Helgarpósturinn - 04.07.1980, Blaðsíða 4

Föstudagur
arpásturihrL.
—~ j
r i
W M n C 1
i ■ i 5 i
■ 5*? * I
„Komiö þiösæl, þaö er ótrúlegt hvaöég hef fengið mörg skeyti”, sagöi forseta-
efniö Vigdis Finnbogadóttir glaölega þegar hún gekk inn I stofu sina aö Aragötu
2, þar sem hvert sæti var skipað islenskum blaöamönnum og ljósmyndurum.
Fyrsti blaöamannafundurinn sem islenskt forsetaefni heldur — fyrsta konan
sem býöur sig fram til forsetakjörs á tslandi, áöur fyrsta konan sem gegndi
starfi leikhússtjóra á tslandi.
t haust lét hún af starfi leikhússtjóra hjá Leikfélagi Reykjavlkur. Um svipaö
leyti sagöi hún i útvarpinu, þegar hún var spurö um framtlðaráætlanir sinar:
„Vonandi finnur þjóöin eitthvaö handa mér aö gera.” Þjóöin fann henni svo
sannarlega starf. ^
Þvi verður ekki neitað, að Vigdis
bauð af sér góðan þokka þar sem hún
sat i gömlum ruggustól, umkringd
blómum, með skeytabunka frá flest-
um eða öllum þjóðhöföingjum á vest-
urlöndum i fanginu. Viðstaddir vissu
það áður, eins og margir landsmenn
aörir hafa komist að raun um undan-
farnar vikur, að hún er mælsk kona.
Hún hóf lika þegar i stað að rabba við
gesti sina, að minnstakosti undirrituð-
um til mikillar ánægju laus við þennan
stifa virðuleikablæ sem búast má við
af æðsta embættismanni þjóðar. Hún
skaut lika inn i mál sitt spurningunni
um það, hvort blaðamönnum fyndist
ekki að forsetinn mætti hafa húmor.
Allir samsinntu þvi.
En hverskonar manneskja er Vigdis
Finnbogadóttir? Liklega er óhætt að
fullyrða, að allt þar til hún hóf kosn-
ingabaráttu sina fyrir nokkrum vik-
um, en hún vill raunar hvorki kalla
það baráttu né slag sjálf, heldur bara
framboð, var hún litt þekkt, enda þótt
margir könnuðust við nafniö. Andlitið
varð þó all þekkt hér um árið þegar
hún sá um frönskukennslu i sjón-
varpinu. En að eigin sögn voru þeir
þættir leikrit i tólf þáttum sem hún
skrifaði sjálf, og sögðu þvi kannski lit-
ið um hana sem manneskju. Sem leik-
hússtjóri hjá Leikfélagi Reykjavikur á
árunum 1972-1980 var hún i orðsins
fylistu merkingu á bakviö tjöldin. Það
má þvl segja, að nafniö Vigdis Finn-
bogadóttir hafi kraumað i yfirborðinu
þar til hún stökk fram i sviðsljósið —
og sigraði. En hvað segir hún sjálf?
„Ég er opinská og hreinskiptin. Ég
veit ekki hvaö hann faðir minn hefði
sagt ef hann hefði iesið i blööunum að
ég væri það ekki. Annars er ég ósköp
venjuleg manneskja, sem er gleymin
eins og aðrir. En ég er aö átta mig á
þvi, aö gleymskan og minniö haldast i
hendur. Ég er búin að gleyma hvað ég
man, en þegarégþarf á þvi að halda
man ég allt i einu að ég man það sem
ég hef gleymt,” sagði Vigdis um sjálfa
sig.
Þaö er kannski ekki sist oröalagiö á
þessari umsögn, sem lýsir persónunni
Vigdisi Finnbogadóttur. Hún hefur að
eigin sögn ákaflega gaman af orðum
og oröaleikjum. Ferill hennar hefur
lika alla tið verið bundinn viö orð: Hún
nam frönsku og ensku og franskar og
enskar bókmenntir með leikbók-
menntirsem sérgrein, var bókavörður
hjá Þjóðleikhúsinu og ritstjóri leik-
skrár, kenndi við tvo menntaskóla og
Háskóla Islands og var leiðsögumaöur
útlendinga á Islandi á vegum Feröa-
skrifstofu rikisins. Hún ætti þvi aö
verða verðugur arftaki þess oröhaga
manns Kristjáns Eldjárns, og gaf
raunar fyrirheit um þaö á fyrr-
nefndum blaöamannafundi, þar sem
henni var aldrei orös vant.
