Þjóðmál - 01.12.2007, Blaðsíða 29
Þjóðmál VETUR 2007 27
hafði. heldur. enga. samúð. með. þeirri.
hugmynd. að. fólk. kjósi. lífsgildi. sín. sjálft.
eða. allir. séu. siðferðilega. jafngildir .. Þvert.
móti.taldi.Mill.að.æðstu.gæði.lífsins.væru.
hlutlæg.á.borð.við.staðreyndir.og.einungis.
höndlanleg. af. „reyndum. og. dómbærum“.
mönnum;.það.væru.svo.afburðamennirnir.
—.þeir.sem.mest.mannsmót.er.að.—.sem.
hrintu. mannkyninu. fram. á. við. siðferði-
lega.en.meðaljónarnir.gætu.í.besta.falli.tölt.
í.fótspor.þeirra ..
Mill.varði.mál-.og.hugsunarfrelsi.—.sem.
og.sérhyggju.og.sérlyndi.—.af.meira.kappi.
en.nokkur.annar.hugsuður.sögunnar ..Það.
væri.nánast.mótsögn.í.lýsingu.að.neita.því.að.
hann.hafi.verið.„frjálshyggjumaður“ ..Engu.
að.síður.fellur.frjálshyggja.hans.ekki.að.þeirri.
almennu.skilgreiningu.að.frjálshyggja.setji.
frelsið.á.oddinn ..Á.oddi.kenninga.Mills.var.
aðeins.eitt:.almannaheill.eða.það.sem.hann.
kallaði.„nytsemi.í.víðustu.merkingu“ ..Það.
var.svo.einbert.reyndaratriði.hjá.honum.að.
frelsi. af. ýmsu. tagi. væri.nauðsynlegt. til. að.
stuðla.að.almannaheillinni ..Maður.gæti.að.
öllu.þessu.samanlögðu.freistast.til.að.álykta.
að.hugtakið.frjálshyggja.eigi.ekkert.sameðli;.
það. sé. í. besta. falli. „ættarmótshugtak“.
(eins. og.hugtakið. leikur). þar. sem.ólík. af-
brigði. hafa. viss. fjölskyldueinkenni. en. án.
eins. sameiginlegs. kjarna .. Við. getum. að.
minnsta.kosti.varla. láð.Einari.Má.—.sem.
sjálfur.segist.lítið.vit.hafa.á.hagfræði.—.þó.
að. hann. noti. hugtakið. í. ögn. óræðri. og.
óvenjulegri. merkingu. miðað. við. íslenska.
frjálshyggjumenn ..Nær.væri.að.grafast.fyrir.
um. hver. sú. merking. sé. og. hvort. eitthver.
glóra. sé. í.gagnrýni.Einars.Más.á.það. sem.
hann.kallar.„frjálshyggju“ ..Það.er.verkefni.
mitt .
II ..Greiningin
Einar. Már. styðst. við. eina. „stórkenn-ingu“. í. bók. sinni:. kenningu. franskra.
sagnfræðinga. um. þrenns. konar. bylgju-
lengdir. hugmyndasögunnar. (s .. 62–63) ..
Fjölmiðlar. einblína. á. skammtímann,. hið.
stundlega,. en. átta. sig. ekki. á. því. að. hann.
verður. ekki. skilinn. nema. í. samhengi. við.
miðtíma:.30–50.ára.tímabil.sögunnar.þegar.
bylgjur.hugmynda.rísa.og.hníga ..Fræðimenn.
veltast.einatt.eins.og.loðnutorfur.í.bylgjum.
eigin.miðtíma,.en.Einar.Már.tekur.sér.fyrir.
hendur.að.sýna.að.tilteknar.miðtímabylgjur.
síðustu. áratuga,. svo. sem. fræðimanna-
marxisminn,. existentíalisminn,. formgerð-
arhyggjan,.póstmódernisminn.og.nú.síðast.
frjálshyggjan,.megi.vega.og.léttvægar.finna.
í. ljósi. langtíma. aldanna,. enda. séu. þær.
hver. um. sig. að. mestu. undirorpnar. sömu.
lögmálum. (sbr .. að. þvegið. svín. veltir. sér.
aftur.í.sömum,.eða.nýjum,.saur) ..
Það. verður. að. segjast. eins. og. er. að.
greining. Einars. Más. á. dægurfirrum. 6 .–9 ..
áratugarins. er. algjört. metfé .. Ekki. einasta.
afhjúpar.hann.hin. rýru. tilverurök.hverrar.
firru.fyrir.sig.heldur.festir.hann.fang.á.sjálfri.
formgrind. poppheimspekinnar:. hvað. það.
er.sem.einkenni.stundlegar.tískukenningar.
í. hugmyndasögu.og. ljái. þeim.aðdráttarafl.
(s .. 86–88) .. Í. heild. fela. síður. 70–150. í.
Maríubréfinu. í. sér. hárbeitta. afhjúpun.
á. einurð. fávísinnar .. Þær. ættu. að. vera.
lesefni. allra. fyrsta. ára. nema. í. háskóla. —.
skyldubólusetning. gegn. keflun. vitsmuna-
afla.—.og.þótt.höfundur.hefði.aldrei.skrifað.
annað. um. dagana. hefði. hann. til. nokkurs.
lifað .. Af. þessari. sök. mætti. furðulegt. vera.
ef.greining.hans.á.síðasta.ómagahálsinum,.
frjálshyggjunni,.missti.öldungis.marks:.að.
órofin.blinda.tæki.við.af.heiðri.skyggni ..
Einar.Már.veltir.lítt.fyrir.sér.dýpri.spurn-
ingum,.eins.og.ég.reyndi.að.ýja.að.hér.að.
ofan,.um.hvað.hugtakið.frjálshyggja.merki.
eða.eigi.að.merkja ..Það.sem.honum.verður.
starsýnast. á. eru. „fylgifiskar“. frjálshyggj-
unnar:.nútímavæðing,.alþjóðavæðing,.net-
væðing.og.„guðmávitahvaðvæðing“.(s ..65) ..