfa
á heimilum skjólstæðinga mun aukast að
sama skapi. Viðhorf hafa áhrif á framkomu
og samskipti fólks. Því er mikilvægt að
öðlast innsýn í viðhorf aldraðra gagnvart
umönnun þeirra aldurshóps og leita vís-
bendinga um það hvernig best má styðja
aldraða í aðstæðum er snerta umönnun
þeirra og sjálfstæði. Þá verða iðjuþjálfar
betur búnir undir það að styðja aldraða
skjólstæðinga sína við að hafa stjórn á
aðstæðum sínum, hlutverkum og iðju á
þann hátt sem hver og einn kýs. Rann-
sóknin var gerð undir handleiðslu Gail
Ann Hills, PhD., prófessors í iðjuþjálfun
við Florida Intemational University í
Bandaríkjunum. Hún hefur undanfarin ár
staðið fyrir svipuðum rannsóknum bæði í
Bandaríkjunum og Astralíu.
• Efniviður og aðferðir: 57 manna þæginda-
úrtak aldraðra, 65 -85 ára sem bjó utan
stofnana svaraði spurningum um sjálfræði
og forræði við mismunandi aðstæður er
tengjast umönnun aldraðra, þ.e. heilsufari,
fjármálum, eigin umsjá og andlegri hæfni.
Einnig voru borin saman viðhorf hóps
fólks sem bjó í heimahúsum og viðhorf
hóps fólks sem bjó í íbúðum fyrir aldraða.
Tveir spurningalistar voru lagðir fyrir
þátttakendur, annar mældi virðingu fyrir
sjálfræði en hinn viðhorf til forræðis í
tengslum við aðstæður í samskiptum
aldraðs foreldris og uppkomins barns.
Spurningalistarnir voru upprunalega
þróaðir í Bandaríkjunum en þýddir á
íslensku fyrir þessa rannsókn. Viðhorfin
voru mæld á Likert kvarða. Notuð voru
meðaltöl, staðalfrávik og prósentur til að
lýsa viðhorfum aldraðra til sjálfræðis og
forræðis. T-próf og kí kvaðratar voru
notaðir til marktækniprófana m.a. milli
viðhorfa hóps aldraðra sem bjó í heima-
húsum og hóps sem bjó í íbúðum fyrir
aldraða. Einnig í samanburði hópsins alls
við hóp bandarískra aldraðra. Marktækni
var náð þegar p-gildi var jafnt eða minna
en 0,05.
• Niðurstöður: Svarendur sýndu mikinn
stuðning við sjálfræði í öllum aðstæðum
(M=119,71), mest við skipt sjálfræði
(M=70,71). Þeir voru óákveðnari gagnvart
forræði (M=102,58) í tengslum við umönn-
un aldraðra. Heimabúandi sýndu
marktækt meiri stuðning við sjálfræði en
íbúar þjónustuíbúða og íbúða aldraðra.
Enginn marktækur munur var á viðhorfum
hópanna til forræðis. Konurnar studdu
sjálfræði sterkar en karlar sem voru hallari
undir forræðið. Islenska úrtakið sýndi
marktækt sterkari stuðning við sjálfræði
en bandarískt viðmiðunarúrtak.
• Alyktun: Athygli vekur að þetta úrtak
aldraðra kýs skipt sjálfræði við ákvarðana-
töku fremur en óskipt sjálfræði, þar sem
hinn aldraði tekur sjálfstæða ákvörðun
varðandi umönnun. Því má ætla að þessi
hópur aldraðra muni leita eftir stuðningi
og þátttöku umsjáraðila sinna t.d. með
sameiginlegri ákvarðanatöku, komist þau í
svipaðar aðstæður er tengjast heilsufari,
fjármálum, daglegu lífi eða andlegu
atgervi.
Færniröskun getur haft í för með sér skert
sjálfræði eða að fólki finnist að það fái
ekki að ráða sér sjálft. Aukin þjónustu-
þörf hefur áhrif á lífshætti fólks, á vellíðan
þeirra sem þurfa á þjónustu að halda og á val
þeirra á lífsstíl. Mikill hluti neytenda heil-
brigðiskerfisins er eldra fólk, ekki aðeins inni á
stofnunum heldur einnig úti í samfélaginu.
Legudögum inni á stofnunum hefur fækkað
og stjórnvöld stefna að aukinni þjónustu við
skjólstæðinga úti í samfélaginu, ýmist á dag-
og göngudeildum eða jafnvel inni á heimilum
22 IÐJUÞJÁLFINN 1/2001