Helgarpósturinn - 04.07.1980, Blaðsíða 23

halrjarpn^turinn Föstudagur 4. íúh i9so.
23
Jafnréttisbarátta er ekkert nýtt
fyrirbrigöi á Islandi, hún hefur
veriö háö hér áratugum saman og
konur hafa oft á tiöum veriö ansi
langeygar eftir árangri þeirrar
baráttu.
I kosningabaráttunni fyrir
forsetakosningarnar kom berlega
i ljós aö stutt var i fordómana.
Meöframbjóöendur Vigdisar
Finnbogadóttur klifuöu á þvi si og
æ aö þaö væri nauösynlegt aö
tvær manneskjur gegndu
embætti forseta. Forseti og
forsetafrii. Og nú voru eiginkonur
þessara manna allt I einu dregnar
fram I dagsljósiö, dustaö af
þeim rykiö og þeim stillt upp viö
hhö eiginmanna sinna. Hiö hefö-
bundna hlutverk konunnar var
hafiö upp til skýjanna. Konan
skyldi vera manni sinum stoö og
stytta og þar meö basta.
aftarlega á merinni t.d. miöaö viö
nágranna okkar á Noröurlöndum.
Þrátt fyrir aö engann eigi hin
Noröurlöndin kvenforsetann, þá
eru konur þar komnar heldur
lengra áleiöis I jafnréttis-
baráttunni en islenskar konur.
Þjónusta viö heimilin er þar
meiri en hér og dagvistun I betra
horfi. Fæöingarorlof sem enn er
hér á umræöustiginu er fyrir
löngu oröinn sjálfsagöur hlutur
fyrir alla foreldra t.d. I Sviþjóö.
Og þar er þaö ekki þrir mánuöir
— heldur niu.
Þátttaka kvenna i stjórnmálum
er einnig mun meiri þar en hér á
landi og i Finnlandi munu 26%
þingmanna nii vera konur.
Svo taka Islendingar sig allt I
einu til og kjósa yfir sig
kvenforseta. Hvers vegna? Erum
Var Vigdis kjörin forseti vegna
víösýni og fordómaleysis okkar
tslendinga?
Kvenforseti -
jafnrétti i reynd?
Þar meö létu þessir ágætu
menn i ljós aö óhugsandi væri aö
kona gæti boðiö sig fram til
forsetaembættisins. Vegna þess
aö þaö liggur I augum uppi aö
kona sem forseti getur ekki átt
eöa eignast forsetafrú.
Þrátt fyrir þetta var Vigdis
Finnbogadóttir kjörin forseti
íslands. Kjör hennar hefur vakiö
mikla athygli innan lands sem
utan og er þá gjarnan talaö um
jafnrétti kynjanna I sömu
andránni. Margir taka stórt upp i
sig i þvi sambandi og tala um aö
mikilsveröum áfanga I jafnréttis-
baráttunni hafi verið náö með
þessu fyrsta kjöri konu til
forsetaembættis i lýðræöislegum
kosningum. Og á erlendum
vettvangi eru fslendingar pris-
aöir fyrir frjálslyndi og fordóma-
leysi.
Þaö er ekki laust viö aö þeir
sem unniö hafa hvaö mest aö
jafnréttismálum hér á landi
veröi eilitiö hlessa. I jafn-
réttismálum erum viö heldur
viö svona frjálslynd og fordóma-
laus? Sú spuming var lögö fyrir
Sólveigu ólafsdóttur formann
Kvenréttindafélags fslands.
,,Þaö hlær i mér einhver púki
þegar ég heyri talaö um frjáls-
lyndi og fordómaleysi okkar
fslendinga” sagöi Sólveig. „Viö
erum ekki svona frjálslynd. Aö
visu er þriöjungur þjóöarinnar
þaö ef til vill og þaö er ekki nema
gott eitt um þaö aö segja. Ég held
aö þaö hafi ekki ráöiö úrslitum I
þessum kosningum aö Vigdis var
kona. Jafnréttismálin skiptu ekki
sköpum i þessum kosningum.
