Tíminn - 27.10.1987, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 27. október 1987
Tíminn 9
lllllllll VETTVANGUR
Jón Valur Jensson, cand. theol.:
Hvað gerum við til
að verja réttindi
ófædda barnsins?
Ofætt barn, 10 uikna gamalt
Fyrstu vikur lífsins
1 daqur Getnaður—egg og sæði saneinast við frjóvg
^ un. Ailir erfðaeiginieikar ákv.arðaðir.
Augna- og háraiitur, kynferði og jafnvui
líkamsbygging ákveðin. Nýr einstakiinyur,
sem á engan sinn líka, er orðinn til.
17. dagur Eigin blóðkorn fóstursins verða til.
20. dagur Grundvöiiur lagður að öilu taugakerf inu.
21. dagur Hjartað byrjar að siá. Þetta er a.m.k.
jafnáhrifamikið og fæðingin.
30. dagur Regi uleg bióðrás innan iokaðs æðakérfis.
Eyru og nef byrja að þróast.
42. dagUf Beinagrind fuilgerð (fyrst úr brjóski). \J ið
brögð byrjuð. Lifur, nýru og iungu mynduð
43. dagUf Akveðið mynztur heiiabyigna (LLG) kemur
f r am á tækj um.
56. dagur Oíí líffæri starfanoi. Úr þessu er aðeins
um frekari vöxt og þroska að ræða eins ug
hjá barni, sen vex upp tii- fuliurðinsára.
65. dagUf (Rúmi ega 9 vikna) ; Barnið getur kreppt
hnefann og gnpur um hlut, sem strýkst við
iófa þess. Það hoppar einnig upp og niður
í móðurkviji með sannæfðum hreyfingum.
16.Vlka Barnið hofur nú náð háifri þeirri lengu,
sen þac mun hafa við fæðingu, og hjarta
þess dæiir um 28 iítrum af bióði á ðag.
Laugardaginn 24. október, var
dagur Sameinuóu þjóðanna. Þá
líta menn gjarnan til baka og
huglciöa, hver ávinningur hafi orö-
iö af starfi samtakanna í þágu
heimsfriöar og alþjóöaréttlætis.
Enn þann dag í dag, um fjórum
áratugum eftir samþykkt Mann-
réttindayfirlýsingar Samcinuöu
þjóöanna, er hún þörf áminning til
valdhafa þessa heims og aflvaki í
baráttunni fyrir réttindum
mannsins, sem víöa eru fótum
troöin.
Yfirlýsing SÞ um
réttindi barnsins
Flcstir hafa heyrt um Mannrctt-
indayfirlýsinguna. En hvcrsu
margir skyldu þckkja yfirlýsingu
Sameinuðu þjóðanna um réttindi
barnsins, sem samþykkt var 1959?
Getur veriö, að þar sé aö finna
einhverjar lífsreglur, scm við ís-
lendigar eigum cnn eftir aö tilcinka
okkur og gera að veruleika í lög-
gjöf okkar? Er hugsanlegt, að við
Islendingar höfum vanrækt og jafn-
vel fótumtroðið þau réttindi
barnsins, sem þar eru sett í önd-
vegi? Lítum nánar á málið.
1 yfirlýsingu SÞ um réttindi
barnsins segir m.a. (leturbreyting-
ar mína, JVJ):
Vegna líkamlegs og andlcgs
þroskaleysis þarfnast barnið sér-
stakrar verndar og umhyggju, þar
með talið viðeigandi réttarverndar,
fyrir fæðingu jafnt sem eftir hana.
(Úr inngangi.)
Barnið skal njóta sérstakrar
verndar, og veita ber því tækifæri
og aðstöðu (með lögum og öðrurn
úrræðum) til að þroskast líkam-
lega, sálrænt, siðferðislega, and-
lega og félagslega á heilbrigðan og
eðlilegan liátt - við frjálsar og
mannsæmandi aðstæður. í laga-
setningu með þetta að markmiði
ber fyrst og fremst að hafa hliðsjón
af því, sem kemur sér best fyrir
barnið. (2. frumregla.) Barnið skal
hafa rétt til heilbrigðs vaxtar og
þroska. í þeim tilgangi skal veita
bæði barni og móður sérstaka um-
hyggju og vernd, þar með talið
umönnun bæði fyrir og eftir fæð-
ingu. (4. frumregla.)
