Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.1999, Blaðsíða 15

Dr. Erla Kolbrún Svavarsdóttir
lektor við námsbraut í hjúkrunarfræði, Háskóla Islands
foreldra sem eiga
ung börn með Ukaimyvm^í astma1* *
Lykilorð: Fjölskyldur, umönnun, langvarandi astmi
Umönnunarálag mæðra og feðra var rannsakað hjá 76 fjölskyldum (75 mæðrum og 62
feðrum) sem áttu barn 6 ára eða yngra með langvarandi astma. Hugmyndaramminn, sem
stuðst var við í rannsókninni, var seiglulíkanið um fjölskylduálag, breytingar og aðlögun að
streituvaldandi lífsatburðum (McCubbin & McCubbin, 1993; 1996). Tímafrekasti
umönnunarþátturinn hjá báðum foreldrum var að veita barninu andlegan stuðning, örva
þroska barnsins og að meðhöndla aga- og hegðunarvandamál. Erfiðasti umönnunar-
þátturinn fyrir mæðurnar var að sinna eigin þreytu og að sinna unga barninu með astm-
ann á sama tíma. Erfiðasti umönnunarþátturinn fyrir feðurna og næsterfiðasti umönnunar-
þátturinn fyrir mæðurnar var að meðhöndla astmakast hjá barninu. Niðurstöður
rannsóknarinnar veita hjúkrunarfræðingum og öðru heilbrigðisstarfsfólki betri skilning á
umönnunarálagi foreldra þegar fjölskyldur eiga ungt barn með langvarandi astma.
Dr. Erla Kolbrún Svavars-
dóttir lauk doktorsprófi í
hjúkrunarfræði frá háskól-
anum í Wisconsin-
Madison í Bandaríkjunum
árið 1997. Hún er iektor
við námsbraut í hjúkrunar-
fræði í Háskóla íslands og
stoðhjúkrunarfræðingur á
Landspítalanum.
Astmi er einn algengasti langvarandi sjúkdóm-
urinn meðal barna á Vesturlöndum (U.S. DHHS,
1991). í Bandaríkjunum eru um 10% af börnum
undir 6 ára aldri með astma og fer astmatilfellum fjölgandi
(Friedman, 1984; Luyt, Burton, Brooke & Simpson, 1994;
U.S. DHHS, 1991). Kostnaður vegna sjúkrahúsinnlagnar
og komu á slysadeild vegna astma er mjög mikill (U.S.
DHHS, 1991), en hvernig hjúkrunarfræðingar geta
aðstoðað fjölskyldur sem eiga barn með langvarandi astma
á sem árangursríkastan hátt er ekki vitað.
Astmi er skilgreindur sem langvarandi lungnasjúkdómur
þar sem tímabundin þrenging í loftvegum leiðir til öndunar-
erfiðleika, bólgu í öndunarvegum og aukinnar viðkvæmni í
loftvegum (U.S. DHHS, 1991). Meinafræðileg einkenni astma
gefa til kynna þrengingar í sléttum vöðvum í öndunarvegi, bjúg
í loftvegum og framleiðslu á þykku og seigu slími sem veldur
auknum erfiðleikum með loftskipti og oft og tíðum óeðlilegum
ioftskiptum (Smith, 1993). Börn með astma fá oft astma-
einkenni mjög snemma á ævinni (Reisman, Canny & Levison,
1991), og jafnvel þó einkennin séu mismunandi meðai barna,
þá eru aðaleinkenni bráðs astmakasts stutt öndun, sog eða
blísturshljóð, þéttleiki í brjóstkassa og endurtekin hóstaköst
sem standa oft í meira en viku (U.S. DHHS, 1991).
Astmi getur verið greindur sem mildur, meðal eða alvar-
legur (Tinkelman & Conner, 1994). Börn með rmildan astma
upplifa venjulega astmaeinkenni sjaldnar en tvisvar í viku.
Börn með meðal alvarlegan astma fá tvö eða fleiri astma-
einkenni á viku og þurfa auk þess að leita til bráðavakta,
slysadeilda eða lækna vegna astmakasta. Börn með alvar-
legan astma eru með astmaeinkenni daglega og þurfa oft
að fara á bráða- eða slysadeildir og eru lögð oft inn á spítala
vegna astmans (Tinkelman & Conner, 1994).
Þegar fjölskyldur eiga ungt barn með langvarandi heil-
brigðisvandamál eins og astma, verður umönnun foreldr-
anna ein af aðaláherslunum í aðlögunarferli fjölskyldunnar
að sjúkdómsástandi barnsins. Umönnun (caregiving) hefur
almennt séð verið skilgreind út frá tveimur mismunandi
sjónarmiðum: (a) frá sjónarmiði foreldranna (Bowlby, 1988)
(s.s. tengslamyndun og hegðun barnsins og samskipti
móður og barns); og (b) frá sjónarmiði hjúkrunar (Nightin-
gale, 1969) (s.s. viðeigandi notkun á fersku lofti, hitastig í
húsum, hreinlæti og viðeigandi fæðuinntekt). Hér í þessari
rannsókn verður þó stuðst við yfirgripsmeiri skilgreiningu á
hugtakinu umönnun sem byggir á fjölskyldukerfakenning-
um. Frá sjónarmiði fjölskyldukerfakenninga hefur umönnun
ungs barns með langvarandi astma ekki einungis áhrif á
1 Rannsókn þessi er hluti af doktorsritgerð höfundar „Family Adaptation for Families of an Infant or a Young Child with
Asthrna". Rannsóknin var styrkt af: a) Hjúkrunardeild Háskólans í Wisconsin-Madison, „The Helen Denne Schulte
funding"; b) „The Charles Eckburg Scholarship" frá Háskólanum í Wisconsin-Madison; og c) Minningarsjóði Kristónar
Thoroddsen.
* Ritrýnd grein
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 75. árg. 1999
15