Tíminn - 13.11.1954, Blaðsíða 4

4
TÍMINN, laugardaginn 13. nóvember 1954.
MINNINGARORÐ:
FRIÐRIK HJARTAR
SKÓLASTJÓRI
Dáinn, — horfinn .... Og
án þess að fá notið þeirrar
livíldar, er hann hafði tekið
sér eftir langan annadag. Og
ég sem hélt og hafði hlakkað
til að nú myndum við fá
næðistundir til að taka lag
og ræða um horfna unaðsríka
daga. En þá kom kallið til
þessa vinar míns og starfs-
bróður, að vísu með nokkr-
um fyrirvara, en snögglegar
þð en við höfðum búist við.
Og nú horfum við hljóðir á
stórt skarð í hópi vina og
samferðamanna, þar sem
Friðrik Hjartar er horfinn
sýnum.
Friðrik Hjartarson Hjartar
var fæddur í Arnkötludal í
Steingrímsfirði 15. sept. 1888,
og var því rúmlega 66 ára,
er hann lézt. Foreldrar hans
voru hjónin Steinunn Guð-
laugsdóttir og Hjörtur Bjarna
son, dóttursonur sr. Friðriks
Jónssonar á Stað á Reykja-
ne.si Þorvarðarsonar prófasts
á Breiðabólstað í Vesturhópi,
þess er mætti á Þingvöllum
með fjóra syni sína hempu-
klædda, og þótti sjaldgæft
þá og einsdæmi. Tók sr. Jón
bróðir sr. Friðriks á Stag sér
ættarnafnið Reykjalín. Þótti
þessi ættleggur mjög söng-
elskur og sumir þeirra Reykja
lína afburða söngmenn, og
hefir sönghneigð haldist
mjög í þessari fjölmennu
ætt og er svo enn. Og lands
kunnugt er um Friðrik Hjart
ar, að hann var söngvinn á-
gætlega og hafði mikið yndi
af söng og músík.
Þótt Fr. Hj. væri fæddur í
Strandasýslu dvaldi hann þar
skamma hríð. Kornungur var
hann til fósturs tekinn af
nafna sínum og föðurbróður,
Friðriki Bjarnasyni stórbónda
að Mýrum í Dýrafirði, og þar
ólst hann upp. Kallaði hann
sig því jafnan Dýrfirðing og
mátti gera það. Mýraheimil-
ið var fjölmennt menningar-
heimili, og hafði verið það
um langt skeið, starfsamt og
stjórnsamt og glaðsinna, hús
bóndinn mjög söngelskur og
mikill raddmaður og hafði
scng og rnúsík í hávegum.
Þar var því góður skóli fyrir
söngelska sál. Lærði Friðrik
Hjartar því snemma að leika
á orgel og hefir þáttur söngs
ins í öllu lífi hans og starfi
verið sterkur afl- og gleði-
gjafi.
Dýrafjörður er fögur sveit
og dýrfirzk menning vár
gróskumikil á uppvaxtarár-
úm Friðriks, all mjög fáguð
af erlendum fyrirmönnum er
þar dvöldu fyrir og um sl.
aldamót. Margt af því bezta
úr menningarerfðum og
rnenningarvenjum f Dýrafirði
bar Friðrik Hjartar með sér
alla ævi, enda þótti honum
jafnan gott að minnast æsku
áranna á Mýrum og kunni
vel að meta það, sem fyrir
hann var gert þar.
Innan við tvítugsaldur fór
Friðrik Hjartar í Flensborg-
arskólann og síðar í kennara
skólann og lauk þaðan próf-
um með lofsamlegum vitnis-
burði. Og árið 1911 settist
hann svo að á Suðureyri við
Súgandafjörð og gerðist þar
skólastjóri og hélt því starfi
í rúmlega tvo áratugi.
í átján ár vorum við Frið-
rik nágrannar vestra', hann á
Suðureyri, ég á Flateyri. Við
gerþekktum því hvors annars
starf og skóla, hittumst oft
og bárum saman ráð okkar.
Og ég hika ekki við að segja
það nú, að ég tel mikið vafa-
mál að öllu gróskumeira
skólastarf hafi verið unnið
en Friðrik leysti þá áf hendi,
þegar tillit er tekið til allra
aðstæðna. Hann var afbragðs
kennari og fjölhæfari flest-
um öðrum, jafnan glaður og
hress í bragði og bráðdug-
legur að hverju sem hann
gekk, skyldurækinn og sam-
vizkusamur, heill í starfi og
í stöðugri leit áhugamanns-
ins um að gera gott betra.
