Helgarpósturinn - 17.06.1987, Blaðsíða 23

Hljóðmálsmeistarinn
David Lynch
/ sídastlidinni viku uar nýjum
gœöamyndaklúbbi hrundid af
stokkunum í Bíóhúsinu við Lækjar-
götu. Dagskrá nœstu missera hefur
þegar verid kynnt og er sú ekki af
verri sortinni. Þar á meðal er t.d. hin
margfrœga Betty Blue — 37°2 le
matin eftir meistara Beneix, Round
Midnight sem er nýjasta mynd
Frakkans Bertrand Tavernier og ku
sú vera meiriháttar jazz-orgía i
myndum og tónum. Hún fjallar um
líf og raunir Dale nokkurs Turner
(leikinn af sjálfum Dexter Gordon)
og mun það portrett vera eins konar
sambland tveggja goðsagnapersóna
úr jazz-heiminum, nefnilega saxó-
fónistans Lester Young og píanóleik-
arans Bud Powell. Brazil, meistara-
stykki Terry Gilliams (fyrrum Monty
Python-félaga), sem að vísu gekk
hér á myndbandaleigunum fyrir -
,,rassíu“, skipar sömuleiðis sinn
verðuga sess á prógramminu, ásamt
Under The Volcano meistara
Hustons og fjölda annarra velþeg-
inna gullkorna, sem öldungis óvíst
er að hérlendum kvikmyndaunn-
endum hefði að öðrum kosti nokk-
urntíma gefist að berja augum.
Það er sannarlega óhætt að full-
yrða að sumardagskrá þessa nýtil-
stofnaða gæðamyndaklúbbs fari vel
af stað, því þessa dagana gefst okk-
ur reykvískum að líta þar ferskustu
perlu eins af eftirtektarverðari, svo
ekki sé sagt frumlegri persónuleik-
um amerískrar kvikmyndahefðar í
dag, nefnilega David Lynch.
DÆMIGERÐ
„KÚLTMYND"
Blue Velvet er fjórða kvikmynd
Lynch að fullri lengd. Frumraun-
inni, Eraserhead, var sleppt á mark-
aðinn 1978 eftir fimm ára langa písl-
argöngu höfundarins um þyrnum
stráðan táradal bakgarða amerísku
kvikmyndaveranna, hvar einkar
blómleg neðanjarðarkvikmynda-
gerð þeirra er gefa skít í steingelda
framleiðsluhætti Hollywood-stað-
alsins hefur þrátt fyrir allt og ekki
síst á liðnum áratug átt helstu heim-
vist sína.
Eraserhead kostaði nánast ekki
nokkurn skapaðan hlut í fram-
leiðslu (ef mið er tekið af fram-
leiðsluháttum þarlendra stór-
mógúla) og sjálfur kýs því Lynch að
nefna hana „no-budget“ — í stað -
„low öudgeí-framleiðslu. Hún er
einnig ein af fáum kvikmyndum
sem virkilega eiga skilið nafngiftina
„cult-movie", enda í alla staði dæmi-
gerð sem slík. Þar nýtur hinn sér-
stæði myndmálsstíll Lynch sín til
fullnustu og áhorfendur mega hafa
sig alla við að ráða í þann vægast
sagt yfirþyrmandi illvíga hrærigraut
táknmynda og hljóða, sem í misk-
unnarlausri ofgnótt er ausið yfir þá
út nánast alla myndina, ef þeir eiga
yfir höfuð að fá nokkurn botn í
söguþráðinn.
Á MÁLA HJÁ DE
LAURENTIIS
Það ku einkum hafa verið næm-
leiki framangreindrar persónusköp-
unar „barnsins" í Eraserhead sem
vakti áhuga eins af samstarfsmönn-
um Mel Brooks á leikstjórnarhæfi-
leikum Lynch og sem jafnframt varð
til þess að sá bauð honum að taka að
sér leikstjórn Fílamannsins (The
Elephant Man, 1980). Sú mynd varð
síðan eins og flestum mun kunnugt
vendipunkturinn á ferli Lynch.