Skoöanir frambjóðenda höföu sitt
aö segja. Og þeir jafnréttissinnar
sem þótti annar frambjóöandi en
Vigdis hæfari til embættisins,
fengu orö I eyra fyrir aö kjósa
hana ekki”.
Og Dagný Kristjánsdóttir,
Rauösokkahreyfingunni var
einnig spurö aö þvi hvaö hún áliti
hafa valdiö þvi aö tslendingar
skyldu hafa kosiö konu i embætti
forseta landsins.
Dagný sagöi aö margt spilaöi
þar inn I. „I fyrsta lagi á Vigdis
sigur sinn ekki þvi aö þakka aö
hún er kona”, sagöi hún. „Hún er
gáfuö og glæsileg. Þaö er kraftur I
henni og fólk treystir henni. Hún
er kosin þrátt fyrir aö hún er
kona, en ekki vegna þess”.
„Þaö er hins vegar ekki
gaman” héltDagný áfram, „sem
áhugamanneskja um jafnréttis-
mál, aö hlusta á fólk lýsa þvi yfir
aö kjör Vigdisar sýni aö hér riki
fullkomiö jafnrétti kynjanna og
aö kjör hennar sé sömuleiöis til
marks um aö hér á landi riki
óvenju mikil viösýni og frjáls-
lyndi gagnvart konum og mögu-
leikum þeirra.”
En hvaö haföi Sólveig ólafs-
dóttir formaöur Kvenréttinda-
félagsins aö segja um áhrif
forsetakosninganna á jafnréttis-
baráttuna.
„Ég tel aö jafnvel þótt forseta-
embættiösem slikt sé ekki valda-
mikiö embætti, þá hljóti kona i
embætti forseta aö geta haft viss
»»»111
Páfi heimsækir kirkju i bandalagi
við verkalýð gegn rikisvaldi
Jóhannes Páll páfi annar er
þessa dagana staddur i Brasiliu, I
umfangsmesta feröalaginu af öll-
um sem hann hefur tekist á hend-
ur. A þrettán dögum heimsækir
hann tólf borgir, syngur messur
og flytur ávörp. Sú fjölmennasta
af kaþólskum þjóöum fær ræki-
legustu páfaheimsókn sem um
getur.
Brasilia er svo sannarlega allr-
ar athygli verö. Stærsta þjóö
Rómönsku Ameriku I langviö-
lendasta riki álfunnar hefur ýmis
skilyröi til aö gera land sitt aö
einu af stórveldum heimsins I ná-
inni framtiö. Þróun brasilisks
þjóöfélags um langa framtiö get-
ur ráöist af atburöarásinni næstu
misseri. Sextán ára haröstjórn
hersins er aö linast. Þjóöfélagsöfl
sem bæld hafa veriö niöur fá vax-
andi svigrúm til aö láta aö sér
kveöa.
Páfanum var vel fagnaö viö komuna til Brasilfu
Næst hernum er kaþólska
kirkjan voldugasta stofnun I
Brasiliu. Eftir aö stjórnmála-
starfsemi var heft og verkalýös-
félögin sett undir stjórn hersins,
geröist kirkjan smátt og smátt
málsvari og leiötogi alþýöu
manna gagnvart ofbeldishneigð
heryfirvalda og félagslegu mis-
rétti. Um þaö leyti sem hershöfö-
ingjamir hrifsuöu völdin, var
barátta Helders Camara, erki-
biskups i Recife, fyrir málstaö
snauöra og kúgaöra I örbirgöar-
héruöunum á noröausturströnd-
inni undantekning I brasillsku
kirkjunni. Nú eru viöhorf hans
oröin ríkjandi meöal klerka-
stéttarinnar, og athyglin beinist
einkum aö framgöngu Paulo
Evaristo Arns, kardinála i Sao
Paulo, stórborginni sem er miö-
stöö uppgangssvæöisins I suöur-
hluta Brasiliu.