Barn, senr er líkamlega, andlega
cða félagslega fatlað, skal njóta
sérstakrar meðferðar. uppfræðslu
og umhyggju, eftir því sem sérsakt
ástand þess kann að úthcimta. (5.
frumregla.)
Nú spyr ég þig hreint út, lesandi
góður: Finnst þér öllu réttlæti
fullnægt; þegar íslensk lög heimila
það, að lífsréttur ófæddra barna sé
frá þeim tekinn og aö honum vegið
í sjálfum helgustu véum lífsins, á
fæðingardeildum sjúkrahúsanna?
Það er fróðlegt að heyra, hvað
íslenska þjóðkirkjan segir um þctta
mál. Á nýafstöðnu Kirkjuþingi var
gerð samþykkt, þarsem segirm.a.:
„Rctturinn til lífs er t'runintridi
allra mannréttinda. Pá kröfu verd-
ur ad gera til ríkisvaldsins. ad það
verndi mannlcgt líf og efli mcðal
almennings vitundina um mann-
helgi. Löggjöf. sem í raun gerirhid
ófædda líf réttlaust, hrýtur gegn
því grundvallarsjónarmidi krist-
indómsins, aó scrhver einstakling-
ur eigi rótt til lífs, allt frá upphafi
og þangafí til daufíinn ber afí
dyrum mefí efílilegum efía óvifí-
ráfíanlegum hætti."
Njóta ófædd börn
„sérstakrar verndar
og umhyggju“?
í framhaldi af þessum tilvitnuðu
textum vil ég spyrja lcsendur nokk-
urra spurninga: Lítið þiö á það scm
„viðeigandi réttarvcrnd", þegar
yfirvöld lcyfa nánast viðnámslaust,
að fram fari um 700 fósturdcyöing-
ar á hvcrju ári?
Fyndist þér sjálfum, lesandi
góður, að þú nytir „sérstakrar
vcrndar og unthyggju", ef viö þér
væri tekiö á heilsugæslustöðinni
með því að rífa þig í sundur,
splundra líkama þínum og binda
þannig enda á Iíl' þitt með blóöug-
um hætti? Þetta og nákvæmlega
þetta er það, sem gerist í s.k.
fóstureyðingu.
Eða ertu kannski þeirrar
skoðunar, að hjartagalli, blinda
eða heyrnardeyfa í ólæddu barni
sé réttlæting l'yrir því að „dæma"
þaö beinlínis til dauöa, eins og ein
og reyndar fleiri alþingismenn okk-
ar virðast álíta? slík fósturvíg fara
Iram á 16.-20. viku meðgöngu,
þegtir börnin liala náð rúmlega
hálfri lengd á við nýfætt barn. Ef
þér finnst virkilega, tiö þarsé „fyrsl
og fremst verið aö hafa hliösjón tif
því, sem kemur sér besl fyrir
barnið", hversu djúptæk og sönn
er þá virðing þín fyrir lífsrétti
blindra manna og dauldumbra,
sem þú mætir á gölunni?
Ef þú ert borin(n) inn á sjúkra-
illlllllll TÓNLIST . 7': .r:
BR0TASILFUR
Á sinfóníutónleikum 15. október
var frumfluttur píanókonsert eftir
Áskel Másson, leikin 31. sinfónía
Mozarts og hljómsveitarútsetning
Vladimirs Ashkenazys á „Myndum
á sýningu“ eftirMússorgsky. Stjórn-
andi var Diego Masson frá Frakklandi
sem, líkt og einleikarinn Roger Wo-
odward, hefur unnið mjög að fram-
gangi nútímatónlistar. Frá sjónar-
miði þeirra beggja hefur píanókons-
ertinn nýi vafalaust sætt mestum
tíðindum, enda sagði mér kunnugur
að 30 ár séu liðin síðan nýr píanó-
konsert kom fram sem fengið hefur
sæmilega varanlegan sess á hljóm-
leikum, 2 konsert Sjostakóvitsj.
