Þjóðmál - 01.09.2008, Blaðsíða 28
26 Þjóðmál HAUST 2008
fer. heldur. ekki. varhluta. af. hugmyndum.
Platóns.um.vitringaveldi ..Hér.verður.túlkun.
Hæstaréttar. á. ákvæðum. laga. um. skipan.
dómara. við. réttinn. gerð. að. umtalsefni. í.
samhengi.við.ævafornar.kenningar.Platóns .
Platónskir.vitringar
Platón. sá. fyrir. sér. að. stjórnendur. ríkis-ins,. eða.heimspekingarnir,. yrðu.valdir.
með.skipulögðum.mannkynbótum,.ströngu.
uppeldi.og.eins.konar.sjálfvali ..Þessu.vali.er.
svo.lýst.í.Ríkinu:
.. .. ..þeir.[stjórnendurnir].ættu.að.sanna.
ást.sína.á.ríkinu.bæði.í.blíðu.og.stríðu,.
og. sýna. að. þeir. láti. ekki. af. þessari. trú.
sinni.hvorki.í.þjáningum.né.þegar.ógnir.
steðja. að.né. í.nokkru.öðru. andstreymi.
sem.þeir.kunna.að.mæta ..Þeir.sem.ekki.
standast. raunina. eru. vinsaðir. úr,. en. sá.
sem.kemur.fullkomlega.hreinn.út.úr.þessi.
eldraun,. eins. og. gull. sem.prófað.hefur.
verið.í.eldi,.skal.útnefndur.stjórnandi.og.
hljóta.heiðursgjafir.og.verðlaun.bæði.lífs.
og.liðinn .4
Hugmynd. sú. sem. hér. er. lýst. er. einkum.
gagnrýnisverð. fyrir. þá. sök. að. skilyrðislaus.
hlýðni.og.undirgefni. við. ríkjandi. skipulag.
getur. vart. talist. til. þess. fallin. að. stuðla. að.
nýbreytni. og. framþróun .. Samt. sem. áður.
hafa.hugmyndir.Platóns.um.veldi.viskunn-
ar.komið.fram.í.ótal.myndum.á.umliðnum.
öldum .. Í. því. samhengi. má. nefna. kröfu.
miðaldakirkjunnar. um. að. kennisetningar.
kirkjunnar. (títtnefndar. „guðs. lög“). fengju.
að.gilda.um.margvísleg.málefni.og.þá. eru.
hugmyndir. átjándu. aldar. hugsuða. um.
upplýst. einveldi. angar. af. sama. meiði .. Í.
nútímanum. mætti. nefna. skýlausa. trú. á.
veldi.hvers.kyns.„sérfræðinga“.sem.krafbirt-
ingarmynd.af.vitringaveldi.Platóns ..Marg-
ir. hverjir. þessara. „sérfræðinga“. telja. sig.
réttborna.til.að.stýra.málum.í.þjóðfélaginu.í.
krafti.visku.sinnar ..Að.baki.slíkum.kröfum.
búa.þó.einatt.þröngir.stéttahagsmunir .
Platón.hafnaði. lýðræði.þar. eð.það.byði.
hættunni. heim. að. rangir. menn. settust. í.
valdastóla ..Til.að. tryggja.veldi.vitringanna.
skyldu.þeir.velja.arftaka.sínir.sjálfir ..Margir.
hafa. orðið. til. að. benda. á. að. líklega. sé.
ógjörningur. að. safna. saman. hópi. nánast.
óskeikulla.gáfumanna.og.þaðan.af.síður.sé.
líklegt.að. slíkur.hópur.verði. til. frambúðar.
sá.sem.hann.var. í.upphafi ..Allt.vald.hefur.
tilhneigingu. til. að. spilla. og. gerræðisvald.
gerspillir,.svo.vitnað.sé.til.Actons.lávarðar .5
„Sjálfval“.hæstaréttardómara
Hugmynd.Platóns.um.sjálfval.vitringa.er.athyglisverð.í.ljósi.þeirrar.aðferðar.
sem. viðhöfð. er. hér. á. landi. við. val. á.
dómurum. við. æðsta. dómstól. þjóðarinnar ..
Samkvæmt. lögum. skipar. forseti. lýðveldis-
ins. hæstaréttardómara. að. fenginni. tillögu.
dómsmálaráðherra,.en.í.4 ..mgr ..4 ..gr .. laga.
um. dómstóla. nr .. 15/1998. segir. orðrétt:.
„Áður. en. skipað. verður. í. dómaraembætti.
skal. dómsmálaráðherra. leita. umsagnar.
Hæstaréttar.um.hæfi.og.hæfni.umsækjenda.
til. að. gegna. því .“. Sambærilegt. ákvæði. var.
í. eldri. lögum.um.Hæstarétt,.nr .. 75/1973,.
en.sá.var.þó.munur.á.ákvæði.þeirra.laga,.að.
þar.var.eingöngu.kveðið.á.um.að.rétturinn.
skyldi.„veita.umsögn“.um.dómaraefni .
Hæstaréttardómarar. hafa. þó. kosið. að.
túlka. þetta. ákvæði. með. mun. víðtækari.
hætti.en.skilja.mætti.af.orðanna.hljóðan.og.
telja.dómararnir.sig.hafa.heimild.til.að.raða.
umsækjendum.í.röð.eftir.hæfni.þeirra.til.að.
gegna.embættinu ..Með.þessum.hætti.hafa.
dómarar. við. æðsta. dómstól. þjóðarinnar.
gert. tilkall. til. hlutdeildar. í. skipunarvaldi.
ráðherra .. Hefur. því. jafnvel. verið. haldið.