Þáttaskil uröu þau árin sem
haröstjórn hersins var grimmust,
timabiliö 1968 til 1976. Biskupa-
stefna Brasiliu áfelldist ógnar-
stjórnina. Kirkjunnar menn
geröu rekistefnu út af fólki sem
hvarf á dularfullan hátt, liösinntu
föngum og fordæmdu pyndingar
leynilögreglunnar. Kirkjan tók
málstaö indiánaættbálkanna,
sem hraktir voru frá heimkynn-
um sinum eöa brytjaöir niöur,
þegar þeir þóttu vera I vegi fyrir
stórframkvæmdum og landnámi
aökomumanna á svæöum sem
þeir höföu einir byggt frá ómuna-
tiö.
Nú er svo komiö aö I hverri
favela — hreysahverfum fátækl-
inganna sem umlykja brasiliskar
borgir — er aö finna prest, regiu-
bróöur eöa reglusystur, sem ekki
lætur staöar numiö viö liknarstörf
og trúarathafnir, heldur liösinnir
favelubúum i baráttu viö yfirvöld
fyrir vatnsveitu, frárennsli eöa
lóöarréttindum og nýtur i þvi
starfi fulltingis kirkjulegra yfir-
boöara sinna. Þegar Arns varö
kardináli, seldi hann erkibiskups-
höllina i Sao Paulo og varöi and-
virðinu til aö koma upp 300
hverfamiöstöðvum kirkjunnar i
fátækrahverfumi biskupsdæminu.
Viökvæmni stjórnvalda fyrir
starfi kirkjunnar i eymdarbælum
Brasiliu kom I ljós, þegar sjón-
varpsupptökum á hverju skrefi
Jóhannesar Páls páfa var skyndi-
lega hætt jafnskjótt og hann lagöi
leiö sina I eina faveluna utan viö
Rio de Janeiro. Þar lýsti páfi
stuöningi kirkjunnar við málstaö
hinna fátæku og gaf presti
hreysabúavigsluhringinn af fingri
sér til aö verja I þeirra þágu.
Næsti viðkomustaöur páfa var
fundur 200 biskupa úr löndum
Rómönsku Ameriku. Þar endur-
tók hann boöskap sinn frá
biskuparáöstefnunni I Mexikó-
borg, um aö kirkjan fordæmi kúg-
un og félagslegt ranglæti, en
kirkjunnar menn eigi ekki aö taka
sér stjórnmálahlutverk.
Arns kardináli i Sao Paulo fær
nú ásamt öörum félagslega sinn-
uöum kirkjuhöföingjum þaö
erfiöa hlutverk, aö framfylgja
þessum tvfeggjaöa páfaboöskap.
A siöustu mánuöum hefur tekist
meö kardinálanum og upprenn-
áhrif til góös”, sagöi Sólveig.
„Þaö virkar ef til vill hvetjandi á
konur til þátttöku I stjórnmálum.
Úr þvi aö kona getur oröiö forseti,
þvi skyldu konur þá ekki geta tek-
iö meiri þátt i sveitastjórnarpóli-
tik eöa fariö inn á þing?
Svo held ég aö þaö sé hollt fyrir
ungar stúlkur og litlar stelpur aö
vaxa upp viö þaö aö kona skuli
gegna embætti forseta. Þaö
veröur þeim þá eölilegur og sjálf-
sagöur hlutur aö konur geti setiö I
ábyrgöarstööum.
En ég er ekki farin aö sjá aö sú
staöreynd aö hér hefur veriö kos-
inn kvenforseti, geri konum sjálf-
krafa auöveldara um vik I
þjóöfélaginu. T.d. á vinnumark-
aönum eöa I stjórnmálunum.”
„Þaö er lika viss hætta á þvi”,
hélt Sólveigáfram. aöþetta kjör
konu I forsetaembættiö verki
þannig aö viö okkur sem berj-
umst fyrir jafnrétti veröi sagt:
„Nú eruö þiö búin aö fá forsetann
og nú skuluö þiö bara slappa af,”
Og Dagný Kristjánsdóttir,
Rauösokkahreyfingunni var
einnig spurö aö þvi hvaöa áhrif
hún teldi aö kjör Vigdisar I
forsetaembættiö heföi á jafn-
réttisbaráttuna.