Ótrúlegar vinsældir hennar, fjöldi
Óskarstilnefninga og annarra al-
þjóðlegra viðurkenninga urðu um
síðir til þess að dyr gjörvalls færi-
bandaiðnaðarins þar vestra opnuð-
ust uppá gátt og tilboðin tóku að
streyma inn. Stórmógúllinn góð-
kunni Dino De Laurentiis bauð hon-
um að leikstýra Dune (1984), hvað
hann og gerði og sýndi þar jafn-
framt enn fram á fádæma leikstjórn-
arhæfileika sína, hversu kyrfilega
sem myndin sú annars „floppadi" á
hinum almenna markaði.
SÉRSTÆÐ STÍLBRÖGÐ
David Lynch verður að teljast í
hópi frumlegustu kvikmyndaleik-
stjóra Bandaríkjamanna fyrr og síð-
ar. . . og það jafnvel þó víðar væri
leitað. Kvikmyndir hans (einkum þó
Eraserhead og Blue Velvet) eru ein-
faldlega engu öðru líkar. A sjöunda
áratugnum stundaði hann nám við
listaskóla í Pennsylvaniu og var það
fyrst á þeim árum að hann vaknaði
til meðvitundar um frelsi lista-
mannsins til sköpunar eigin veru-
leikaheims, byggðan einvörðungu
út frá eigin persónulegum forsend-
um hans sjálfs og án tillits til viðtek-
inna hefða og einstrengingslegra
væntinga annarra. Hann leitaði
stöðugt nýrra leiða við listsköpun
sína. Varð smám saman haldinn
þeirri ástriðu að áskapa myndum
sínum nýja vídd. . . nefnilega hljóð!
Hljóðið krafðist þess að myndirnar
hreyfðust og því lá beinast við að
hann sneri sér að kvikmyndagerð.
Eftir gerð þriggja stuttmynda söðl-
aði hann endanlega um yfir í kvik-
myndina og hóf nám við Centre for
Advanced Film Studies í Los Angel-
es.
Það sem einkum hefur þótt helsta
aðalsmerki hinna sérstæðu stíl-
bragða David Lynch er s.s. hversu
mikla rækt hann leggur jafnan við
hljóðvinnslu kvikmynda sinna. í
myndum hans lifir hljóðið oft á tíð-
um sínu eigin lífi, sem nokkurs kon-
ar mynd í myndinni, eða öllu heldur
einskonar þriðja vídd sem stöðugt
leitast við að brjóta upp hið tvívíða
veruleikasvið kvikmyndarinnar og
opna hana út í salinn til áhorfenda.
Alan Splet hefur annast hljóð-
vinnslu kvikmynda Lynch í náinni
samvinnu við hinn síðarnefnda, allt
frá því í Eraserhead. Þessarar fram-
andi nærveru „hljóðmyndarinnar"
verður þegar vart í þessari fyrstu
kvikmynd þeirra, en í Blue Velvet
hefur þeim tekist að þróa þessa
tækni til nánast fullkomnunar. Þar
byggir þessu undarlega nærvera
hljóðmyndarinnar líkt og svo oft
áður hjá þeim félögum á ókennilegu
vindgnauði, verksmiðjuglamri og
óskilgreinanlegum búkhljóðum
hinna ýmsu dýrategunda, sem auk-
inheldur eiga sér sjaldnast nokkra
eðlilega skýringu eða samsvörun í
eiginlegri umhverfislýsingu mynd-
efnisins. Þessi þversagnakenndu
átök hljóðs og myndar fæða á hinn
bóginn af sér svo framandleg hug-
hrif meðal áhorfenda, að þeir kom-
ast engan veginn hjá því að spenna
skilningarvit sín til hins ýtrasta, ef
þeim á annað borð á að vera kleift
að meðtaka allt það er myndin hef-
ur í öðru tilliti upp á að bjóða.
