Bókasafnið - 01.04.1997, Blaðsíða 77

Af rannsóknarritvellinum
Rannsóknasjóður Háskóla Islands styrkti eftir-
farandi verkefiii árið 1996:
Samræmd nafnmyndaskrá íslenskra ritverka fyrir 1540
Oft finnum við sem hrærumst í heimi upplýsinga og fræða
áþreifanlega fyrir skorti á íslenskum handbókum af margvfslegri
gerð. Hvers kyns verkefni sem þörf væri á að vinna koma
iðulega í hugann, en mannsævin er stutt og margur vinnur
langan dag við krefjandi störf. Við miklum frístundaafrakstri á
þessu sviði er varla að búast nema sameinað átak komi til. Með
þetta í huga tóku þrír bókfræðingar sig saman um það á árinu
1995 að sækja um styrk til verkefnis af þessu tagi. Þetta voru
þau Einar G. Pétursson, fræðimaður á Arnastofnun, Kristín
Bragadóttir, forstöðumaður þjóðdeildar Landsbókasafns íslands
- Háskólabókasafns og höfundur þessa pistils. Vinnutitill verk-
efnisins er Samræmd nafnmyndaskrá ritverka fyrir 1540 ásamt
tilvísunum frá öðrum titilafbrigðum/heitum og málmyndum titla
á öðrum tungumálum. Sótt var um styrk til Rannsóknasjóðs
Háskóla íslands haustið 1995 og fékk umsóknin jákvæðar
undirtektir, þótt ekki fengist nema hluti upphæðarinnar sem sótt
var um. Var því sótt um framhaldsstyrk ári síðar og fékkst þá
nokkur viðbót.
Það er ætlun okkar þremenninganna sem að ritverkinu stönd-
um, að sækja á þessu ári um þann litla viðbótarstyrk sem dugar
til að ljúka því. Verkefninu skilar vel áfram og samvinnan hefur
tekist með ágætum. Ddffjöðrin er vitneskjan um þörfina fyrir
slíkt rit og einlægur áhugi okkar sem að því stöndum. Avinn-
ingur af þessari samvinnu er margþættur, m.a. styrkir sameinuð
þekking og reynsla okkar undirstöðuna og vinnuferlið. Þá deilist
vinnuálagið niður á þrjá í stað þess að hvíla á einum og unnt er
að vinna verkið á styttri tíma.
Eins og fram kemur í titli verksins tekur það til ritaverka fyrir
1540 en yngri ritverk verða þó talin fram í nokkrum tilvikum þar
sem nauðsyn ber til, m.a. til að fyrirbyggja að ruglað sé saman
fornritum og síðari tíma ritum er bera blæ eldri rita. Þar sem
erfitt er að tímasetja rímur með nákvæmni eru teknar með allar
rímur fyrir 1600, þrátt fyrir ofangreind tímamörk. í formála fyrir
ritinu og köflum þess koma fram stefnumið höfunda og lýsing á
sérstökum viðfangsefnum ritsins. Umfangið er í hnotskum eftir-
farandi: Safnað verður saman undir samræmt íslenskt aðalheiti
öllum nafnmyndum (íslenskum titilafbrigðum /heitum og mál-
myndum á öðrum tungumálum) sem einstök verk hafa gengið
undir. Samræmd nafnmyndaskrá ritverka fyrir 1540 nær þar sem
það á við til höfundargreindra verka jafnt sem óhöfundar-
greindra, og verða gerðar tilvísanir milli nafnmynda höfunda
eltir því sem þörf er á, svo sem vegna dulnefna og tvímynda
mannanafna. í verkinu koma einnig fram tengsl ritverka. Kafla-
skipting er þessi skv. vinnufyrirsögnum: Formáli, Aðalskrá,
Plokkuð skrá, Tilvísanaskrá, Útgáfuskrá, Heimildaskrá.