„Viö teljum þetta mikinn
áfanga i jafnréttisbaráttunni”,
sagöi Dagný. „Viö erum feikilega
hressar yfir framboöi og kjöri
Vigdisar. Vegna þess fyrst og
siöast hve mikilli jafnréttisum-
ræöu framboö hennar hefur
hrundið af staö. Umræöan vekur
meiri athyglien margra ára streö
Kvenréttindafélagsins og
Rauösokkahreyfingarinnar. Og
hefurhaft óskaplega mikil áhrif I
þá veru aö konur geri sér grein
fyrir afstööu sinni, og annarra, til
jafnréttismála. Og Vigdis er
frambærileg kona, glæsileg og
velmeinandi. Heföi hún ekki veriö
þaö heföi okkur ekki þótt neinn
akkur i kjöri hennar.”
En breytir kosning kvenforseta
einhverju fyrir hina venjulegu
Islensku konu?
„1 Rauösokkahreyfingunni
INNLEND
YFIRSÝN
ERLEND
andi verkalýös- og stjórnmálafor-
ingja samstarf, sem haft getur
stórfellda þýöingu, geri hershöfð-
ingjamir sem nú stjórna Brasiliu
alvöru úr fyrirheiti sinu aö viö-
hafa frjálsar kosningar og taka
upp lýðræöislega stjórnarhætti.
Sao Paulo er miöstöö brasiliska
bilaiönaöarins, en hann er uppi-
staðan I iönvæöingunni sem her-
foringjastjórnin stærir sig af. A
siðustu misserum hafa bilaiönaö-
armenn háö þrjú verkföll undir
forustu Luiz Ignacio da Silva.
Enda þótt hann væri stjórnskip-
aöur, eins og aörir forustumenn
brasiliskra verkalýösfélaga, er
hann átrúnaöargoö félagsmanna,
sem nefna hann gælunafninu
Lula. Verkamenn unnu sigur I
fyrsta verkfallinu fyrir tveim ár-
um. Þegar yfirvöld ákváöu aö
láta til skarar skriöa gegn ööru
verkfalli siöastliöiö haust, skaut
lögreglan til bana verkamann,
sem var félagi I kaþólskum ieik-
mannasamtökum. Sá atburöur
varö til þess aö bandalag mynd-
aöist milli verkalýösleiötogans
Lula og Arns kardinála. Hundruö
presta og sex biskupar fylgdu
fallna verkamanninum til grafar
um aöalgötur Sao Paulo. Þegar
enn kom til verkfalls I vor, studdi
kirkjan verkamenn meö matgjöf-
um og fjárframlögum.
í þetta sinn lét rikisstjórnin
handtaka Lula og vék honum úr
formennsku verkalýösfélagsins,
en hann er oröinn þjóökunnur
maöur og var brátt sleppt úr
haldi. Verkefni hans nú er aö efla
Verkalýösflokkinn, sem hann hef-
ur myndaö og viröist hafa ákjós-
anleg vaxtarskilyröi.
Þaö þótti mikið kænskubragö
hjá hershöföingjastjórninni, þeg-
ar hún leyföi heimkomu útlsegra
foringja gömlu stjórnmálaflokk-
anna og heimilaði jafnframt
stofnun og starfsemi flokka I
landinu. Meö þessu móti var taliö
tryggt, aö stjórnarandstaöan
væri margklofin og undir forustu
manna sem hálfan annan átatug
álítum viö kúgun kvenna vera
bæöi efnahagslegs og kynferöis-
legs eölis” sagöi Dagný. „Efna-
hagslega séö hefur kjör kven-
forseta ekki áhrif á stööu kvenna.
En I sambandi viö kynferöislega
kúgun kvenna getur þaö haft
hvetjandi áhrif á aörar konur
þegar komin er hress, galvösk og
sjálfstæö kona I æösta embætti
þjóðarinnar”.
