Orð og tunga - 01.06.2006, Side 102

100
Orð og tunga
Samkvæmt gamla kerfinu tíðkaðist tvenns konar orðalag eftir heila
tímann, gengin í og yfir. Hið síðarnefnda mátti einnig nota við hálfa
tímann og það var því fjölhæfara. Þetta kann að hafa valdið því að yfir
var tekið fram yfir gengin í. Einfaldara var að hafa eina aðferð en tvær,
og líklegra er að sú einfaldari eða fjölhæfari sigri.
Þegargengin ítekur að víkja verður vantar ... íóþarft. Ástæðaner
sú að nú er nóg að segja f; það er ekki tvírætt í máli þeirra sem nota
aldrei gengin í. Þannig kemur að lokum upp ný staða, þ.e. nýja kerfið
yfir og f.
Það sem hér hefur verið sagt um hugsanlega þróun má taka sam-
an:
• Gamla kerfið: gengin í/yfir og vantar... í
• Hægt er að segja <fimm> mínútur yfir hálfa tímann
• gengin í víkur
• vantar... í verður óþarft
• Nýja kerfið: yfir og f
Einnig getur verið að gengin í og vantar... í hafi látið undan síga því
að þar er stundum krafist mun lengri setninga. Hægt er að segja ég
kem (klukkan) fimm mínútur yfir þrjú og ég kem (klukkan) fimm mínútur
í þrjú. Ef notuð eru samböndin gengin í og vantar... í ætti hins vegar
að segja ég kem þegar klukkan erfimm mínútur gengin í fjögur og ég kem
þegar klukkuna vantar fimm mínútur íþrjú, sem eru mun lengri segðir.20
Þá kann að skipta máli að í „parinu" gengin í og vantar... í er sögnin
ýmist persónuleg eða ópersónuleg. Með yfir og f er alltaf persónuleg
sögn og það var ef til vill einfaldara. Einnig kann að hafa flækt málin
í huga fólks að ekki er miðað við sömu klukkustundina í gengin í og
vantar... í: klukkuna vantar fimm mínútur íþrjú (2.55), en klukkan erfimm
mínútur gengin í íjögur (3.05). Yfir og f vísa hins vegar til sama heila
tímans: klukkan erfimm mínútur íþrjú (2.55) og klukkan erfimm mínútur
20Líklega segja margir ég kem (klukkan) fimm mínútur gengin í fjögur en setninga-
fræðilega fer kannski illa á því þar sem sögnina vera vantar. Þessi háttur er samt hafð-
ur á í gömlum dæmum, sbr. (3c-d) hér að framan. Hins vegar gengur þetta alls ekki
með sögninni vanta: *ég kem klukkan vantarfimm mínútur íþrjú; *ég kem klukkuna vantar
fimm mínútur í þrjú.