Tíminn - 24.03.1963, Blaðsíða 9

SJÖTUGUR:
Gísli Magnús
Fyrst lærSi Henry Cowell á fiSlu,
en 7 ára var hann upp úr þvi
vaxinn, gaf fiSluna og ákvaS aS
gerast tónskáld. Þetta er síSasta
myndin af honum meS flSluna
áSur en hann gaf hana.
a-S segja, að það hafi verið hið
fyrsta af því tagi? Ég kallaði
það Rhythmicon og notaði það
í nokkrum tónverkum, sem ég
samdi, þ.á.m. eitt, sem ég
nefndi Rhythmicana. Þetta var
nú ekki merkilegt verkfæri á
að líta, eiginlega ekki annað
en svartur kassi með 16 göt-
um á, og tónarnir mynduðust
við að varna Ijósi á götin, ýmist
notuð ein nóta eða allt upp í
sextán í einu. Ég átti hugmynd-
ina að hljóðfærinu og fékk rúss
neskan vísi'nd'amann vestra,
Léon Thérémin prófessor, til að
smíða það fyrir mig. Hann varð
kunnur fyrir að framleiða hljóð
færi af þessu tagi, þ.á.m. eitt,
sem nefndist Ethsrophone eða
við hann kennt og kallað Théré
minvox. Hann smíðaði tvö ein-
tök af Rhythmicon. Annað eign
aðist Stanfordháskólinn og þar
eyðilagðist það. Hitt keypti
hinn frægi rússneski tónlistar-
fræðingur í Boston, Nicolas
Slonimsky, ætlaði að nota það
við samningu tónverks en seldi
það áður en af því varð öðrum
Rússa vestra, tónskáldinu Schill
inger, og nú er það í eigu ekkju
hans.
— En eruð þér hættur að
nota eiektronisk hljóðfæri?
— Ég hef lítið fengizt við
elektroniskar tónsmíðar í seinni
tíð, hins vegar hef ég meðferð
is elektroniskt verkfæri, og
ætla að nota það í fyrirlestra
ferg minni ’til Þýzkalands og
Svíþjóðar, þegar ég fer héðan
á mánudag.
— Hvernig tóku tónlistar-
menn því, þegar þér höfðuð lát
ið smíða þetta fyrsta elektron-
iska hljóðfræði. Rhythmicon?
— Mörgum þótti þetta auð-
vitað ganga vitfirringu næst.
En þó voru til menn, sem við
urkenndu, að nýir möguleikar
væru að opnast. Einn þeirra
var Leopold Stokowsky, sem
síðan hefur flutt mörg af verk
um mínum. O.g mér finnst ekki
úr vegi að hafa eftir orð, sem
hann lét falla fyrir meira en
þrjátíu árum, þegar ég hafði
látig smíða Rhythmicon. Þá
sagði Stokowsky m.a.:
„Nú eru að fæðast nýjar að-
ferðir til að framleiða tóna, og
þá hefst nýtt tímabil í tónlist.
Þessi nýju rafmagnshljóðfæri
losa okkur vig mikið erfiði og
tæknierfiðleika. Með timanum
gerist óþarfi að sitja við hljóð-
færaæfingar margar klukku-
stundir á dag, því að rafmagn-
ið tekur það ómak af hljóðfæra
leikurum. Þeir aftur á móti
leggja til sálina í tónlistina
með því að stýra þessum verk-
færum, sem Ijá músikinni
fleiri tónbrigði og meira hljóm-
magn en áður hafa þekkzt“.
Eyhildarholti
GÍSLI MAGNÚSSON óðalsbóndi í
Eyhildarholti er 70 ára á morgun.
Ég gefekki látið hjá líða að minnast
þessa þrautreynda og ágæta vlnar
mins með örfáum orðum. Þess væri
Gísli maklegur að um hann væri
ritað langt mál, þar sem skýrt væri
frá ævi hans, störfum og hvernig
hann hefur tekið lífinu, sem vissu-
lega er orðið alllangt, þótt enn sé
hann léttur í spori, keikur og kát-
ur og sómir sór, hvar sem er hverj-
um manni betur.