„Mér er þaö ákaflega minnisstætt,
þegar ég sá Vigdisi fyrst. Það var vet-
urinn 1963 eöa ’64 á fundi hjá kven-
stúdentafélaginu. Þar var meðal ann-
ars á dagskrá, aö Vigdis nokkur Finn-
bogadóttir ætlaði aö fjalla um framúr-
stefnuleikrit. Þaö var mér mjög mikil
upplifun að sjá þessa ungu konu, sem
ég hafði aldrei séö fyrr, standa i pontu
I langan tima og hlusta á hana segja
frá öllum nýjum stefnum i leikritun,
og gera það svo vel, að hún hélt öllum
hugföngnum,” sagði Svala Thorlacius
lögfræðingur, en hún var einn af virk-
ustu stuöningsmönnum Vigdisar I
kosningabaráttunni. Svala hélt áfram:
„Vigdis er ákaflega sterkur persónu-
leiki. Hún hefur sinar ákveðnu skoðan-
ir, en er ákaflega hlý og manneskju-
leg, og ég held að hún höfði mjög til
fólks, sem er nálægt henni. Ég er ekki i
vafa um, að þótt hún hafi ekki stærri
meirihluta á bakvið sig en raun varð á,-
muni hún vinna sér mjög mikla hylli
þjóðarinnar. Og ekki siður út á við, á
feröalögum meðal erlendra þjóða er
hún besti sendimaður þjóöar okkar,
sem hugsast getur,” sagði Svala
Thorlacius.
Eins og menn vita vildi svo
skemmtilega til, að Þór Magnússon,
eftirmaður Kristjáns Eldjárns i stöðu
þjóðminjavarðar, var einn af áköfustu
stuðningsmönnum Vigdisar.
„Vigdis býr yfir framúrskarandi
dugnaöi eins og komið hefur I ljós und-
anfarið, og greind og gáfum. Það hafa
lika allir fengið að sjá,” sagði Þór þeg-
ar ég bað hann að segja hvernig hún
komi honum fyrir sjónir.
„Hún er ákveðin og einbeitt og
menntuð, bæði hámenntuð og fjöl-
menntuð og hefur viöfeöm áhugamál,
ekki sist á sviði menningarmála, enda
hefur hún unnið að þeim alla tiö. Með
orðinu fjölmenntuð á ég við, að hún
fylgist mjög vel með menningarmál-
um heimsins, ekki siður en hér á landi,
enda hefur hún viöa veriö, bæöi I
Frakklandi og á Norðurlöndunum og
viðar, og aflað sér viösýnis og mennt-
unar,” sagði Þór Magnússon, og bætti
þvi við aö milli þeirra sé frekar góöur
kunningsskapur en vinátta, sem upp-
hófst þegar þau voru nágrannar, og
dætur þeirra leikfélagar.
Ummæli flestra vina, kunningja og
fyrrum samstarfsmanna, sem ég hafði
tal af, voru á þessa lund. Oftast voru
fyrstu orð viðmælenda minna, eftir að
þeir höföu heyrt erindi mitt við þá:
„Ég hef ekkert nema gott um hana aö
segja.”
Sigriður Magnúsdóttir, frönsku-
kennari við MR, bætti þvi viö, að hún
hafi verið ákaflega áhugasamur kenn-
ari og hafi að þvi er hún best viti getiö
sér gott orð bæöi meðal kennara og
nemenda. „Það er vandi að segja
nokkuöum fólk sem maður þekkir eins
vel og ég þekki Vigdisi, það er eins og
aö tala um börnin sin eða systkini,”
sagöi Sigriður Erlendsdóttir, æskuvin-
kona og skólasystir i barnaskóla og
menntaskóla, þegar ég bað hana að
lýsa Vigdisi frá þvi sjónarhorni.
„Já, þaðmá hiklaust segja um hana.
að hún hafi verið efnilegur ungl-
ingur.
Hún var alltaf hispurslaus i fram-
komu, skemmtileg i viðræðum, kát og
glöö, án þess þó aö bera tilfinningar
sinar á torg.
Mér finnst hún frá upphafi hafi stefnt
að einhverju ákveðnu marki. Það var
ekki algengtárið 1949,aöstelpur færu i
framhaldsnám i beinu framhaldi af
menntaskólanámi, eins og hún gerði.
