Helgarpósturinn - 21.01.1988, Qupperneq 10

VETTVANGUR
HELGARPÓSTIIRINN
Ritstjórar: Halldór Halldórsson, Helgi Már Arthursson
Blaöamenn: Anna Kristine Magnúsdóttir, Friörik Þór Guðmundson, Gunnar Smári Egilsson, Jónina Leósdóttir, Kristján Kristjánsson, Ólafur Hannibalsson, Páll Hannesson.
Prófarkir: Sigríður H. Gunnarsdóttir
Ljósmyndir: Jim Smart
Útlit: Jón Óskar
Framkvæmdastjóri: Hákon Hákonarson
Dreifingarstjóri: Birgir Lárusson
Sölu- og markaðsstjóri: Hinrik Gunnar Hilmarsson
Auglýsingar: Bergþóra Sigurbjörnsdóttir, Sigurrós Kristinsdóttir, Sigurður Baldursson.
Áskrift: Guðrún Geirsdóttir
Afgreiðsla: Bryndís Hilmarsdóttir
Aðsetur blaðsins: er í Ármúla 36, Reykjavík, sími 91-681511.
Útgefandi: Goðgá hf.
Setning og umbrot: Leturval sf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Við borgum ekki
Benedikt Davíðsson, varaformaður í Sambandi ís-
lenskra lífeyrissjóða, lét svo um mælt að hrun lífeyris-
kerfis landsmanna væri alvarlegt vandamál. Það er rétt.
Eins og rakið hefur verið í þessu blaði í fimmtán eða
sextán greinum sl. mánuði er ástæðan sú að lífeyrissjóð-
irnir stóðu á núlli þegar verðtrygging var tekin upp á út-
lánum. Þeir höfðu lánað út til sjóðfélaganna á áttunda
áratugnum á neikvæðum vöxtum. Þar liggur hundurinn
grafinn. Sjóðfélagarnir byggðu eða keyptu húsnæði á
þessum tíma eins og að drekka vatn. Og eiga nú margir
hverjir dýrar, skuldlausar eignir. Það fé sem lagt var til
hliðar, til efri áranna, notaði þessi kynslóð strax. Hún býr
í lífeyrisréttindum sínum, hefur verið sagt.
Það sama er upp á teningnum í hinu opinbera hús-
næðislánakerfi. Þangaðvarááttundaáratugnumdæltfé
sem lánað var út á neikvæðum'vöxtum. Lætur nærri að
á einum áratug hafi tapast 20—30 milljarðar út úr lána-
kerfinu vegna vaxtastefnunpar. Engin kynslóð hefur
leikið afkomendur sína eins |ratt og sú sem kom þaki yfir
höfuðið á þessum tíma.
Nú standa menn frammi fyrir því, að kynslóðin sem er
í blóma lífsins á að leggja fram fé til elliáranna. Hún á að
byggja upp lífeyrissjóðina að nýju til að greiða þann líf-
eyri sem þeir telja sig eiga rétt á sem nú búa í ellilífeyri
sínum og hún á að standa undir opinberu húsnæðiskerfi
þannig að það geti vaxið og dafnað. Þetta dæmi gengur
aldrei upp. Það sér hver maður.
Benedikt Davíðsson sagði, aðspurður um leiðir til að
komast yfir þær hindranir sem forsvarsmenn lífeyrissjóð-
anna sjá framundan, að vandamálið væri almennt — og
að það þyrfti almennar aðgerðir til að leysa það. Á mæltu
máli er lagt til að staða lífeyrissjóðanna verði færð til
betri vegar með almennri skattheimtu. Þetta er vitlaus
hugmynd.
Vandamálið er sértækt. Ekki almennt. Og því þarf að
beita sértækum lausnum til að leysa það. Það stoðar ekki
að leggja skatta á komandi kynslóðir til að bæta fyrir vit-
leysuna sem verðbólgukynslóð áttunda áratugarins hélt
að hún kæmist upp með, án þess að bera kostnaðinn af.