Mörgum hefur þótt jafnréttis-
baráttan vera i ládeyöu undan-
farin ár. Er kjör konu I
forsetaembættið liklegt til aö
hressa upp á baráttuna?
„Hún hressir alla vega upp á
umræöuna” sagöi Dagný. „Hvort
sem eitthvaö kemur út úr þvi eöa
ekki”.
Sólveig ólafsdóttir formaöur
Kvenréttindafélagsins sagöi aö
erfitt væri aö spá nokkru um þaö.
„Ég á sföur von á þvi”, sagöi
hún. „Viö verðum heimsfræg i
nokkra daga. Svo fer fólk aö venj-
ast þessu. Og kona sem forseti má
búast viö aö veröa miklu meira
undir smásjá en karlmaöur sem
forseti. Viö höfum dæmi þess úr
atvinnullfinu, aö konur þurfa aö
standa sig betur en nokkur karl-
maöur til þess aö hljóta viöur-
kenningu. Þaö getur oröiö erfitt
fyrir Vigdisi. En ég ætla að vona
aö þetta forsetakjör veröi jafn-
réttisbaráttunni til framdráttar.”
Og undir þá von Sólveigar er
óhætt aö taka. Kjör Vigdisar
Finnbogadóttur til forsetaemb-
ættis á Islandi er ekki merki um
þaö aö allt sér hér meö felldu I
sambandi viö jafnrétti kynjanna.
Þaö er enn langt I land. þvi
Islendingar eru hvorki frjálslynd-
ir né fordómalausir I þeim efnum
þrátt fyrir umsagnir erlendra
blaöa. Fyrsti kvenforseti okkar
Islendinga ætti aö veröa konum
hvatning til þess aö krefjast þess
réttar sem þær hafa lagalega séö,
en hafa ekki haft möguleika til
þess aö nýta fram aö þessu.
eftir Magnús
Torfa Ólafs-
son.
höföu dvaliö erlendis og slitnaö úr
sambandi viö þróunina i brasi-
lisku þjóöllfi.
Lula og Verkalýösflokkur hans
setja strik I þann reikning. Þar er
um aö ræöa stjórnmálahreyfingu,
sem er sprottin upp úr þeim aö-
stæöum sem herforingjastjórnin
hefur skapaö, óöaveröbólgunni,
iönvæöingunni og réttindabarátt-
unni. Stefnuskrá Lula fjallar ekki
um byltingu heldur krefst flokkur
hans fyrst og fremst lýöræöis og
jafnari skiptingar vaxandi þjóö-
artekna. Verkalýösflokkurinn
einbeitir sér ekki einvöröungu aö
hagsmunamálum iönverka-
manna, sem þrátt fyrir allt mega
margir heita sæmilega settir i
brasilisku þjóöfélagi, heldur gerir
einnig kröfur jarönæöislausrar
sveitaalþýöu aö sinum.
Arns kardináli segir, aö ekki
komi til greina aö kirkjan taki
upp yfirlýstan stuöning viö
ákveöinn stjórnmálaflokk, en
ekki fer milli mála aö hann og
aörir klerkar af sama sauöahúsi
lita á Lula og flokk hans meö vel-
þóknun. Kirkjan á hægt meö aö
liösinna baráttu verkalýösfor-
ingja, sem leggur sig svo fram
um aö foröast átök og valdbeit-
ingu aö hann bannaöi verkfalls-
varöstööu viö bilasmiöjurnar I
verkföllunum sem hann stjórn-
aöi. Til aö mæta atlögum lög-
reglusveita, bauö hann út konum
og bömum verkfallsmanna meö
blóm I höndum.
Aö sögn Jonathan Power,
fréttamanns International Herald
Tribune, reynir herforingja-
stjórnin aö koma þvi oröi á, aö
Arns kardináli sé efni I brasilisk-
an Khomeini, sem sækist eftir
völdum til handa klerkastéttinni.
Arns vísar sliku á bug. Hann seg-
ir: „Atökin nú standa ekki milli
rikis og kirkju. Þau standa milli
rikisvaldsins og fólksins.”