Dagblaðið Vísir - DV - 29.02.1992, Blaðsíða 12

12
LAUGARDAGUR 29. FEBRÚAR 1992.
Reykjavlk fyrr og nú_____d
Úr sögu Landakots
INNKAUPASTOFIMUN RIKISINS
BORGARTUNI 7 105 REYKJAVIK
- Fyrri hluti -
auövitaö megi deila um það hversu
vel skipulagsyfirvöld hafa á hverj-
um tíma nýtt sér þessi landslags-
einkenni.
18du öld og áriö 1806 var það lagt
undir lögsagnarumdæmi Reykja-
víkurkaupstaöar.
Man eg þig mey
Landakot er sögusviöið í ástar-
ævintýrum a.m.k. tveggja þekktra
íslendinga á I9du öld.
Einn helsti kaupmaöurinn í
Reykjavík á fyrsta aldaríjórðungi
19du aldar, Lauritz Michaei Knuds-
en, ættfaðir íslensku Knudsenætt-
arinnar, haföi keypt Landakot af
fyrrverandi viðskiptafélaga sínum,
Westy Petræusi, árið 1820.
Eftir aö L.M. Knudsen lést 1828
flutti ekkja hans og böm aö Landa-
koti. Gestkvæmt var á heimilinu,
enda þóttu dætur Knudsens gull-
fallegar og vel gefnar. Lífi þeirra
og ástum hefur Jón Helgason rit-
stjóri gert góð skil í ritum sínum,
íslenskt mannlíf.
Einn þeirra sem um 1830 sótti
þetta gestkvæma heimili var Jónas
Hallgrímsson. Hann haföi hrifist
mjög af einni dótturinni, Christ-
iane Dorotheu Knudsen. Jónas bað
hennar árið 1832 en fékk afsvar.
En hann gleymdi ekki stúlkunni á
Landakoti og segir sagan aö Jónas
hafi aldrei elskað aðra konu upp
frá því.
Indriði Einarsson lætur svo um
mælt að ástin hafi gefið Jónasi
sorgina og hún hafi gert hann að
skáldi. Sama árið og Christiane
hryggbraut listaskáldið gekk hún
að eiga danskan verslunarstjóra í
Reykjavík, Hans Edvard Thomsen.
Þau hjónin bjuggu í Reykjavík í tvö
ár, síðan í Vestmannaeyjum og loks
á Þingeyri við Dýraijörð þar sem
Edvard var verslunarstjóri hjá
Knudtzon, þeim er byggði myllurn-
ar í Reykjavík. Christiane og Ed-
vard fluttu tfl Kaupmannahafnar
1840 og bjuggu þar síðan.
Eftir að Christiane flutti til Hafn-
ar á Jónas að hafa séð hana á götu.
Samtíðarmaður Jónasar greinir
svo frá að skáldinu hafi brugðið
illa við þá sýn, gengið heim til sín
og ort þar umsvifalaust kvæðið
Söknuð, eitthvert meitlaöasta ást-
arkvæði tungunnar. Þar segir m.a.:
Löngum mun eg,
fyr hin ljósa mynd
mér úr minni líði,
á þá götu,
Mynd úr erlendu fréttablaði
er þú ganga hlýtur,
sorgaraugum sjá.
Ástríður Thordersen
og Gísli Brynjúlfsson
Landakot varð dómkirkjuprests-
setur er Helgi G. Thordersen keypti
staðinn áriö 1837. Hann byggði þar
timburhús sem enn stendur út við
Túngötu og er gamla prestshúsið í
Landakoti.
Þar fyrir vestan, í hinum gömlu
bæjarhúsum Landakots, bjó þá
Guðrún, dóttir Stefáns Þórarins-
sonar amtmanns. Guðrún var
ekkja eftir Gísla Brynjólfsson,
prest í Hólmum, sem drukknaði á
Reyðarfirði árið 1827. Sonur Guð-
rúnar og Gísla prests var Gísli
Brynjúlfsson, fæddur sama ár og
faðir hans drukknaði. Gísli varð
síðar alþingismaður og skáld og
loks dósent í íslenskum fræðum við
Kaupmannahafnarháskóla.
Dóttir Helga dómkirkjuprests var
Ástríður sem síðar giftist Sigurði
Melsted, lektor við Prestaskólann.
Ástríður var tveimur árum eldri
en Gísli. Til er raunaleg saga af
æskuástum Gísla og Ástríðar en
hann mun hafa svikið hana í
tryggðum. Engu að síður má helst
ætla af ýmsum kvæða Gísla að
hann hafl harmað þessi dapurlegu
sögulok og tregað Ástríði.
Kaþólskir
kaupa Landakot
Eftir að Helgi varð biskup 1845
seldi hann eftirmanni sínum,
Ámunda Jónssyni dómkirkju-
presti, Landakot. Ámundi seldi síð-
an Landakot kaþólskum presti 1859
sem verið hafði fyrirgreiðslumaður
franskra sjómanna hér á landi frá
1857.
Þegar kaþólskir kaupa Landakot
hefst nýr kafli í sögu Landakots-
hæðarinnar, kafli trúar og fórn-
fýsi, sem greinir frá margra ára-
tuga þrotlausu líknarstarfi St. Jó-
sefssystra. Sá kafli er vel þess virði
að honum sé einnig gaumur geflnn.
Ekki síst nú í ár, er Landakotsspít-
ali-verður níræður.
Kjartan Gunnar Kjartansson
Undirlendi höfuðborgarinnar fyrir
vestan Elliðaár greinist í ávalar
hæðir og leiti en dalverpi og mýrar
þar á milli. Sem dæmi um hæðirn-
ar má nefna Rauðarárholtið,
Öskjuhlíðina, Háaleiti, Bústaða-
háls og Laugarás.
Reykjavík er ekkert einsdæmi að
þessu leyti en frægastar hæðóttra
borga eru án efa Aþena og Róm.
Þetta landslag Seltjarnamessins
hefur haft sín áhrif á skipulag og
uppbyggingu borgarinnar þó að
Hæðótt
borgarlandslag
Það er óneitanlega galli á hæðótt-
um borgum að þær eru erfiðari
yfirferðar fyrir hjólreiðamenn. En
kostir hæðanna eru samt miklu
fleiri en flatneskjunnar. Hæðimar
veita skipulagsyfirvöldum
skemmtilega möguleika á fallegum
útsýnisstöðum og skjólgóðum úti-
vistarsvæðum þar á milli. Þær
skapa fjölbreytilegra sjónarhom
innan borganna, ýta undir sér-
kenni borgarhluta og gefa borgum
ákveðið heildarsvipmót, enda til-
valdar fyrir glæsilegar almenn-
ingsbyggingar. Rétt eins og Grikkir
byggðu hof sín á borgarhæðum
hafa Reykvíkingar gjaman staðsett
þar kirkjur sínar. Það er þvi engin
tilviljun að Hallgrímskirkja varð
fljótlega tákn fyrir borgina í hefld.
Perlan á svo ekki síður eftir að
verða tákn Reykjavíkur. Hún er
einhver glæsilegasta opinbera
bygging sem reist hefur verið hér
á landi, fellur mjög smekklega að
umhverfmu og á eflaust eftir að
verða stolt borgarbúa um ókomna
tíð.
Fyrstu hæðir
Reykjavíkur
Horft yfir Kvosina frá Hólavöllum um 1874.
1.
2.
3.