Hann var ágætur íþrótta-
maður og frábær söngkenn-
ari. Heimsótti hann á stund-
um nágrannaþorpin og sýndi
þar hóp íþróttamanna, sem
hann hafði þjálfað, og söng-
líf í Súgandafirði var mikið
á þessum árum. Auk þess var
skólastjórinn lífið og sálin í
margs konar félagslegu
menningarstarfi í þorpinu
cg gegndi þar mörgum trún-
aðarstörfum alla tíg og þótti
hvarvetna ágætlega liðtækur
starfsmaður, einnig þá er
hann gerðist sjómaður eða
verkstjóri við fiskverkun í
sumarleyfum sínum.
Það var því mikill sjónar-
sviptir er Friðrik sótti þaðan
og gerðist skólastjóri barna-
skólans á Siglufirði 1932.
Var hans sárt saknað og út
var hann leystur með góðum
gjöfum. En stærra svifrúm
freistaði hans. Þó mun hann
eigi síður hafa saknað margs
úr vestfirzkum átthögum og
félagslegri menningu þar.
Þar hafði hann lifað ham-
ingjuríkustu daga, hlotið á-
gætt kvonfang, 8 mannvæn-
leg börn og almennar vin-
sældir. Ungur og einn hafði
hann komið til Súganda-
fjarðar, gefið þar mikið úr
góðum sjóði, en nú fór hann
þaðan með stóra fjölskyldu
cg ágætan orðstír.
Á Siglufirði hafði Guð-
mundur Skarphéðinsson ver-
ið mjög vinsæll skólastjóri
og átti hann sterk ítök í
bænum. Hann lézt sumarið
1932. Af ýmsum ástæðum
mátti þykja að eigi væri svo
auðvelt að setjast í sæti hans.
En Friðrik Hjartar gekk þar
ötull til verks og hvergi veill.
Að sjálfsögðu þurfi þar að
sigrast á margs konar erfið-
leikum, eins og gengur, sem
stundum tóku nokkuð á taug
ar hins viðkvæma manns. En
mannkostir hans, kjarkur og
óumdeilanlegir kennarahæfi-
leikar og stjórnsemi, unnu
þar jafnan sigur. Eins og að
líkum lætur áttum við Frið-
rik margt saman að sælda
eftir að hann fluttist norður.
Hann gerðist strax virkur
þátttakandi í félagsskap ey-
firzkra kennara, og urðum
við því nánir samstarfsmenn
á ný. Eg kynntist því starfi
hans á Siglufirði þegar frá
byrjun, og þó að sjálfsögðu
bezt eftir að ég gerðist náms
stjóri og heimsótti skóla Iians
á hverju ári. Og ég dáðist að
því hve miklu hann fékk á-
orkað, hve öruggum tökum
hann náði þar á vandasömu
starfi og miklu umfangsmeira
en hann hafði áður haft.
Hann setti svipmót sitt á
skólann, ef svo má að orði
komast, setti honum fastar
náms- og siðareglur, lét
beina alúð við hvert verk,
hóf ýmsar nýjungar í kennslu
og starfsháttum til vegs og
valda, auðgaði skólann mjög
að bókakosti og margs kon-
ar kennslutækjum og var sí-
hugsandi um sálarheill hans
og siðafar. Því að Friðrik
Hjartar skildi vel þá skóla-
hugsjón, aö fræðslustofnun
verður einnig að vera upp-
eldisstofnun. Annars er unn-
ið fyrir gýg. Og kennararnir
fylgdu honum fast að málum
cg var samvinna hin bezta
við þá. En um hitt vissu allir,
að starfsdagur skólastjórans
var tíðum lengri en góðu
hófi gegndi, enda hygg ég að.
han-n hafi gengið fast á orku
forðann þessi ár. Á hinn bóg
inn má óhætt fullyrða það,
að stjórn Friðriks á skólan-
um var með ágætum cg að
tmikil grózka var þar í öllu
skólastarfinu meðan hann
sat þar við sveif.
Skálaárið 1944—’45 gerðist
Friðrik Hjartar staðgengill
minn og hafði á hendi náms
síjórn norðanlands það ár.
En að Siglufjarðarskólanum
kom hann ekki aftur, því að
haustið 1945 var honum veitt
skólastjórastaðan á Akranesi.