Þá höfðu einungis 18 konur lokið prófi
frá Háskóla Islands, og stúdentspróf
þótti ágætis menntun fyrir stúlkur,
sem áttu þá allar að giftast.
Hún var vinsæl I skóla, góður félagi
og vinur og áhugamál hennar voru
mörg og margvisleg. Henni var mjög
lagið að vekja áhuga annarra með
framsetningu sinni. Ég er þeirrar
skoðunar, að hún hafi mjög ung gert
sér grein fyrir þvi, að hún ætti að taka
á sig skyldur og ábyrgð til jafns við
karlmenn, og kvenréttindi voru alltaf
ofarlega á baugi hjá okkur. Vigdis var
alltaf bjartsýn og hugrökk, og þeir eig-
inleikar hafa dugað henni vel,” sagði
Sigriður Erlendsdóttir, æskuvinkona
hennar og skólasystir.
Er þá myndin af Vigdisi Finnboga-
dóttur, næsta forseta Islands, hvit-
þvegin engilsmynd? Hefur hún enga
galla? Það er kannski ekki svo mikil-
vægt að vera að kafa eftir þeim, eða
eins og Þór Magnússon þjóðminja-
vörður sagði við mig, þegar ég spurði
hann hvort hann þekkti aðra hlið á
henni en þá sem þjóðin hefur séð að
undanförnu: „011 höfum við galla, og
hún hlýtur að hafa þá eins og aðrir. En
ég hef ekki gert mér far um að leita að
þeim og þekki þá þvi ekki. Mér finnst
lika skemmtilegra að sjá betri hlið-
arnar á fólki og leita að þeim en ekki
hinum verri.”
Sjálf svaraði Vigdis þannig, þegar
ég spurði hana um galla hennar:
„Hamingjan hjálpi þér. Þeir eru svo
margir eins og hjá öllum manneskj-
um, aö þú yröir að skrifa heilt auka-
blað ef þú ætlaðir að telja þá alla.”
Svanhildur Halldórsdóttir, sem
skipulagöi kosningabaráttu Vigdisar
benti á eitt I fari hennar, sem hún
sagði að mætti kannski teljast galli:
„Hún hefur tilhneigingu til að gera allt
á siðustu stundu”.
„Já, það er rétt, ég geri allt á elleftu
stundu. Það er kannski galli, en hins-
vegar er ég lengi búin að ganga með
það sem ég ætla að gera, og það aö
ljúka þvi á siðustu stundu brýnir hug-
ann,” var svar Vigdisar við þessu.
t framhaldi af þessum hugleiðingum
um „manneskjulega galla” Vigdísar
Finnbogadóttur er þvi eðlilegt, aö einn
viömælenda minna hafi minna dálæti
á henni en þeir, sem ég hef hingað til
vitnað til.
„Ég veitekkihvorter rétt.að ég tjái
mig um Vigdisi Finnbogadóttur sem
leiðsögumann úr þvi sem komiö er,
slikur jafnréttismaður sem ég er, þvi
nú eiga vist allir að lofsyngja hinn ný-
kjörna forseta. En ef þú leggur á það
áherslu skorast ég ekki undan,” sagði
Gunnlaugur Þórðarson lögmaður, sem
hefur starfað með henni aö ferðamál-
um, og meðal annars haldið fyrirlestra
á leiösögumannanámskeiðum, sem
hún og Björn Þorsteinsson sagnfræð-
ingur stóðu fyrir.
Gunnlaugur sagði að Vigdis sé dug-
mikill kvenmaður og á sinn hátt
traustur fararstjóri, en leiðsögumáti
hennar hafi ekki verið sér að skapi.
Hann vildi gagnrýna hana fyrir það,
að kennslumáti hennar og leiösögu-
mátihafi veriö of ópersónulegir, dauð-
hreinsaðir og vélrænir. Hún hafi lagt
áherslu á utanaðbókarlærdóm, og
verið á móti þvi að leiösögumenn létu
sina eigin persónu koma inn I mynd!-
ina.Sjálfur sagðist hanahafa þá skoö-
un, að leiösögumenn eigi aö gefa sem
mest af sjálfum sér og reyna aö gefa
ferðamönnunum innsýn I lif þjóðar-
innar og sögu, á þann hátt takist helst
að vekja áhuga útlendinga á landi og
þjóö. ,,Og það veröur skemmtilegt
fyrir Islenska leiösögumenn að geta
sagt erlendum ferðamönnum að einn
úr þeirra hópi hafi verið valinn forseti
landsins”, sagði Gunnlaugur Þóröar-
son.