íbúðarhúsnæði Islendinga er metið á rúma 300 millj-
arða. Á eignunum hvíla lán sem gætu verið 45 milljarðar
króna, eða nálægt 15%. Hlutfall lána er svona lágt, lægra
en í öðrum löndum, vegna þess að fé var flutt til eigenda
fasteigna frá þeim sem áttu það og sáu það brenna upp
á báli verðbólgu. Allir gera sér grein fyrir að menn
byggja ekki einbýlishús upp á 10 milljónir og eignast það
skuldlaust á tíu til fimmtán árum af einföldum launatekj-
um. í því húsi liggur brot af því fé, sem forsvarsmenn líf-
eyrissjóðanna auglýsa eftir nú — fyrir svo utan það sem
menn hafa lagt í viðkomandi byggingu af sjálfum sér.
Kynslóðin sem nú er að koma þaki yfir höfuðið á ekki
og getur ekki tekið þátt í þeim almennu björgunarað-
gerðum sem tæpt er á. Forsvarsmenn lífeyrissjóðanna
verða að líta á málið eins og það er — sértækur vandi.
Ef hugmyndin er sú að láta komandi kynslóðir blæða fyr-
ir eignatilfærsluna, sem varð á áttunda áratugnum, þá
eru menn að leggja drög að stríði á milli kynslóða. Og þá
getur verið að hin unga kynslóð berji í borðið með orð-
unum: Við borgum ekki.

Að tæma bikarinn í botn
Tilvistarkreppa stjórnmálamanna
virðist ekki eiga sér takmörk. Eg
segi þetta af því ummæli þeirra og
ákvarðanir eru oftar en ekki
skringileg. Og sumar ákvarðanir
þeirra ganga þvert á lögin sem þeir
eru að láta semja og samþykkja,
eins og þeir eru kosnir til. Það er
eins og þeir átti sig ekki á hlutverki
sínu, eða langi hreint ekki til að vera
í því hlutverki sem þeir hafa kosið
sér. Tökum upphlaupið sem varð
þegar ganga átti frá ráðningu
bankastjóra í stað Jónasar Haralz.
Bankaráð Landsbanka íslands
kom saman á milli hátíðanna og
hugðust menn ganga frá ráðningu
eftirmanns Jónasar, en það er m.a.
hlutverk bankaráða skv. lögum að
taka slíkar ákvarðanir. Og banka-
ráðin eru kosin hlutfallskosningu á
Alþingi, enda þótt þessi ákvæði lag-
anna hafi vafist nokkuð fyrir mönn-
um. Morgunblaðið gengur til að
mynda út frá því í fréttum, að þing-
flokkar kjósi bankaráðsmenn og tal-
ar af því tilefni við formann þing-
flokks sjálfstæðismanna, Ólaf G.
Einarsson, um málið. ítrekað skal að
bankaráðsmenn þurfa samkvæmt
lögum að standa Alþingi reiknings-
skil gjörða sinna, og bankamálaráð-
herra, að svo miklu leyti sem hann
krefst þess, en þeir eru aftur á móti
óbundnir af óskum, eða þrám, ein-
stakra stjórnmálamanna, þing-
flokka, eða flokka.
Þorsteinn Pálsson, formaður Sjálf-
stæðisflokksins, lét hafa eftir sér í
DV, að bankaráðsfundur haldinn 29.
desember og dagskrá fundarins
hefðu komið sér á óvart. Hann hefði
nefnilega verið búinn að ræða það
við bankaráðsmenn flokksins að
ákvörðun um eftirmann Jónasar
Haralz yrði tekin eftir áramót. í
sjónvarpi sagði formaður, að forysta
sjálfstæðismanna hefði komið sér
saman um að ráðning eftirmanns
Haralz teldist til „vorverkanna". Að
gefnu tilefni upplýsti hann í sömu
andrá, að Sjálfstæðisflokkurinn
væri andsnúinn pólitískum afskipt-
um af bankakerfinu.
Þótt leitað sé með logandi Ijósi í
nýjum bankalögum er hvergi
minnst á Sjálfstæðisflokkinn, aðra
flokka, eða þá félaga, Þorstein Páls-
son, Friðrik Sophusson og Birgi ís-
leif Gunnarsson. Eftir það sem á
undan er gengið hefði hins vegar
mátt búast við því. En af lagatextan-
um verður ekki annað skilið en að
þeir féiagar hafi farið langt út fyrir
sitt valdsvið og skipt sér af máli sem
þeim kemur ekkert við. Reyndar
eru þessi afskipti jafnfáránleg og að
láta sér detta til hugar að setja í
kosningalög til dæmis, að Sjálf-
stæðisflokkur skuli í kosningum
ávalt hljóta 39 prósent atkvæða.
