Jón á Bægisá - 01.04.1997, Blaðsíða 39

Orð og ferðatöskur
þegar hann hittir íslendinga er að gefa þeim rafmagn eða öllu heldur
straum. En upplýsingin er ekki í því formi að íslendingar eigi að
verða upplýstir, heldur Englendingar. Fyrir Banks eru landsmenn
tilraunadýr á borð við mýs: hann gefur þeim „rafmagnssjokk" og
skilur ekki af hverju þeir hlæja ekki. Þessir „frumbyggjar“ íslands
verða hvorki fávísari né óupplýstari við að fá í sig straum, heldur litu
þeir að tilrauninni lokinni út „einsog fífl sem hefur óvænt verið
slegið utan undir. Ekkert lífsmark birtist, engin góð vísbending um
hið bjarta í okkar nýju vinum“ (Rauschenberg, bls. 216).9
Bryce hins vegar telur íslandi „best lýst með því neikvæða" (bls.
1) og ræðst í að bæta upp skort íslendinga með því að telja fram hvað
samfélag þeirra skortir: hér eru engin tré, engin kornrækt, nánast
engin villt dýr, „enginn bær nema höfuðstaðurinn, sem er 1800
manna bær og enginn annar staður sem vert er að kalla þorp“ (bls. 2),
engar krár, „engin svín, engir asnar, engir vegir, engir vagnar, engar
verslanir, enginn iðnaður [...] enginn her, engir verðir laganna [...]
engir afbrotamenn, bara tveir lögfræðingar og að lokum engir snák-
ar“ (bls. 2).10 í þessari uppbótarviðleitni birtist ekki síður hug-
myndafræði iðnvæðingar og útþenslustefnu sem gerir lýsinguna
einmitt dæmigerða fyrir tvíbendni hins útópíska nýlendudraums
(Sigurjón Baldur Hafsteinsson, bls. 225).
Hið einstaka er síðan tekið fyrir með lýsingum á fatnaði fólksins.
Það er klætt í dýraskinn „af þykkustu og grófustu gerð“ sem „hent-
aði iðju þeirra einstaklega vel“ einsog Holland orðar það í dagbók frá
ferð sinni árið 1810 (bls. 84). Fyrir vit Banks lagði hins vegar slíkan
ódaun af fólkinu og fiskinum sem var innan í og utan á því að „það
var óþægilegt að koma nálægt þeim“ og svo voru þeir „aðdáunarlega
lúsugir" (bls. 214). Þetta fólk er þannig ekki „hinn göfugi villimað-
ur“ rómantíkurinnar sem hægt er að hefja til siðmenningar, heldur
stendur það nær dýrum í tignarröðinni, er á sama bási og eskimóar í
vestrænni menningu, skrælingjarnir, eða íslendingar, hinir hvítu
Inúítar, í texta Kristjönu.11 Fólkið er enda ekki lengur manneskjur
heldur sýna textarnir það sem skynjunaráreiti, eitthvað sem rýfur
upphafna mynd vestrænnar siðmenningar.
9 Á frummáli: „[the electrical shock] seemd much to surprize them but did not
produce any of those humorous effects which all of us expected. On receiv-
ing the shock every one lookd as a fool who had receivd an unexpected slap
on the face. Nothing lively appeard no good prognostic of bright parts in our
new friends."
10 Á frummálinu: „Iceland is most easily described by negativity", „no town,
except the capital, a city of 1800 people, no other place deserving to be called
even a village", „no pigs, no donkeys, no roads, no carriages, no shops, no
manufactures [...] no army, no guardians of public order [...] no criminals,
only two lawyers, and finally no snakes“.
11 Reyndar heyrði ég þá sögu nýlega að á þeim tíma sem saga textans gerist á,
þ.e. á sjötta áratugnum hafi hermennirnir á Vellinum kallað íslendinga „the
moes“ eða „móana" til aðgreiningar frá „hinum eskimóunum."
jfesr d Jföapdd - HVAT? TALA THU ISLENZKU?
37