Tímarit Máls og menningar - 01.09.1999, Blaðsíða 7

Milan Kundera
Töfrar hins óvænta
Á lokasíðunni í Don Kíkóta segist Cervantes aðeins hafa haft eitt í huga þegar
hann skrifaði bókina: „að vekja viðbjóð manna á hinum upplognu og öfga-
kenndu riddarasögum .. .“ Ef maður tekur þessi orð bókstaflega (en það á
ekki að taka neitt bókstaflega í þessari margræðu bók) virðist skáldsagan
vera meinhæðin tilraun til að binda enda á eldri bókmenntahefð: þjóðsögur,
goðsagnir, ævintýri, hetjusagnir. En þegar skáldsagnahöfundur nútímans
skoðar bókina úr fjögurra alda íjarlægð hallast hann heldur að því að hún sé
ekki endalok heldur þvert á móti upphaf: upphafspunktur nýrrar listar, listar
skáldsögunnar. Enginn ræður afleiðingum eigin gjörða og Cervantes stefndi
ekki að því að verða frumkvöðull. Hann tók þátt í bókmenntalífi síns tíma,
þar voru vinir hans, óvinir, þar lá metnaður hans. Það sem myndaði hugar-
heim hans, stór og smá viðfangsefni, umhverfið, söguþráðurinn, persónurn-
ar, helgaðist alfarið af þeim viðhorfum sem voru ríkjandi í bókmenntum á
hans tíð. Eitt lítið smáatriði olli því að þessi ríkjandi viðhorf öðluðust alger-
lega nýja merkingu í bókinni: hann tók þau ekki alvarlega. Aðalpersónan í
skáldsögu hans er sérdeilis óvenjulegur vitfirringur sem heldur að hann sé
ofurvenjuleg hetja: fátækur aðalsmaður úr smáþorpi, Alfonso Quijada, sem
ákvað að gerast farandriddari að nafni Don Kíkóti. Tilvera aðalpersónunnar
byggist á því að hann ætlar að verða annað en hann er; það skiptir höfuðmáli
fyrir alla fagurfræði þessarar skáldsögu: ekkert í henni er víst; allt er gabb eða
blekking; merking alls í henni er óviss eða breytileg.
Og það á ekki að taka neitt alvarlega. Cervantes tekur það fram, svo allt sé
nú á hreinu milli hans og lesandans, að frásagnirnar af Don Kíkóta hafi verið
skrifaðar á arabísku af Mára nokkrum og að skáldsagan sé því aðeins lausleg
þýðing á texta sem hann beri enga ábyrgð á (enda tekur hann það sérstaklega
fram að Márar séu „allir óskaplega málglaðir, falskir og kríta liðugt<c). Við
skulum því ekki láta það koma okkur á óvart að nokkurt ósamræmi ríki í því
hvernig persónum og atburðum er lýst, leyfum okkur heldur að hrífast af því
hvernig höfundurinn spinnur, ýkir, grínast! Hann kærir sig kollóttan um það
hvort frásögnin er trúverðug eða ekki, markmið hans er að skemmta okkur,
koma okkur á óvart, heilla okkur, hrífa okkur! (Því þær sem þetta augljósa
TMM 1999:3
www.mm.is
5