Ráðunautafundur - 15.02.2003, Blaðsíða 73

71
Ekki fannst munur á áherslum í stjómun nýtingar milli ástandsflokka, t.d. var ekki mark-
tækur munur á upprekstrartíma, smölunartíma eða lengd beitartíma á afréttum á milli ástands-
flokka.
Fækkun sauðfjár sem gekk á afrétti á tímabilinu 1977-1999 er meiri í lakari ástands-
flokknum, bæði í fjölda sauðijár og hlutfallslega (2. tafla). Hlutfallsleg fækkun hrossa á afrétti
er meiri í lakari flokknum en í þeim betri.
2. tafla. Samanburöur á fjölda búfjár á 23 afréttum á miðhálendinu 1977 og 1999, alls og eftir ástandsflokkum.
Ástands- 1977 1999 Fækkun á affétti
flokkur Sauðfé Hross Sauðfé Hross Sauðfé Hlutfall Hross Hlutfall
A+B 68833 1641 37407 1070 31426 46% 571 35%
C+D 59457 448 27400 120 32057 54% 328 73%
Kostnaður vegna fjallskila er umtalsvert hærri á afféttum í lakari ástandsflokknum miðað
við þann Qölda ærgilda sem þar gengur, 495 kr/ærgildi, á meðan meðalkostnaður er 283
kr/ærgildi á afréttum í betri ástandsflokknum.
UMRÆÐUR
Breyttar áherslur í nýtingu miðhálendis íslands, t.d. með aukinni ferðamennsku og orku-
vinnslu, er staðreynd og snerta þær breytingar mismikið hina hefðbundnu beitamýtingu á við-
komandi svæðum. Virkjanir hafa þegar sett mark sitt á beitamýtingu affétta á miðhálendinu.
Uppistöðulón í tengslum við þær em yfirleitt staðsett í lægðum í landinu, sem em ofl gróður-
sælli en umhverfið (Hákon Aðalsteinsson 1991) og töluvert af grónu landi hefur þegar farið
undir uppistöðulón (Ingibjörg Sveinsdóttir 1998).
Samdráttur í hefðbundnum landbúnaði hefúr þau áhrif að efnahagslegt gildi beitar-
nýtingar minnkar og nýtingin getur jafnvel orðið fjárhagslegur baggi á þeim sveitarfélögum
sem hlut eiga að máli og íbúum þeirra. Dæmi em um að sveitarfélög greiði laun þeirra sem
taka þátt í smalamennskum á affétti. Sveitarfélög geta staðið frammi fyrir því innan skamms
að finna nýtt notagildi fyrir stór landsvæði á miðhálendi landsins. Umræða um ffiðun affétta
fýrir búfjárbeit, þar sem ástand lands er slæmt, hefúr staðið um árabil (Ólafúr R. Dýrmunds-
son 1990) og á sumum afféttum hefúr samkomulag náðst um ffiðun (Sveinn Runólfsson
1992). Það má þó ekki gleymast að búfjárbeit getur verið mikilvægur hluti af sjálfbæm,
menningarlega og vistfræðilega auðugu samfélagi (Huntsinger og Hopkinson 1996). Menn-
ingarlegt og félagslegt gildi beitamýtingar á afréttum og þess sem henni fylgir er erfítt að
mæla, en það vegur að margra mati afar þungt þegar fjallað er um áffamhaldandi nýtingu
(Davíð Pálsson 1989, Amór Karlsson 1992). Almennt gildir um not á landi og stjómun
nýtingar að sætta þarf mismunandi sjónarmið varðandi nýtingu og nýtingarmarkmið (Dale
o.fl. 2000). Marston (1996) bendir á að oft ríkir samkeppni milli félagslegra, efnahagslegra og
umhverfíslegra markmiða þegar um nýtingu náttúmaðlinda er að ræða.
Rétturinn til nýtingar er einnig mikilvægur og í Ijósi úrskurða um þjóðlendur er öll um-
ræða um beit eða ffiðun mun viðkvæmari en ella. Það er eðli hvers manns að standa vörð um
sinn rétt.
Afféttanýting innan miðhálendisins er enn gmndvöllur búreksturs fjölmargra rekstrar-
aðila og getur nýting á afféttum á þvi svæði ráðið úrslitum. Hitt er einnig mikilvægt að hafa í
huga að víða em forsendur til bættrar beitarstjómunar í heimalöndum og geta þær dregið úr
mikilvægi þess að nýta viðkvæm vistkerfi hátt yfír sjó.