Ráðunautafundur - 15.02.2003, Blaðsíða 16

14
sama hátt og spáð er gætum við notað land okkar til framleiðslu fyrir aðra. Því
verðum við að varðveita hentugt komræktarland í því ásigkomulagi að unnt sé að
taka það í ræktun með skömmum fyrirvara. Verðmæti þess yrði þá orðið allt annað
og meira en nú er hægt að sjá fyrir.
LÖG OG REGLUR UM LANDNOTKUN
Ýmiss lagaákvæði em til sem taka á landnotkun. Sýnist okkur þó að þar sé víða pottur brotinn
þegar kemur að varðveislu og nýtingu ræktanlegs lands.
Fyrst er að geta skipulags- og byggingarlaga nr. 73/1997, ásamt skipulagsreglugerð nr.
400/1998. Eitt af meginmarkmiðum laganna og reglugerðarinnar er „að stuðla að skynsam-
legri og hagkvœmri nýtingu lands og landgœða, tryggja varðveislu náttúru og menningar-
verðmæta og koma í veg fyrir umhverfisspjöll og ofinýtingu, með sjálfbœra þróun að leiðar-
Ijósi". í reglugerðinni em skilgreindir mismunandi landnotkunarflokkar, þar á meðal land-
búnaðarsvæði, en þau „náyfiir allt land jarða og lögbýla, sbr. ákvœði jarðalaga og áburðar-
laga um land sem nýtt er til landbúnaóar". í svæðis- og aðalskipulagi skal gera „sérstaklega
grein fyrir rœktuðum svœðum, uppgrœðslusvœðum og skógrœktarsvœðum innan landbún-
aðarsvœða “. í reglugerðinni er einnig að finna skilgreiningu á svæðum fyrir frístundabyggð,
þ.e. frístundahús sem ekki em ætluð til heilsársbúsetu.
Þá vaknar sú spuming hvaða möguleika sveitarstjómir hafa til að breyta landbúnaðar-
svæðum í svæði fyrir frístundabyggð. Samkvæmt upplýsingum frá Skipulagsstofnun er ekkert
í skipulagslögum sem hindrar slíka breytingu á landnotkim. Þetta rekst hins vegar á 12. grein
jarðalaga nr. 65/1976. Aðalefni greinarinnar er að „ekki má taka land, sem nýtt var til land-
búnaðar við gildistöku laganna, til annarra nota nema með samþykki ráðherra og hafi það
áður verið samþykkt af jarðanefnd og sveitarstjórn og leitað umsagnar Skipulagsstofnunar og
Bœndasamtaka íslands. “ í reynd virðist slík undanþága auðfengin eins og fram kemur hjá
Skipulagsstofnun.
Af þessu er ljóst að litlar hömlur em á því að landbúnaðarland sé skilgreint sem land
undir fh'stundabyggð. Hitt er þó sýnu verra að í hvorugum þessara lagabálka er að finna
ákvæði um flokkun á landbúnaðarlandi í land sem er ræktanlegt og land sem einungis er hæft
til beitar. Flokkar landbúnaðarlands em aðeins tveir; ræktað land og annað landbúnaðarland. í
síðari flokkinn falla, án þess að munur sé á gerður, gijótásar, háfjöll, eyðisandar og besta
ræktunarland.
Þótt erfitt sé að hamla gegn því að ræktunarlandi verði breytt í sumarbústaðalóðir, getur
skógrækt orðið enn vandmeðfamari. Skógræktin er flokkuð sem landbúnaður í skipulags-
reglugerð. Við val á landi til skógræktar, t.d. í landshlutabundnu skógræktarverkefnunum, er
tekið tillit til ýmissa þátta. Má þar nefiia ákvæði í náttúruvemdarlögum nr. 44/1999 um
vemdun óhreyfðra mýra og um vemdun fomminja skv. þjóðminjalögum nr. 107/2001. Einnig
er lögð áhersla á að vemda náttúmfyrirbæri í landslaginu, eins og fossa og gil. Að öðm leyti
er val á landi til skógræktar háð vilja landeigenda. I lögum em þannig alls engin ákvæði sem
komið geta í veg fyrir að ræktuðu landi eða ræktanlegu verði breytt í skógræktarsvæði.
Loks má svo nefna að víða hefur verðmætt ræktunarland horfið undir vegi og flugvelli.
Allar slíkar framkvæmdir verða að vísu að fara í umhverfismat, en þar virðast ekki vera fyrir
hendi ákvæði sem hindra framkvæmdaaðila í að fara þvert yfir tún og akra. Mörg nýleg dæmi
em um yfirgang Vegagerðarinnar, þegar hún kýs að leggja veg hom í hom á vönduðu
ræktunarlandi, þótt lítilsháttar krókur hefði getað firrt skemmdum.
SAMKEPPNIUM LANDIÐ
Eins og ráða má af framansögðu hafa lög lítil áhrif á verðgildi lands. Þvi hljóta ffamboð og
J