En hér fór sem fyrr, að menn
söknuðu hans úr starfi. Hygg
ég að þag hafi verig almanna
mál á Siglufirði, að stjórn
hans á skólanum hafi verið
svo giftudrjúg að vandfyllt
yrði skarðið. Hann hafði og
verið ágætur liðsmaður í
sönglífi bæjarins og öðru
menningarstarfi, ekki sízt í
félagsmálum góðtemplara, er
þau hjón voru samtaka um
ag styðja með ráðum 03 dáð
þessi ár. Hann fór því með
sæmdarorði af Siglufirði.
í þriðja sinn nam Friðrik
Hjartar land, kominn fast að
sextugu. Þar á Akranesi var
að sjálfsögðu við ýmsa örðug
leika að etja í fyrstu, en heill
og traustur gekk Friðrik að
verki sem fyrr. Náði hann
þegar ágætu samstarfi við
kennaralið skólans, er jafn-
an fylgdi honum vel að mál-
um. Ekki er ég eins kunn-
ugur skólastarfi Friðriks á
Akranesi og á Suðureyri og
SkiglufirÖi, en sæmdarorð hef
ir farig af því starfi, og stað-
festa það þau viðurkeningar
orð, er til hans voru töluð,
þegar hann lét þar af störf-
um. Og raunar þykist ég ekki
í neinum vafa um það, að
stjórn hans á Akranesskólan
um hafi verið með ágætum
meðan heilsan var óbiluð, og
ég efa ekki að skólinn muni
lengi búa að því að slíkur
skólamaður hélt þar um
stjórnvölinn þessi ár. Á
Akranesi tók hann einnijg
þátt í margs konar félags-
legum störfum, og þá eink-
um í starfi góðtemplara, á-
samt konu sinni, og sönglíf í
bænum studdi hann svo sem
annars staðar. En á þessum
árum tók heilsan að bila.
Þrálát veila sótti á og varð
honum erfið. Varð hann að
fara tvisvar til Danmerkur
sér til lækninga, í seinna
skiptið fyrir nokkrum mán-
uðum. Taldi hann sig þá
hafa fengið nokkra bót meina
sinno og hugði gott til fram
haldsins, er áhyggjur og ann
ir daganna tækju að réna,
því að skólastjórn hafði
hann sagt af sér á sl. sumri,
sökum heilsubrests. En þessi
síðasti áfangi varg styttri en
við var búi.st. Hann andaðist
6. þ. m. aí hjartabilun, og í
dag fer fram útför hans á
Akranesi.
Friðrik Hjartar hafði á
unga aldri drukkið í sig mál
og stíl íslendingasagnanna
og öðlaðist við það ást á ís-
lenzkri tungu. Lagði hann
þegar í byrjun starfs síns
mikla rækt við móðurmáls-
kennsluna og var sjálfur sí-
lesandi og hugsandi um það,
hvernig kennsla í móðurmál
inu yrði bezt rækt. Varð hon
um þar mikið ágengt, svo sem
kunnugt er. Mun hann hafa
skarað fram úr flestum barna
kennurum á þessu sviði. Dáð
ist ég oft að þvi hve mikilli
þekkingu í málfræði og stíl
honum tókst að koma í litla
og stundum lélega kolla.
Hann var þar úrvals kennari
og kunni þar vel örugg tök.
Og honum var það fjarri
skapi að grafa það pund sitt
i jörðu. Áhugi hans og um-
bótaþrá leyfði þag ekki. Þess
vegna fórnaði hann miklu af
frístundum sínum til þess að
létta öðrum starf og freista
þess að það mætti verða á-
rangursríkara. Á ég þar við
kennslubækur þær, er hann
samdi, en þær eru: Réttrit-
unaræfingar, Málfræði handa
barnaskólum, er hann sarndi
með Jónasi B. Jónssyni, og
Stafsetning og stílagerð, er
hann var einn um. Bera bæk
ur þessar vitni um elju hans,
alúð og staðgóða þekkingu
og munu lengi reynast góðar
kennslubækur fyrir börn á
fermingaraldri.
Friðriki Hjartar var annt
um hinn þjóðlega þátt skóla
starfsins. Þar áttu þræðir
tungunnar og bókmenntanna
að vera sterkastir, slungnir
þráðum söngs og sögu. Og
andblær kristinnar hugsjón-
ar, kærleiks og bróðurþels,
skyldu verma þar allt and-
rúmsloft. Skólinn skyldi reist
ur á erfðum íslenzks anda og
bj argi kr istinnar lif sskoð-
unar. Það var honum hjart-
ans mál. Og um það ber starf
hans allt vitni. Og nú, þegar
hann er allur, munu allir
játa, sem til þekkja, að hann
hafi verið starfsamur og
stjórnsamur skólastjóri, sam
vizkusamur og trúr í starfi á
sviði skólamála og notfært
sér margt nýtt og gott í
starfi sínu og stjórn. Um
þetta hafa skólar hans jafn-
an vitni borið.