Það var árið 1928 að við hjónin
fluttum til Skagafjarðar, þá frá
Hvanneyri í Borgarfirði. Var heim-
,ili okkar á Hólum í Hjaltadal næstu
árin og æ síðan höfum við á marg-
víslegan hátt verið tengd Skagfirð-
ingum og Skagafirði, svo að erfitt
ei að greina þá þræði sundur.
Á Hólum í Hjaltadal hitti ég Gísla
frá Eyhildarholti í fyrsta sinni. Við
Bændaskólann á Hólum voru þá
tveir prófdómendur, eins og venja
var við slíka skóla hér á landi. —
Prófdómendur við Bændaskólann á
Hólum voru þá þeir Gísli Magnús-
son í Eyhildajrholti og Kolbeinn
Kristinsson bóndi á Skriðulandi. —
Undir eins á fyrsta ári tókst órofa
vinátta okkar í milli og hún hefur
haldizt allt til þessa dags, Má full-
yrða að sú vinátta er þá festi ræt-
ur milli okkar náði jafnt til okkar
beggja hjónanna og þeirra Gísla og
Kolbeins og svo hefur haidizt æ
síðan.
Ekki voru þeir skaplíkir menn
Gísli og Kolbeinn. mátti jafnvel
segja, að þeir væru ólfkir um margt,
en það áttu þeir sameiginlegt að
báðir voru drengir góðir. hollráðir
og heilir svo að vinir þeirra treystu
þeim til allra góðra hluta. Svo var
það fyrst, þegar við kynntumst, og
svo er það enn, þegar ég nú á gam-
alsaldri minnist fyrstu kynna okkar,
og ails þess er milli okkar hefur far-
ið fyrr og síðar.
Gísli bóndi í Eyhildarholti hefur
allt frá byrjun verið einn af stærstu
og beztu bændum Skagafjarðar. —
Hann hefur iagt mikla stund á
ræktun sauðfjár og er hann ein-
hver slyngasti sauðfjárræktarmaður
hér á landi. Á hann einhvern bezta
sauðfjárstofn í héraðinu. Og þrátt
fyrir fjárpestir, drepsóttir og önn-
ur óviðráðanleg áföll heldur Gísli
enn einhverju stærsta og bezta sauð
fjárbúi í Skagafirði og hefur mörg-
um verið tii fyrirmyndar á því
sviði.
Gísli er kvæntur hinni ágætustu
konu, — Guðrúnu Sveinsdóttur, —
kominni af gömlum og grónum
skagfirzkum bændaættum. —
Guðrún Sveinsdóttir er ágæt-
lega vel gefin kona, svo að þeir
sem bezt til þekkja segja, að ekki
hallist á um hæfileika þeirra hjóna,
er það víst að frú Guðrún hefur
stu'tt mann sinn á margvíslegan hátt
í hans umfangsmiklu og oft erfiðu
störfum.
Þeim hjónum í Eyhildarholti varð
margra barna auðið. Þau hafa eign-
azt 9 syni og tvær dætur og alið
upp þennan mikla og mannvænlega
hóp með hinni mestu prýði. Það,
sem því nær einsdæmi má telja, er
að þessi mikli og glæsilegi hópur
þeirra Eyhildarholtshjóna er að
mestu búsettur á Skagafirði. Þar
munu búa 8 synir þeirra hjóna og
dæturnar báðar. Er það mikið af-
rek sem eftir þau hjón liggur, e«r
þau mæta með hinn mikla og giæsi-
lega barnahóp, sem framlag til þjóð
ar sinnar. Sjálf hin almáttugu mátt-
arvöld mega miklast af hve stóran
skerf hjónin í Eyhildarholti hafa
lagt af mörkum til þess að skapa
fegurra og betra mannlíf í landi
voru. Þessi glæsilegi barnahópur
hjónanna í Eyhildarholti er eitt
mesta og bezta framlag er iagt hef-
ur verið til þjóðar vorrar í þeim
j efnum. Öll eru börn þeirra Eyhild-
[ arholtshjóna ágætl'ega gefin eins og
þau eiga kyn til.