I Formála ritsins verður lýst tildrögum og tilurð verksins, þörf
íyrir það, notkun þess, umfang og takmörk. Einnig verður gerð
grein fyrir höfundum. Á undan hverjum kafla fer svo stuttur
íormáli. Á undan Aðalskrá fer texti um gerð hennar, hvað er í
henni og hvernig skipað niður, merkjasetning, notkun
leturbreytinga o.fl. í texta fyrir Flokkaðri skrá er gerð grein fyrir
niðurskiptingu skrárinnar í flokka eftir bókmennta- og fræði-
greinum og sérstaklega getið um ef saman er í kafla efni sem
hefði mátt aðskilja. Tilvísanaskrá er lykill að öðrum hlutum
ritsins og er þar að finna allar nafnmyndir í einni stafrófsröð,
bæði nöfn höfunda og heiti ritverka. Er þar öllum afbrigðum
vísað á samræmda nafnmynd sem einnig er í tilvísanaskrá en
undir hana er raðað í aðalskrá. I Útgáfuskrá eru taldar upp
útgáfur þeirra verka sem getið er í Aðalskrá og notaðar sam-
ræmdar skammstafanir í báðum skrám. Vísað er á bestu útgáfur
og heildarútgáfur ef misgóðum útgáfum er til að dreifa, en
annars gildir tiltekin forgangsröð svo sem fram kemur í formála.
I Heimildaskrá eru talin upp verk sem höfundar Samræmdrar
nafnmyndaskrár ritverka fyrir 1540 hafa stuðst við, en frekari
grein er gerð fyrir þeim í formála.
Ritið er sniðið með þarfir safnamanna og annarra lærðra og
leikra í huga, íslenskra sem erlendra fræðimanna og áhuga-
manna um þennan elsta þjóðararf íslendinga. Niðurskipan í
kafla og innan kafla er miðuð við að notkun ritsins verði sem
auðveldust og tengsl heita, verka og höfunda komi sem skýrast
fram auk þess sem vísað er í útgáfur verka sem talin eru upp í
skránni.
Guðrún Karlsdóttir
Islensk kvœðaskrá
í Handritadeild Landsbókasafns íslands — Háskólabókasafns
eru nú skráð um 15 þúsund handritsnúmer sem gefa þó aðeins
litla hugmynd um umfang safnsins því að innan hvers númers
geta verið frá nokkrum blöðum til nokkurra binda. í stórum
hluta þessara handrita er að finna veraldlegan og andlegan kveð-
skap og hafa íslenskir fræðimenn til langs tíma byggt á þeim við
rannsóknir sínar og útgáfu á íslenskum kvæðum og sálmum.
Um árabil hefur verið gripið í gerð spjaldskrár í Handritadeild
Landsbókasafns þar sem upphöf kvæða, höfundar og handrita-
númer hafa verið skráð, en sökum fámennis hefur aldrei verið
hægt að sinna þessari skráningu eins og þyrfti. Engu að síður
hefur hún sannað gildi sitt og komið mörgum að notum. En nú
hafa tölvur tekið við af spjaldskrám í kössum. Er hugmyndin að
byrja nú á að tölvuvæða það efni sem þegar hefur verið sett á
spjöld, en halda síðan áfram að vinna þessa skrá með hinum
nýja hætti.
Vísindalegt gildi tölvutækrar skrár sem þessarar í samhengi
við menningarverðmæti íslendinga er ómetanlegt. í stað þess að
skoða handrit eftir handrit í leit að ákveðnu kvæði sem eignað er
mörgum skáldum yrði hægt að fletta upp kvæðinu og sjá öll þau
handrit sem það væri í, sem og tilgreinda höfunda. Einnig mætti
á auðveldan hátt finna öll kvæði sem eignuð væru einu skáldi,
svo nokkuð sé nefnt. Slík skrá myndi gera allar rannsóknir á
íslenskum kveðskap og þýðingum markvissari og flýta fyrir
fræðimönnum, sér í lagi við útgáfu á síðari alda efni.
Rétt er að benda á að í erlendum söfnum eru til hliðstæðar
kvæðaskrár þó að enn séu margar þeirra í spjaldskrárformi.
Ögmundur Helgason
Skrá um þýðingar á íslenskum fornbókmenntum 1950-1996
Árið 1990 fengum við Áslaug Agnarsdóttir styrk úr Vísinda-
sjóði til að gera skrá urn þýðingar á íslenskum fornbókmenntum.
Engin heildarskrá um þýðingar á fornbókmenntum er til á þessu
BÓKASAFNIÐ 21. ÁRG. 1997 77