Að undanförnu hefur Lynch unn-
ið af kappi að gerð næstu myndar
sinnar, Ronnie Rocket, sem mun líkt
og Eraserhead að miklu leyti hrær-
ast á endimörkum draums og veru-
leika. Myndin fjallar um málsrann-
sókn sem gengur aðallega út á að
bjarga lífi drengsnáðans Ronnie
Rocket, sem ku vera hrakfallabálk-
ur mikill, eiga við veruleg líkamslýti
að stríða og er aukinheldur krýndur
eldrauðu hári. Að sögn þeirra er
gleggst til þekkja mun hér um að
ræða einkar undarlega blöndu
temmilega ærslafenginnar kómedíu,
söngleiks og að ógleymdui sjálfu að-
alsmerki frásagnarhefðar þeirrar er
Lynch hefur með hvað bestum
árangri tileinkað sér gegnum tíðina;
nefnilega hrifnæmi tákn- og mynd-
málsnotkunar hinnar klassísku
gotnesku hrollvekju þriðja og fjórða
áratugarins.
LISTVIÐBURÐIR
Ásmundarsalur
Kristján Kristjánsson sýnir mál-
verk og collachrome (grafklipp)
myndir.
Ásmundarsafn
Abstraktlist Ásmundar Sveins-
sonar, opið daglega frá 10—16.
FÍM-salurinn v/Garðastræti
Björgvin Pálsson sýnir Ijós-
myndir.
Gallerí Borg
Frjálst upphengi að hætti húss-
ins, gamlir meistarar v/Austur-
völl og nýir v/Austurstræti.
Gallerí Grjót
í Gallerí Grjóti stendur yfir sýn-
ing á höggmyndum úr leir, gleri
og járni eftir Steinunni Þórarins-
dóttur og grafíkverkum eftir
Ragnheiði Jónsdóttur. Verkin
voru á nýafstöðnum einkasýn-
ingum þeirra.
Gallerí Svart á hvítu
Sýning Steingríms Eyfjörð Krist-
mundssonar sem stendur til 21.
júní. Steingrímur byggir verk sín
á fornum hetju- og goðsögum.
Listasafn ASÍ
Sumarsýning stendur yfir í salar-
kynnum safnsins á Grensásvegi
16. Ásýningunni eru verk eftir 11
listamenn, unnin með margs-
konar tækni. Sýningin stendur til
19. júlí.
Gallerí Gangskör
Finnsku grafíklistamennirnir
Heikke Arpo og Marjatta Neu-
reva sýna verk sín til 19. júní.
Kjarvalsstaðir
Graphica Atlantica, alþjóðleg
grafíksýning.
Nýlistasafnið við Vatnsstíg
„Sænskt kex", skiptsýning ungra
myndlistarmanna sem hingað
koma frá Svíaríki, einnig sýnt í
MIR-salnum við sömu götu.
Listasafn Einars Jónssonar
er opið alla daga nema mánu-
daga frá kl. 13.30—16.00. Högg-
myndagarðurinn er opinn dag-
lega frá kl. 10—17.
Árbæjarsafnið
er opið alla daga nema mánu-
daga frá kl. 10—18. M.a. eru í
safninu sýning á gömlum
slökkviliðsbílum, sýning á
Reykjavíkurlíkönum og sýning á
fornleifauppgreftri í Reykjavík.
KVIKMYNDAHÚSIN
★★★★
Blátt flauel (Blue Velvet). Sýnd
kl. 5, 7.30 og 10 í Bíóhúsinu.
Herbergi með útsýni (Room
with a View). Notalegur sjarmi
kl. 5, 7, 9 og 11.15 í Regnboga.
★★★
Moskító-ströndin (The Mosq-
uito Coast). Sýnd kl. 5, 7.05, 9.05
og 11.15 í Bíóborginni.
Litla hryllingsbúðin (The little
Shop of Horrors). Gaman gaman
kl. 5, 7, 9 og 11.
Krókódíla-Dundee (Crocodile
Dundee). Létt ævintýri kl. 5, 7, 9
og 11 í Bíóborginni.
Þrír vinir (Three Amigos). Hrein
og bein fyndni. Kl. 3, 5, 7, 9 og
11.15 í Regnboga.
Guð gafmér eyra (Children of a
lesser God). Hugnæm og sæt kl.
9.