I Gísli í Eyhildarhoiti hefur skemmti
legar og alhliða gáfur. Ræðumaður
er hann ágæturt svo að ég hef aldr-
ei heyrt honum fipast, er hann flyt-
ur erindi. Þá er og Gísli sérstökum
hæfileikum gæddur. að flytja er-
indi af munni fram.
Það er regluleg nautn að hlusta
á Gisla flytja ræður, 'svo er honum
létt um að færa hugsanir sínar í
fagran og áhrifamikinn búning. Gisli
Magnússon hefur frá upphafi verið
frjálshuga maður. Mjög andvígur
öllum föstum kennisetningum i
hvaða formi, sem þær hafa birzt.
Fyrr á árum var hann öflugur
ungmennafélagi og hefur æ síðan
verið ein styrkasta stoð þess á-
gæta félagsskapar. Má með fyllsta
rétti segja, að Gísli í Eyhildarholti
hafi ávallt verið í fararhroddi, þar
sem frelsi og frjálsræði ráða ríkj-
um og unnið var að framkvæmd
góðra mála, en þar vildi Gísli ávallt
vera góður og dugandi liðsmaður.
Éins og að líkum iætur og allir
hæfiieikar Gísla í Eyhildarholti og
upplag hans bendir til, skipaði Gísli
sér snemma í raðir Framsóknar-
flokksins og hefur alla tíð síðan stað-
ið þar traustur og óhvikull. Um
skeið var allmikil ringulreið á flokks
skipan í Skagafirði. Missti Fram-
sóknarflokkurinn þá i biii mjög
fylgi, en sem hann þó eftir skamman
tíma náði að fullu aftur. Þá sýndi
Gísli glöggt hver afreksmaður hann
var, Aldrei var Gísli öflugri flokks-
maður eða snarpari til átaka, en
[ þau árin er flokkurinn átti í þeim
erfiðleikum e.r þá steðjuðu að. Skap-
! gerð Gísla Magnússonar er á þann
[ veg, að honum má ávallt treysta og
[ þeir, sem þekkja hann bezt meta
I hann mest.
Eins og hlaut að verða með slíkan
hæfileikamann og Gísla í Eyhildar-
holti hlutu að hlaðast á hans herðar
margvísleg trúnaðarstörf. Ég mun
ekki telja þau nákvæmlega, enda
mun það hið rétta ttð vandfundin
eru þau trúnaðarstörf fyrir sveit
hans og sýslu, sem Gísli hefur ekki
gegnt um lengri eóa íkemmri tíma.
Ég vil aðeins nefna nokkur af þess-
um trúnaðarstörfum. Gísli hefur ver-
ið oddviti f Rípurhreppi um langt
skeið. Hann hefur um fjölda ára ver
ið formaður Kaupfélags Skagfirð-
inga. Þá hefur Gísli alit frá því að
Framsóknarfélag Skagfirðinga^ var
stofnað árið 1927 verið formaður
þess félags. Þá hefur Gísli lengi átt
sæti i sýslunefnd Skagafjarðarsýslu
síðustu árin og elnnig hefur Gísli
átt sæti í skattanefnd Skagafjarðar-
sýslu og unnið þar mikið starf. —
[ Þessi upptalning er leiðigjötrn, en
ber Ijóslega með sér hve mikils
trausts Gísli í Eyhildarholti hefur
notið í héraði sínu. Því má bæta við,
að um allmörg ár hafði Gísli með
höndum barnakennslu í Rípurhreppi
og leysti það starf af höndum með
mestu ágætum, eins og öll önnur
störf er hann hefur annazt i þágu
almennings. Gísli vill öllum mönn-
um hið bezta, er það virkur þáttur
í skapgerð hans og hefur valdið
miklu um það hve mikils hann er
metinn í héraði. t
Ég hefði viljað senda vini minum
Gísla Magnússyni í Eyhildarholti
góða og hlýja kveðju nú við sjötugs
aldur hans, en það verða aðeins þau
fáu og ófullkomnu orð er hér fylgja.