Masson er sagður hafa snúið sér að
óperustjórnun í seinni tíð en um
píanóleikarann segir í tónleikaskrá
að hann sé „löngu heimskunnur fyrir
túlkun sína á nútímatónlist og bar-
áttu fyrir framgangi hennar.“ En
Woodward er frægur fyrir fleira, því
þarna segir að Sviatoslav Richter
hafi kallað hann listrænan erfingja
sinn við píanóið og Rubinstein lýst
því yfir að hann væri einn mesti
Chopin-túlkandi vorra daga. Les-
endur tónleikaskráa eru ýmsu vanir
í hóli um listamenn sem hingað
koma, en hér virðist vera þykkar
smurt en oftast áður.
í afmælisgrein um Þórberg Þórð-
arson (1949) sagði Halldór Laxness
m.a.: „Skáldskapur Þórbergs
sjálfs í bundnu máli ber hinsvegar í
sér þá upplausnartilhneigingu sem
er mikið einkenni í mentum vest-
rænna landa á vorum tímum, eink-
um hjá þeim listamönnum sem nægi-
lega eru kunnir hinu besta í hverri
grein til þess að vita að hátindi hefur
verið náð og verkefni framtíðarinnar
liggja annars staðar.“ Sama hefur að
sjálfsögðu gætt í tónlistinni: það
þýðir ekki að semja eins og Beetho-
ven lengur, og jafnvel hvorki í C-dúr
né neinum öðrum dúr, og tilrauna-
mennska, uppáfinningasemi og jafn-
vel fullkomið alvöruleysi hefurorðið
helsta einkenni hinna nýju tónverka.
Þar hefur mér þótt Áskell Másson,
ásamt nokkrum öðrum, hafa fylgt
annarri stefnu: hann virðist vera
vandað tónskáld og alvörugefið, sem
ekki iætur nægja að vera smellinn
fyrir augnablikið, heldur leitast við
að semja eitthvað varanlegra. Enda
er hann sagður vera í miklu áliti
meðal tónlistarmanna langt út fyrir
landsteina.
Píanókonsertinn mun vera lang-
mesta verk Áskels Mássonar til
þessa, fyrsti þátturinn einn er 20
mínútna langur, með mikilli einleiks-
kadensu fyrir píanistann. Undir
þessu gríðarlega verki minntist ég
iGoethes sem fékk hinn unga Mend-
elssohn til að spila 3. sinfóníu Beet-
hovens fyrir sig á píanó og átti á eftir
engin orð um hana önnur en að hún
hefði verið „guðdómlega löng“. Mér
þótti konsertinn semsagt í allra
lengsta lagi. Við fyrstu heyrn virtist
hann líkur brotasilfri, nokkuð sund-
urlaus, með fallegum köflum í bland
og fínum píanóleik einleikarans, en
daufari á milli. Ekki ætla ég að spá
um langlífi þessa konserts, en geri
Roger Woodward hann að sínum og
Áskell Másson
flytji hann víðs vegar, á hann vafa-
laust nokkra framtíð fyrir sér.
Hljómsveitin hafði sýnilega ekki
gefið sér tíma til að æfa Mozartsin-
fóníuna að ráði, sem þó kom ekki
verulega að sök fyrr en í síðasta
kaflanum. Flutningurinn, eins og
hann var, benti þó til þess að þetta
hefði getað orftið ágætur Mozart ef
hljómsveitarstjórinn hefði fengið
meiri tíma til að æfa sinfóníuna.
Staðreyndin er sú, að sinfóníuhljóm-
sveit vora vantar næstum því alltaf
herslumuninn að vera nógu góð -
hún ætti skilyrðislaust að fá a.m.k.
einni æfingu fleiri en nú er fyrir
hverja tónleika.