Friðrik Hjartar var einn af
frumherjum ísl. kennarastétt
ar og varð henni hvarvetna
til sæmdar. Hann unni af al
hug starfi sínu og stétt, var
gagnhollur hverju góðu máli,
tók mikinn þátt í félagsmál-
um hennar og samkomum og
________=_____________257. jflaff. f --
setti svip sinn á margt k-enn.
araþingið með söng. ogýgleði-
brag.Hann var og. álloft, hi'n
síðari ár, leiöbeinandi á hám
skeiðum stéttarinnar í móður
málskennslu og þótti örugg-
ur í því starfi og ágætur fé-
lagi og aufúsugestur. Hann
mun því lengi lifa í annálum
stéttar sinnar og skiþá þar
heiðurssess.
Þegar ég nú kveð vín minn
og starfsbróður, Friðrik Hjart
ar, hinn óviðjafnanlega fé-
laga um tugi ára, mun ég,
meðan tóri, ætíð minnast
hans með einlægri þökk. Eg
dáði jafnan drengskap hans,
ijör hans og fórnarhug, gleði
hans og gamanmál og þá
söngvagleði er jafnan fylgdi
hcnum. En þó ekki sízt hjarta
hlýju hans og heilindi við
hvert verkefni og hvert mál-
efni, sem hann léði.fylgi. Og
allt lífsviðhorf hans þótti
mér sem sprottiö væri úr
djúpum góðrar og göfugrar
sálar.
Friðrik Hjartar var kvænt-
ur Þóru Jónsdóttur frá Suð-
ureyri, hinni ágætustu konu,
er reyndist manni sínum hin
mesta stoð og stytta alla tíð
og fylgir honum nú-til grafar.
Eiga þau hjóh 5 uppkomin
born, er mannast hafa ágæt
lega. Einn son niisstu þau á
Siglufirði. Mun margur nú
minnast hins gestrisna og
glaðsinna heimilis . þeirra
hjóna með virðingu og ein-
lægri þökk.
Snorri Sigfússon.
í dag verður jarðsunginn
frá Akranesskirkju Friðrik
Hjartar, skólastjóri. — Með
honum er hniginn í valinn
einn kunnasti cg mætasti-
skólamaður þessa lands. —
Uppeldis- og skólamálum
helgaði hann alla sína starfs
orku. Hann var vel menntað
ur og sérlega fjölhæfur kenn
-ari, er segja mátti að léti
jafn vel að kenna hinar ólík
ustu námsgreinar, . svo sem
söng, leikfimi og hvers kon-
ar bókleg fræði, sem i barria
og unglingaskóla eru kennd.
íslenzkukennsla hans var að
verðleikum mjög rómuð,
enda lagði hann sérstaka al-
úð við þau fræði, svo sem ís-
lenzkunámsbqglcur þær, er
hann samdi, bera með sér.
Daglegt málfar vandaði hann
svo að til fyrirmyndar var og
tók sér nærri, ef hann heyrði
óvandlega farið með „ást-
kæra, ylhýra málið,“ eða sá
því misþyrmt í riti. Notaði
hann hvert tækifæri sem
gafst til að brýna fyrir- kenn
urum og öðrum æskulýðsleið
togum mikilvægi þess, að
vernda og varðveita tunguna
og bægja á brott hvers.kon-
ar mállýtum, svo sem röng-
um beygingum, latmæli og
erlendum orðskrípum.
Friðrik Hjartar var hinn
ágætasti skólastjóri, laginn
og lipur að greiða úr hverj-
um vanda, svo segja mátti,
að aldrei hlypi snurða á sam
starf hans og kennara þeirra,
er lutu stjórn hans. Milli
hans og kennaranna mynd-
aðist gagnkvæm vinátta og
traust, enda var það fágætt,
að kennarar sæktu burt frá
skóla hans.
Enda þótt Friðrik Hjartar
rækti bæði skólastjórn og
kennslustörf svo sem bezt
mátti verða, vannst honum
þó ætíð tími til starfa í þágu
ýmissa félaga og samtaka, er
menningarmál höfðu á stefnu
skrá sinni. Mátti segja, að
hann væri ætíð boðinn og
búinn til starfa, hvar og hve
(Framhald á 7. síðu).