Morguninn eftir (The morning
after). Áfengisvandamál kl. 5, 7,
9 og 11 í Bíóborginni.
Svona er lifið (That's Life).
Huggulegheitahúmor kl. 7 í
Stjörnubíói.
Hrun ameríska heimsveldisins
(The Decline of the American
Empire). Yndisleg kynlífsum-
ræða kl. 5, 7, 9 og 11 í Laugarás-
bíói.
★★
Gullni drengurinn (The Golden
Child) Murphy-tæknibrella kl. 5,
7, 9 og 11 í Háskólabíói.
Með tvaer í takinu (Outrageous
Fortune). Kvennasprell í Bíóhöll-
inni kl. 5, 7, 9 og 11.
Fyrsti apríl (April fool's day).
Gasa hrollur kl. 5.10, 7.10, 9.10 og
11.10 í Regnboganum.
Á toppinn (Over the Top). Með
Sylvester Stallone kl. 7, 9 og 11 í
Háskólabíói.
★
Ógnarnótt (Night of the
Creeps). Hrollur kl. 5, 7, 9 og 11 í
Stjörnubíói.
Fyrr ligg ég dauður (Death be-
fore dishonor) kl. 5, 7, 9 og 11 í
Laugarásbíói.
Fjárkúgun (52 Pick-up). Þriller kl.
5, 7, 9 og 11 í Stjörnubíói.
Nýjar
Leyniförin (Project X). Ævin-
týramynd kl. 5, 7, 9 og 11 í Bíó-
höllinni.
★ ★ ★ ★ framúrskarandi
★ ★ ★ mjög góð
★ ★ miðiungs
★ þolanleg
O mjög vond
KVIKMYNDIR
Lítilsiglt rugl
eftir Ólaf Angantýsson
Laugarásbíó: Death Before
Dishonor (Fyrr ligg ég dauður)
★
Bandarísk: Árgerd 1986.
Framleidandi: Lawrence Kubik.
Leikstjórn: Terry J. Leonard.
Handrit: John Gatliff/Lawrence
Kubik.
Kvikmyndun: Don Burgess.
Adalhlutverk: Fred Dryer, Joey
Gian, Sasha Mitchel, Peter
Parros, Brian Keith, Joanna
Pacula o.fl.
Það er álitamál hvort yfir höfuð
sé orðum eyðandi á þessa lítil-
sigldu slorpródúktíón úr áróðurs-
málaráðuneytinu þar vestra. Hér
er eina ferðina enn mættur til
leiks hinn dyggðum prýddi riddari
ljóss og friðar, sveipaður fánalitun-
um bandarísku og berjandi frá sér
út og suður á veslings misindis-
mönnunum af þvílíkri kænsku að
ekki er útlit fyrir að Bandaríkja-
menn þurfi framar að heyja stríð.
Þeir hafa jú þegar unnið þau öll á
hvíta tjaldinu.. . Að Viet Nam-
barningnum meðtöldum.
Annars fjallar ósóminn um tvo
góða gæja sem heita flottum nöfn-
um: Halloran og Burns. Sá síðar-
nefndi er sá er vill fyrr liggja dauð-
ur. „Þeir" hafa nefnilega sprengt
sendiráðið hans í loft upp, rænt öll-
um morðtólunum hans, sjálfum
ofurstanum og í ofanálag stútað
öllum strákunum hans, eins og svo
skilmerkilega stendur skráð á aug-
lýsingaplakati myndarinnar. Er’ð-
að nokkur furða þó’ðað fjúki í
kauða er býrókratafíflin í utanrík-
isráðuneytinu þrjóskast við að
skríða fyrir arabalýðnum þarna
fyrir botni Miðjarðarhafsins? Nei
öldungis ekki. Nú þarf dáðrakka
menn ekki blundandi þý til að
velta í rústir og byggja á ný... eins
og stendur í kvæðinu og allt það.
Og því fer sem fer.
Annars voru hinar óblíkatorísku
flugeldasýningar myndarinnar
nokkuð dálaglega útfærðar. Ein
stjarna fyrir þær.
HELGARPÓSTURINN 23