Síðastar á efnisskránni voru hinar
kyngimögnuðu Myndir á sýningu
eftir Mússorgsky, í hljómsveitarút-
setningu Ashkenazys. Áður hafði
hús og læknirinn velur ekki þann
kost að taka þig til sérstakrar
meðferðar, eins og ástand þitt
kann að úthcimta, heldur ræðst
gegn lífi þínu nreð hraðvirkustu
deyðingartækjum, myndir þú þá
telja. að hann væri í raun og sann
að sinna þeirri skyldu sinni, sem
Itann sór eið að í læknaheitinu,
þ.e.a.s. í eftirfarandi eiðstaf:
„Ég skuldhind mig hátífílega til
afí helga lít' mitt þjónustu vifí
mannkynifí... Eg heiti því að virfía
mannslíf öllu framar, allt frá getn-
afíi þess; jafnvel þótt mér verfíi
ógnafí, mun ég ekki beita lækn-
isþekkingu minni gegn hugsjónum
mannúfíar og mannhelgi."
Ertu ekki í raun og veru þeirrar
skoðunar, kæri lesandi, að þau lög,
sem gilda á íslandi um s.k. fóstur-
eyðingar, séu í ósættanlcgri mót-
sögn við bæði læknaciðinn og fyrr-
ncfnda yíirlýsingu um réttindi
barnsins? Sýnist þér ekki cinsætt,
að gerbreyta veröi löggjöf okkar „í
þá veru, að friðhelgi mannlegs lífs
sé viöurkennd" (eins og Kirkjuþing
1987 geröi áskorun um til Alþing-
is)?
Sittu þá ekki lengur á þeirri
skoðun þinni. Láttu þingmenn
þíjva finna það og lieyra. hver vilji
þinn er. Þannig leggur þú þitt lóö
á vogarskálarnar til þess, aö þeir
losni sent l'yrst undan séfjunar-
áhrifum þess yfirgangssama
þrýstihóps, sem á kænskufullan
hátt kom fram vilja sínum með
lagase t n i ngæun n i 1975.
Ábyrgð þín
Einnig þú ert áhyrgur í þessu
máli - með þögn þinni eða verkum.
í tólf ár hal'a alþingismenn dauf-
heyrst við áköllum um réttlæti l'yrir
hina ófæddu. Á þcim stutta tíma
hel'ur það kostað sjö þúsund ól'ædd
börn lífiö. En meirihluti þing-
manna mun hald áfram að snið-
ganga þessar sorglegu staöreyndir,
ef við, hinir óbreyttu borgarar.
tcljum það ekki ómaksins vert að
vekja athygli á og berjast fyrir
friöhelgi lífsins.
Látum því þennan dag veröa
upphaf þess. að viö sverjumst í
bandalag til aö verja lífshelgi
ófæddra barna. Þeim, sem vilja
taka þátt í þeirri baráttu, er vel-
kornið að hafa samband við undir-
ritaðan. (Sími minn er 27101. -
pósthólfið 1014, 121 Reykjavík.)
Ég vil hafa samráð við sem flesta
um farsælustu leiðir aö því marki.
að ófædd börn fái þá viðeigandi
réttarvernd, sem þau ciga hcimt-
ingu á.
Sýnum nú í verki þakklæti okkar
lyrir þann lífsrétt, sem viö höfum
öll þegið ;iö gjöf. Gerum ylirlýs-
ingu Sameinuðu þjóðanna um rétt-
indi barnsins að veruleika hér á
íslandi.
Jón Valur Jenssun.
Roger Woodward
Ravel útsett þetta píanóverk fyrir
hljómsveit en píanistanum Ashken-
azy þótti sýnilega sem betur mætti
gera. Eftir honum er haft: „Þegar ég
spila á píanóið, hugsa ég alltaf í
litbrigðum hljómsveitarinnar. Þetta
meistaraverk hefur alltaf kallað fram
sterkustu hljómsveitarsýnina í huga
mér.“ Ekki kann ég að gera upp á
milli þessara tveggja útsetninga, en
báðar standa vel fyrir sínu, enda er
tónverk Mússorgskys mjög
skemmtilegt og magnað. Myndir á
sýningu er „prógrammtónlist", þar
sem lýst er 10 myndum eftir Viktor
Hartmann, sem tónskáldið hafði
skoðið á yfirlitssýningu yfir verk
málarans. Gaman væri að sjá mynd-
irnar sjálfar við tækifæri, þótt þær
standi tónlistinni sennilega langt að
baki. Sig.St.