Það kvað dálitið við annað hljóð hjá
Þorleifi Þórðarsyni, sem var forstöðu-
maður Ferðaskrifstofu rikisins um
árabil. Vigdis réðst þar til starfa fyrir
um þremur áratugum, allsendis fyrir-
varalaust, þar sem ráðinn fararstjóri
haföi forfallast.
„Þar með breytti hún fyrri áætlun
sinni, en þetta var á þeim árum sem
ekki var auðvelt að útvega fararstjóra
með mikla málakunnáttu og hæfni að
öðru leyti. Ég rifja upp þessi viðbrögð
Vigdisar vegna þess að mér finnst þau
varpa ljósi á þá eiginleika hennar sem
ég þekki best og hef reynt hjá henni.
Það er jákvætt, bjartsýnt viðhorf, það
er fúsleiki hennar og vilji að hjálpa,
ásamt dugnaði og ósérplægni. Mér
er það lika minnisstætt að á fundi
með norrænum ferðamálafulltrúum
þar sem hún var með, vann hún hug
allra og vináttu, og þeir gáfu henni
viöurnefnið ,,ls(lands)-prinsessen”.
Það hefur sjálfsagt ekki komið þeim á
óvart aö frétta það nú, að hún sé orðin
forseti,” sagði Þorleifur Þórðarson.
1 hópi leikara hjá Leikfélagi Reykja-
vikur, sem studdu hana langflestir af
ráöum og dáð, er það þó skoðun
sumra, að Vigdis Finnbogadóttir hafi
ekki verið harður stjórnandi. Frekar
hið gagnstæða, hún hafi jafnvel verið
of græskulaus og haft litla tilhneigingu
til að þrýsta á i samningamálum, þeg-
ar um hagsmuni leikfélagsins var að
ræða. „Ef hún væri leikkona fyndist
mér hana vanta einhvern spennandi
„demón”, sem mundi raunar ekki
hæfa i þvi starfi sem hún gegndi,”
sagði einn leikaranna við mig.
Kjartan Ragnarsson leikari hafði
ekkert nema gott um Vigdisi að segja,
enda var hann einn af dyggustu stuðn-
ingsmönnum hennar i forsetafram-
boðinu.
„Vigdis er afskaplega hreinskilin,
og hún var að mörgu leyti góður
leikhússtjóri. Hún var lika góður
mannasættir I þeim erfiða potti sem
leikhús er, og það var alltaf gott and-
rúmsloft I kringum hana. Ef þú spyrð
um galla gæti ég helst nefnt aö við vor-
um stundum óánægð með hvað hún fór
snemma heim úr partium,” sagði
Kjartan Ragnarsson. Leikhúsið
breyttist i lýöræöislegra form þegar
hún tók við þvi, og leikararnir gátu
alltaf sagt allt við hana, án þess aö hún
erfbi þaö við þá. En óvild og óvináttu
mætti hún af festu, þvi hún er skap-
stór.
„Vissulega er ég skapstór, en ég hef
lært að temja skap mitt vegna áhrifa
frá góðu fólki sem ég hef haft i kring-
um mig,” sagði Vigdis, þegar ég bar
þetta undir hana. Og svar hennar við
þvi, aö hún eigi til að vera óvægin I
oröum og særa fólk eins og sumir vilja
halda fram, var á þessa leið: „Ef ég
uppgötva að ég hef sært fólk verður
enginn meira sár en ég sjálf.”
Vigdis Finnbogadóttir veröur forseti
Islands 1. ágúst. Þaö er þvi eölilegt, að
augu þegnanna beinist að persónu
hennar i rikum mæli, sérstaklega fyrst
i stað, á meðan þeir eru að kynnast
henni. Og megi marka hennar eigin
orð, sem hún hefur látið falla að und-
anförnu, og ýmsar gjörðir hennar, má
ætla, að þeir kynnist henni á eilitið
annan hátt en fyrirrennurum hennar.
Hún er ekki einungis fyrsta konan sem
gegnir forsetaembætti á Islandi, held-
ur er hún fulltrúi kynslóöar, sem
reyndi kreppuna i æsku, heimsstyrj-
öldina á unglingsárunum og velmeg-
unarsprengingu eftirstriðsáranna á
fullorðinsárum. Hún er maður sins
tima, með önnur viðhorf en næsta kyn-
slóð á undan.
eftir Þorgrím Gestsson mynd: Einar Gunnar