Stephan G. Stephansson segLr í
lok kvæðis síns um Jón á Strönd
þannig:
„Ég hef Braga björgum stuðlað að
þér illa íslendingur. — Kveifar eru
í kvæði — Kuml er hlaðið — Úti
um öndvert nes erlends héraðs vest-
urvíkingi verr en skyldi“.
Að venju hittir Stephan í mark er
hann minnist manna og málefna. Ég
bið þess og mæli þar heilhuga, að
guð og gæfan fylgi Eyhildarholts-
hjónunum og þeirra mikla og glæsi-
lega barnahóp. .
Steingrímur Steinþórsson.
EINN af helztu forvígismönn-
um Framsóknarflokksins í
Skagafirði, Gísli Magnússon,
bóndi í Eyhildarholti, er sjötug-
ur á morgun. Gísli er löngu
kunnur' maður, ekki aðeins í hér
: aði sínu, heldur og um land allt,
og þá ekki hvað sízt fyrir ræður
, sinar á mannfundum og ritgerð-
ir í blöðum, sem alltaf vekja ó-
skipta athygli, enda er hann óef
að með hinum allra orðsnjöll-
ustu mönnum.
Gísli Magnússon er fæddur á
Frostastöðum í Skagafirði 25.
marz 1893. Voru foreldrar hans
hinn kunni búhöldur Magnús
hreppstjóri Gíslason á Frosta-
! stöðum og kona hans Kristín
Guðmundsdóttir. Verður ætt
hans hér eigi frekar rakin, en
víst er um það, að hann er af
góðu bergi brotinn. Gísli varð
ungur gagnfræðingur í Reykja-
' vífc; gekk síðan í Hólaskóla og
[ varð þar búfræðingur árið 1911;
! stundaði síðan búnaðarnám er-
lendis um tveggja ára skeið og
I kynnti sér einkum sauðfjárrækt
: í Skotlandi. Eftir heimkomuna
j sneri Gísli sér brátt að búskapn-
' um, enda hefur hugur hans vafa
laust staðið til þess starfs, þó
að honum, vegna fjölbreytilegra
gáfna hefðu sjálfsagt staðið ýms
ar aðrar dyr opnar. Hann hefði
iíklega allt eins getað orðið
fræðimaður, blaðamaður eða
músikmaður, svo fiölbreytt var
það veganesti, sem skapanorn-
irnar gáfu honum.
Gísli sat fyrst á Frostastöðum
með föður sínum, en gerðist ár-
ið 1923 bóndi í Eyhildarholti í
Hegranesi og hefur búið þar
myndarbúi æ síðari, nú hin síð-
ari ár með sonum sínum. Á
fyrri árum fékkst Gísli jafn-
framt nokkuð við kennslu. Hann
[ kenndi um allmörg ár ungling-
um heima á Frostastöðum og
var um tíma barnakennari í
[ Rípurhreppi.
Gísli Magnússon hefur gegnt
j fjölmörgum trúnaðarstörfum,
sem hér yrði of langt mál upp
að telja. Fátt eitt skal nefnt. —
Hann sat í hreppsnefnd í rúma
þrjá áratugi og var lengst af
: þeim tíma jafnframt oddviti;
t sýslunefndarmaður hefur hann
verið á þriðja áratug; hann átti
sæti í yfirskattanefnd frá 1934
og þangað til á þessu ári, er yf-
irskattanefndir hættu störfum;
hann hefur árum saman verið í
stjórn Kaupfélags Skagfirðinga;
hann á sæti á Búnaðarþingi og
hefur auk þess gegnt ýmsum
öðrum störfum fyrir sveit sina
og sýslu. Gísli var formaður
Framsóknarfélags Skagfirðinga
frá stofnun þess 1928 og þar til
á þessu ári, er hann lét af því
starfi samkvæmt eigin ósk. —
Hann átti og lengi sæti i mið-
stjórn Framsóknarflokksins.