/ ili »

F.h. Ríkisspítala og annarra
sjúkrastofnana er óskað eftir tilboðum
í eftirtalda einnota vöruflokka
Útboð 3790/2. Opnun 16/3/92 kl. 11.00.
Plast-hlífðarhanskar, plast-dýnuhlífar og plast-hlífðarskór.
Útboð 3791/2. Opnun 13/3/92 kl. 11.00.
Sterilir nýrnabakkar (EMESIS BOWS).
Útboð 3792/2. Opnun 18/3/92 kl. 11.00.
Sterilir handþvottaburstar fyrir skurðstofuborð.
Útboðsgögn eru seld á kr. 500 fyrir hvert útboð á skrifstofu vorri,
Borgartúni 7, Reykjavík.
DV-mynd Brynjar Gauti
Þá settu vindmyllurnar svip á
holtin sín hvorum megin bæjarins:
Hólavallamyllan, sem var reist
1830 og stóð í hálfa öld, og Hol-
lenska myllán í Þingholtunum sem
var reist um miðja 19du öldina og
stóð rétt fram yfir aldamót. Einn
og sami maðurinn, P.C. Knudtzon
kaupmaöur, lét reisa báðar myll-
umar.
Síðast en ekki síst ber að geta
Skólavörðunnar sem á rætur að
rekja til þeirrar siðvenju skólapilta
á Hólavelli að hlaða upp og halda
við vörðu á Skólavörðuholtinu.
Hinn eiginlegi útsýnistum, sem
nefndur var eftir upphaflegu vörð-
unni, stóð á holtinu á ámnum
1868-1931.
Hjáleiga
frá fornu fari
Landakotshæðin dregur nafn sitt
af býli sem stóð skámmt suðvestur
af þeim stað þar sem Kristskirkja
stendur. Landakot var hjáleiga frá
Reykjavikurbænum en elstu heim-
ildir greina frá búskap í Landakoti
rétt fyrir siðaskipti.
Landakot var lagt til Innrétting-
anna við stofnun þeirra eftir miðja
Vagga Reykjavíkur stendur í
Kvosinni, milli gömlu hafnarinnar
í norðri og Tjarnarinnar í suðri.
En sitt hvorum megin, vestan og
austan Kvosarinnar, eru Landa-
kotshæð og Skólavörðuholt sem
hafa frá upphafi sett svip sinn á
bæjarmyndina. Á þessum tveimur
hæðum hafa löngum staðið mann-
virki sem gnæfðu eins og útverðir
yfir miðbæinn, sitt hvorum megin
við hann.
Vindmyllur
og Skólavarða
Á Hólavelli í sunnanverðri
Útsýni yfir miðbæinn frá Hólavöllum.
Landakotshæðinni var Hólavalla-
skóh vígður sama ár og Reykjavík
fékk kaupstaðarréttindi 1786. Að
vísu var skólahúsið illa byggt, enda
stóð það ekki nema í rúma tvo ára-
tugi. En þar var engu að síður eini
skóhnn á íslandi um tíma, þar var
alþingi haldið tvö síðustu skiptin
áður en það var lagt niður árið 1800
og þar var Landsyfirréttur tU húsa
í nokkur ár.