Sagnir - 01.06.2016, Blaðsíða 305

og myndað á næstu síðu á eftir, fær Sigurður Antom'usson á Teigarhorni nafnið
Sigurður Antason og Andreas Hemmert, verslunarstjóri á Eskifirði, er kallaður
Andreas Heimers á bls. 166. Þá hefði verið æskilegt að skáletra nöfn skipa eins og
venja er.
Ohætt er að segja að höfundur standi ekki utan við frásögnina sem hludaus
sögumaður, heldur tekur hann óhikað afstöðu til efnisins, m.a. í frelsisbaráttu
þrælsins Hans Jónatans. Þessi aðferð kann að vera umdeild meðal ævisagnaritara.
Afar áhugavert er að lesa um lýsingar höfundar af hinum ýmsu stöðum sögunnar,
en við lesturinn er þó ekki annað hægt en að velta fyrir sér hvort að höfundur sé of
hlutdrægur í umfjöllun sinni um söguhetjuna. Bersýnilegt er að Hans Jónatan fær
afskaplega jákvæða umfjöllun í bókinni, en sú umfjöllun birdst þá gjarnan um leið
og neikvæðar lýsingar af þeim sem stóðu andspænis honum eða gegndu annarri
stöðu en þrællinn sem leitaði sér frelsis. Dæmi um þetta birdst m.a. á bls. 98, þegar
fjallað er um mál Henriettu Schimmelmann gegn Hans Jónatan, en þá hafði hún
lýst efdr honum hjá yfirvöldum í Danmörku þar sem hann hafði strokið burt og
ennfremur undirbjó hún dómsmál gegn honum. Þar segir: „Hún var allavega ekki
af baki dotdn, enda hafði hún mikið skap og langa reynslu af að gk'ma við þræla og
negra í ólíkum heimshlutum“.
Annað dæmi á bls. 140 lýtur að skriftarkunnáttu Hans Jónatans eins og hún
birdst í verslunarskýrslum. Þar segir: „Flúraður stíll assistentsins er ættaður úr
skrifræði danska nýlenduheimsins, áritunin líkist því sem sjá má á mörgum skjölum
sykurbaróna frá St. Croix frá þeim dma er hann óx þar úr grasi. Sumir barónanna,
til að mynda von Pröck sem forðum átd móður hans [þ.e. Hans Jónatans], höfðu
allt aðra rithönd, grófa og klunnalega“. Með öðrum orðum fá þau sem tengd eru
við þrælahald á einn eða annan hátt frekar neikvæða dóma í sögunni. Það er ekki
óeðlileg afstaða hjá þeim sem skrifa um fortiðina á 21. öldinni, en hér má segja að
gengið sé nærri því að gefa einstaklingum fortiðarinnar neikvæð auðkenni út frá
gildishlöðnu mad á skapshöfn og skrift. A sama tíma fær Hans Jónatan afar jákvæða
dóma. Lýsingar á því hvernig hann hafi verið óvenjulegur og vinsæll verslunarstjóri
er ekki gott að sjá hvaðan koma, nema að þær séu teknar beint upp úr sögubókum
um Djúpavog á 20. öld eða þá að þær séu byggðar á munnmælum.
Hvað sem því líður eru lýsingar á Hans Jónatan yfirleitt jákvæðar í samanburði
við aðra, eins og sést skýrt á bls. 169: „Aðurnefndur Kyhn, sem endaði í tukthúsi í
Danmörku efdr harðar deilur við viðskiptavini og slagsmál við sveitunga á íslandi,
reyndi vissulega á neðri siðferðismörkin í einokunarverslun átjándu aldar. Ljúf-
lingurinn Hans Jónatan reyndi hins vegar á ejri mörkin í fríhöndlun nítjándu aldar“.
Bókin um Hans Jónatan er óvenjuleg fyrir margra hluta sakir, en einkum og
sér í lagi fyrir viðfangsefnið. Kostur bókarinnar er þetta einstaka viðfangsefni, en
markmiðið virðist ennfremur vera að segja sögu þrælahalds á 18. og 19. öld og reyna
síðan að staðsetja viðfangsefnið innan þeirrar sögu. Þetta er auðvitað íhugunarvert,
þ.e.a.s. þessi tengsl Islands við Danmörku og nýlendurnar í Vestur-Indíum. ísland
var ekki beinn þátttakandi í þrælaverslun, en sleppur ekki undan tengslunum. Það
er hins vegar vandasamt og krefjandi verkefni að segja sögu Hans Jónatans, enda
305