Þessi upptalning, þótt ófull-
komin sé, segir sína sögu. Hún
ber vitni um það traust, sem *
sveitungar Gísla og samherjar
hafa til hans borið, því að hann
hefur ekki sótzt eftir mannvirð-
ingum, enda er hann hlédrægur
maður og lítt fyrir það gefinn að
láta á sér bera. En Gísli Magnús
son hefur komið víðar við sögu.
Starf hans að söngmálum má
ekki gleymast. Hann hefur ver-
ið kirkjuorganleikari og for-
söngvari í Skagafirði frá því
1915, fyrst við Flugumýrarkirkju
og síðan við Rípurkirkju. Og
það má ekki gleymast, að hann
var fyrsti söngstjóri hins ágæta
karlakórs Heimis í Skagafirði,
sem nú nýlega átti þrjátíu og
fimm ára starfsafmæli.
Gísli Magnússon kvæntist ár-
ið 1917 Guðrúnu Sveinsdóttur
frá Skatastöðum í Skagafirði. —
Hafa þau eignazt 11 börn — níu
syni og tvær dætur — sem öll
eru nú uppkomin og búsett í
Skagafirði. Er það óvenjulega
mannvænlegur hópur. Þau Ey-
hildarholtshjón hafa skiiað þjóð
inni dýrum arfi. Niðjar þeirra
verða vafalaust margir, er stund
ir líða, og þarf eigi að efa, að
þar verði margt ágætra manna
og kvenna.
Gísli i Eyhildarholti er vel
menntaður maður, vitur og góð-
gjarn. Hann er óeigingjarn og
traustur í skoðunum. Hann hef-
ur reynzt trúr æskuhugsjónum
sínum.
Ég var ungur að árum, er ég
heyrði Gísla Magnússon / fyrst
halda ræðu. Mér er sá atburður
en í fersku minni. Hann talaði
blaðalaust, en va::ð aldrei orð-
fall, og alitaf fannst mér hann
segja þau orð, sem bezt áttu við
í hvert skipti. Ég hreifgt af mál-
snilld hans og orðkyngi. Síðaa
hef ég heyrt Gísla í Eyhildar-
holti halda margar ræður, og í
hvert skiptti hef ég dáðst að
orðgnótt hans og óskeikulli mál-
kennd. Ég hefi aldrei heyrt
hann halda lélega ræðu. Gísli
Magnússon hefur einnig skrifað
margar biaðagreinar. Þær eru
með sömu einkennum og ræður
hans, markvissar og meitlaðar,
litríkar en rökfastar. Hann hefði
áreiðanlega orðið ágætur blaða-
maður, ef leið hans hefði legið
inn á þann vettvang. Vald hans
á íslenzku máli er óvenjulega
mikið, og ekkert lætur hann frá
sér fara, sem íslenzkri tungu má
til vansæmdar verða.
En það, sem ég vildi sérstak-
i lega minnast á í þessari stuttu
; og fátæklegu afmæliskveðju, eru
! störf Gísla Magnússonar fyrir
Framsóknarflokkinn. Gísli hefur
' frá því á ungum aldri verið á-
hugasamur Framsóknarmaður
og einiægur samvinnumaður. —
Eins og áður er sagt, hefur Gísli
verið formaður Framsóknarfé-
lags Skagfirðinga frá fyrstu tíð,
og jafnan verið einn af merkis-
berum flokksins í Skagafirði. —
Hann hefur margoft mætt á
fundum fyrir Framsóknarflokk-
inn og hefur þar marga hildi
háð. Störfum hans fyrir flokk-
inn á hinum fyrri árum eru eðli
lega aðrir kunnugri en ég. En
það er áreiðanlega ekki ofmælt,
að hann átti drjúgan þátt í
vexti Framsóknarflokksins í
Skagafirði á þeim árum, þó að
Framhald á 13. síðu.
f I M LNvN. sunnudagurinu 24. marz 1963.
9
V W.Sl.