Orð og tunga - 01.06.2006, Blaðsíða 113

Orð og tunga - 01.06.2006, Blaðsíða 113
Margrét Jónsdóttir: Um ærsl, busl og usl 111 Þetta samband er úr Guðbrandsbiblíu. Mörg fleiri innrímssambönd er þar að finna, t.d. samböndin vinna hvorki né spinna (bls. 367), friðurinn nærir, ófriðurinn fortærir (bls. 205) og hneigja sig og beygja (bls. 309). En Jón nefnir líka önnur sambönd eins og t.d. réttur og sléttur sem er frá 16. og 17. öld (bls. 148) og með ráð(um) og dáð(um) frá 15. öld (bls. 193). í ROH má lesa að elstu dæmi um sambandið á rúi og st(r)úi eru frá 17. öld. En það er ekki aðeins hljómræna endurtekningu að finna í sam- böndunum með ærsl og busl eða usl og busl. Endurtekningin er líka merkingarleg þar sem nánast sama merkingin kemur fyrir í tvígang. í íslensku eru önnur dæmi af sama toga, t.d. arga og garga, veina og kveina, væla og skæla, úa og grúa og á rúi og st(r)úi. í þessum sambönd- um er raunar meiri endurtekning en í sambandinu með ærsl og busl þar sem sama stofnsérhljóðið auk niðurlagsins er í hverju pari fyrir sig. Þau líkjast því meira sambandinu með usl og busl. I samböndun- um tangur og tetur eða sorg og sút er aðeins merkingin endurtekin. Einkenni parasambanda geta verið fleiri. Ýmsir, m.a. Cooper og Ross (1975:71 o.áfr.), hafa fjallað um eðli slíkra sambanda af ýmsum gerðum í ensku. Þeir gera ráð fyrir að flokka megi samböndin í sjö meginflokka. Sé sambandið með ærsl og busl skoðað í því ljósi sést að það getur auðveldlega fallið undir tvær viðmiðanir þeirra. Þar ber fyrst að nefna að það þykir dæmigert að hindrunarhljóð/hljómleys- ingi (e. obstruent) skuli vera í framstöðu orðsins busl þar sem sam- hljóðið er aðeins eitt. Það telst líka dæmigert að sérhljóðið í fyrra orð- inu (eða a.m.k. seinni hluti þessa tvíhljóðs), þ.e. ærsl, skuli vera fram- mælt en uppmælt í busl, því síðara. Á hinn bóginn skiptir það ekki máli um sambandið með usl og busl enda sérhljóðið eitt og hið sama.13 Ein viðmiðana Cooper og Ross er sú að í seinna orðinu séu fleiri sam- hljóð í framstöðu en í því fyrra. Orðið ærsl hefst ekki á samhljóði. En sé viðmiðunin túlkuð svo að það geti talist eðlilegt gangvart fram- stöðusamhljóðinu í busl gæti sambandið ærsl og busl fallið undir þrjár viðmiðanir. Nú vaknar sú spuming hvers vegna Gunnlaugur Oddsson kaus að þýða erlent orðasamband með íslenskum orðasamböndum, hvort 13Sé orðasambandið upp og niður skoðað út frá hugmyndum Cooper og Ross þá er helsta einkenni þess að fyrra orðið er styttra en það síðara. Þetta er í raun lögmál kennt við þýska málfræðinginn Otto Behagel. Skv. því kemur lengsta orðið síðast í röð þeirra orða sem hafa sama vægið. Sjá nánar Collinge (1985:241).
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168

x

Orð og tunga

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.