Þjóðmál - 01.03.2011, Síða 23

Þjóðmál VOR 2011 21
Þegar saman fer sá þrýstingur á stjórn­
mála menn sem ég hef lýst og skortur á
reglum eða viðmiðum um hvað skuli kostað
af almannafé verður reyndin sú að útþenslu
þess opinbera eru engin takmörk sett af
öðru en því hvað hægt er að reita af almenn­
ingi með hámarksskattheimtu . – Trúlega er
skatt heimta hér, og í mörgum nálægum
lönd um, nálægt hámarki þannig að hærra
skatt hlutfall mundi draga úr tekjum þess
opinbera fremur en auka þær .
Ég hef hér lýst í stuttu máli ógöngunum
sem stjórnmálin eru komin í þar sem þess
er annars vegar krafist að stjórnmálamenn
ákveði sem fæst og hins vegar að yfirvöld láti
skattgreiðendur samt borga fyrir ótalmargt
til viðbótar við það sem hóf getur talist . Ég
held að þetta ali af sér þankagang sem er að
ýmsu leyti andstæður lýðræði, að minnsta
kosti ef lýðræði snýst um að frjálsir borgarar
ráði ráðum sínum saman og taki ákvarðanir
með hliðsjón af almannaheill fremur en
eiginhagsmunum .
Keppnin um að fá skerf af skattfé sem
ríki og sveitarfélög afla elur á hagsmunapoti
fremur en lýðræðislegum þankagangi og
háttalagi . Þessi keppni veldur því að margt
fólk hættir að koma fram sem upplitsdjarfir
borgarar á vettvangi stjórnmálanna og fer
að haga sér eins og snapvísir neytendur
og líta svo á að ríkið sé einkum til þess að
„fagmenn“ hins opinbera uppfylli allar óskir
þess og þarfir .
3 . Hvað er til ráða?
Vera má að nýjar stjórnmálahugsjónir geti aukið trú fólks á lýðræðisleg stjórn­
mál . Einnig má vera að skarpari rökræða og
betri þankagangur geti stuðlað að einhverju
samkomulagi um hvert umfang þess opin­
bera skuli vera . Hvorugt af þessu er í sjón­
máli . Hins vegar hefur nokkuð verið rætt
um kosti þess að auka beint lýðræði og
leiða fleiri mál til lykta með almennum
atkvæðagreiðslum . Ég held að það sé að
minnsta kosti svolítil von til að þetta leysi
stjórnmálin úr þeirri klemmu sem ég hef
lýst .
Það ætti nánast að liggja í augum uppi að
því fleiri mikilvæg mál sem eru leidd til lykta
með almennum atkvæðagreiðslum því síður
hefur fólk ástæðu til að ætla að samstaða
fárra ríkra eða valdamikilla manna stjórni
pólitískum ákvörðunum . Beint lýðræði ætti
því að draga úr vantrausti á lýðræði sem
sprettur af grun um að valdastofnanir séu
spilltar eða undirlagðar af klíkum . Þátttaka
almennings í ákvörðunum getur líka, ef
vel tekst til, opnað augu manna fyrir gildi
stjórnmála, að um mörg mál þarf ákvarðanir
sem er ekki hægt að taka á einum saman
„faglegum“ forsendum og ekki er heldur
rétt að láta ráðast á markaði .
Þetta tvennt, sem ég hef nefnt, er svo sem
nógu mikilvæg rök fyrir því að skilgreina
rétt almennra borgara til að knýja fram
þjóðaratkvæðagreiðslur um málefni ríkisins
og íbúakosningar um málefni sveitarfélaga .
Ég hygg þó að þriðja ástæðan, sem enn er
ónefnd, sé sú mikilvægasta . Hún er að ef
algengt verður að leiða stór mál til lykta
með almennum kosningum þá er von til
þess að fleiri taki að líta á sjálfa sig sem
borgara fremur en neytendur þegar þeir
hugsa um samskipti sín við almannavaldið
og hið opinbera .
Lítill hagsmunahópur getur hótað stjórn­
málamanni að hann tapi hundrað at kvæð­
um ef hann lætur sveitarfélag eða ríki ekki
þjóna sér á kostnað allra hinna . Sá sem þarf
á hverju tiltæku atkvæði að halda til að
endurnýja umboð sitt í næstu kosningum á
erfitt með að standa gegn slíkri hótun – og
hún kann að liggja í loftinu þótt hún sé ekki
beinlínis orðuð . Almennur borgari, sem
tekur þátt í atkvæðagreiðslu, er ekki undir
neinum þrýstingi af þessu tagi . Ef málið