Eða að setja það í stjórnarskrá að
Framsóknarflokkur skuli aldrei hafa
minna en sjö þingmenn. Skýringin
er kannski sú að lagahefðin í land-
inu er stutt og enda þótt margir
þingmenn séu lögfræðingar að
mennt, að þá virðast þeir illa upp-
lýstir í fræðunum. Kannski er skýr-
inga að leita vestur á Melum — í
lagadeildinni.
En auðvitað eiga fjölmiðlarnir —
hin upplýsta pressa — að koma í veg
fyrir að stjórnmálamenn komist
upp með að vera illa að sér. Það á að
spyrja Þorvald Garðar Kristjánsson
um það hvort Alþingi hafi ekki sett
ofan með því að óviðkomandi menn
stíga fram og ráða bankastjóra, án
þess að hafa til þess annað vald en
þeir skammta sér sjálfir.
Þeir eiga að grafa málið fram úr
skúmaskotunum. Tosa baktjalda-
makkið fram á sviðið. Leita álits lög-
fræðinga, að svo miklu leyti sem
þeir fást til að tjá sig, um það hvort
forsætisráðherra hafi með afskipt-
um sínum gengið gegn bankalögum
frá 1985.
Þeir eiga að leita álits hjá Sverri
Hermannssyni á 13. grein banka-
laganna þar sem segir að banka-
stjórum, aðstoðarbankastjórum og
útibússtjórum sé óheimilt að sitja í
stjórnum stofnana og atvinnufyrir-
tækja utan bankans sem þeir stýra
— eða taka þátt í atvinnurekstri að
öðru leyti. Vitaskuld á Sverrir
Hermannsson að svara því hvort
hann ætli að gangast undir þessa
kvöð. Og í framhaldinu væri ekki úr
vegi að upplýsa hvort aðrir ríkis-
bankastjórar hafa haldiö þessi
ákvæði laganna. Sitja þeir kannski í
stjórnum stofnana og fyrirtækja, án
þess að gefa þessu ákvæði gaum,
eða láta sér til hugar koma að fara
eftir því? Þetta er spurning sem fjöl-
miðlar eiga að svara. Þeir eiga að
varast að halda ,,í ráðherrarófuna
og beita ráðherraklisjum", eins og
leiðarahöfundur DV orðaði það svo
snyrtilega sl. laugardag. Lands-
bankamálið á að ræða á grundvelli
þeirra laga sem sett voru um ríkis-
banka. í lögunum felast þær reglur
sem menn hafa orðið sáttir um að
gilda skuli, í þessu tilviki um ráðn-
ingu bankastjóra. Og ef menn kjósa
að sniðganga þessar reglur og beita
öðrum sértækari þá verða menn
einfaldlega að breyta lögunum — og
gera þau sértækari. Það virðist í
fljótu bragði vera niðurstaðan af
píslargöngu Þorsteins Pálssonar síð-
ustu vikur. Lausnin væri þá fólgin í
því að breyta 11. grein bankalag-
anna, 2. málsgrein, sem yrði þá
svona: „Bankaráð ræður banka-
stjóra og segir þeim upp starfi.
Bankasljóri getur sá einn ordid, sem
sannanlega hefur tekiö virkan þátt í
flokksstarfi Sjálfstœdisflokks, Fram-
sóknarflokks, Alþýduflokks, eða
Alþýðubandalags. Leitast skal við
að fjöldi flokksbundinna banka-
stjóra sé í réttu hlutfalli við kjörfylgi
flokkanna fjögurra. Rísi ágreining-
ur um fjölda bankastjóra skal hann
leystur með samkomulagi for-
manna stjórnmálaflokkanna fjög-
urra, án afskipta Alþingis ... úr
starfi." (Breytingatillagan skáletruð.)
Breyting af þessu tagi flytur vald
frá Alþingi til þeirra sem vilja hafa
það, og kæmi í veg fyrir útúrboru-
legar uppákomur. Og að flokksfor-
menn neyðist til að taka bikarinn í
botn í hvert skipti sem nýr ríkis-
bankastjóri er ráðinn. Það er ekki
bannað með lögum að breyta lög-
um. Helgi Már Arthursson
10 HELGARPÓSTURINN