Morgunblaðið - 23.08.2002, Blaðsíða 36

MINNINGAR
36 FÖSTUDAGUR 23. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Vilborg Harðar-dóttir fæddist í
Reykjavík 13. sept-
ember 1935. Hún lést
við Snæfell 15. ágúst
síðastliðinn. Foreldr-
ar hennar voru
Ragnheiður Sveins-
dóttir skrifstofumað-
ur, f. 1900, d. 1987,
og Hörður Gestsson
bifreiðastjóri, f.
1910, d. 1975. Systir
Vilborgar er Helga,
f. 1936. Vilborg var
gift Árna Björnssyni
þjóðháttafræðingi
1954–1978. Börn þeirra eru: 1)
Mörður, f. 1953, kvæntur Lindu
Vilhjálmsdóttur. Dóttir hans er
Ölrún, f. 1971, gift Helga Skúla
Helgasyni og eiga þau börnin
Hlín, f. 1996, og Hafþór, f. 2001; 2)
Ilmur, f. 1958. Dóttir hennar er
Þuríður Blær Jóhannsdóttir, f.
1991; 3) Dögg, f. 1964. Eiginmað-
ur hennar er Rúnar Bergsson og
eiga þau synina Berg, f. 1990, og
Björn, f. 1995.
Vilborg lauk landsprófi frá
Kvennaskólanum í Reykjavík
1951, stúdentsprófi frá MR 1955,
BA-prófi í ensku og norsku frá HÍ
1962 og stundaði nám í enskum
leikbókmenntum við FU í V-Berl-
ín 1964–65. Hún var blaðamaður
við World Student News í Prag
1957, við Þjóðviljann með hléum
1960–81, ritstjóri jafnréttissíðu
1973–76 og Sunnudagsblaðs Þjóð-
viljans 1974–75, ritstjóri Norður-
lands 1976–78,
fréttastjóri Þjóðvilj-
ans 1979–81. Stjórn-
aði umræðuþáttum í
Sjónvarpinu 1973–
74. Kennari í norsku
við háskólann í
Greifswald 1962, í
ensku við Vogaskóla
1962–63 og Gagn-
fræðaskóla Austur-
bæjar 1971–72.
Kynningar- og út-
gáfustjóri Iðntækni-
stofnunar 1981-88,
skólastjóri Tóm-
stundaskólans 1988–
92, framkvæmdastjóri Félags ís-
lenskra bókaútgefenda frá 1992
og ritstjóri Íslenskra bókatíðinda
frá 1993. Vilborg sat í Stúdenta-
ráði 1958–59 fyrir Félag róttækra
stúdenta og var félagi í Æskulýðs-
fylkingunni, Samtökum hernáms-
andstæðinga, Sósíalistaflokknum
og síðar Alþýðubandalaginu.
Varaþingmaður 1974–78, sat á
þingi okt.-maí 1975–76 og á vor-
þinginu 1978. Hún var varafor-
maður Alþýðubandalagsins 1983–
85.
Vilborg var einn af frumkvöðl-
um að stofnun Rauðsokkahreyf-
ingarinnar 1970. Hún lét kvenna-
baráttu og jafnréttismál mjög til
sín taka og var meðal annars í
skipulagsnefnd kvennadagsins
24. október 1975.
Útför Vilborgar verður gerð
frá Dómkirkjunni í dag og hefst
athöfnin klukkan 13.30.
Hún var rauðsokka, blaðamaður,
fréttastjóri, þingmaður og greinilega
hörkukona af öllu því að dæma sem
ég hafði séð og heyrt. Þannig var
myndin sem ég hafði af Vilborgu
Harðardóttur og ég kveið satt að
segja fyrir því að virka ekki nógu
gáfuleg þegar Mörður mundi draga
mig heim til hennar, þangað til ég
lenti á næturvöktum með Stínu vin-
konu, yngri systur Marðar, sem var
tæplega tvítug um þetta leyti. Stína
talaði nefnilega um Villu eins og vin-
konu sína. Ég heyrði ekki betur en að
þær stelpurnar, Villa, Dögg og vin-
konur Daggar sætu saman á kvöldin
og sötruðu te eða rauðvín og ræddu
um konur, pólitík, heimspeki, bók-
menntir, tónlist og heppilega og
óheppilega kærasta. Og það var ein-
mitt þessi vinátta, í bland við móð-
urlega umhyggju sem ég skynjaði
sterkast í fari hennar þegar við fór-
um að kynnast. Viðmótið var einstak-
lega hlýtt, hugurinn ávallt opinn og
leitandi og fordómaleysið sjaldgæft.
Viljinn til að lifa lífinu lifandi geislaði
af henni og á leiðinni kynntist hún
ótrúlegum fjölda fólks og fræddist
um flest milli himins og jarðar.
Um leið og hún varð vinur minn
urðu mínir vinir hennar vinir. Mér
var guðvelkomið að ganga í allt henn-
ar dót hvenær sem á þurfti að halda
og þá var sama hvort það var húsið,
bíllinn, tjaldið, skíðin, ferðataskan,
tölvan eða stóri kjötsúpupotturinn.
Þetta var svo sjálfsagt þegar Villa
átti í hlut að það var bara formsatriði
að nefna það. Einhverju sinni var ég
að vandræðast með hóp af þýskum
ljóðskáldum sem ég þurfti að koma í
hús og henni fannst það minnsta mál-
ið að hafa ókunnugt skáld á loftinu
hjá sér. Og áður en við var litið var
Gregor hinn þýski farinn að elda
lambalæri með blóðbergi í ofninum
hennar og búinn að bjóða tuttugu
skáldum í veislu í stofunni hennar og
þar var hún auðvitað hrókur alls
fagnaðar.
Ég kynntist þessari heimsdömu
betur þegar fyrir fórum saman á nor-
ræna hátíð sem haldin var í tengslum
við bókamessuna í Leipzig. Þetta var
nokkrum árum eftir fall múrsins og á
leiðinni úr miðbænum uppá hótel var
leigubílstjórinn búinn að segja henni
allt um uppbygginguna og öll mistök-
in sem gerð höfðu verið í því pen-
ingabrjálæði, um efnahagsástandið,
kjör almúgans og fyrirhugaða varð-
veislu gamla bæjarins og hún endaði
uppi með númerið hans í höndunum
því hann vildi verða sjóförinn hennar
í Leipzig. Seinna um kvöldið horfði
ég forviða á hana svissa úr dönsku yf-
ir í norsku, sænsku og þýsku þar sem
við sátum og slöppuðum af eftir dag-
inn í hópi norrænna höfunda og
skipuleggjenda hátíðarinnar.
Mér fannst það með ólíkindum að
hún skyldi alltaf hafa tíma fyrir fólkið
sitt því hún var oftar en ekki á þvæl-
ingi, eins og ég orðaði það stundum,
hlaupandi út um fjöll, firnindi og af-
skekkta dali með gönguhópnum sín-
um eða á flakki í útlöndum, í vinnuer-
indum, í heimsókn hjá vinum og
kunningjum, í skemmti- og menning-
arferðum með vinum, börnum og
barnabörnum eða á íslendingaslóð-
um með jómsvíkingum. Þess á milli
fór hún Svíþjóðar á sænskunámskeið
eða til Ítalíu að tala ítölsku. En hún
gat einhvern veginn gert þetta allt í
einu og fleira til eins og ég uppgötv-
aði þegar hún gaf okkur forláta
kryddhillu, sem hún hafði smíðað
sjálf, í jólagjöf og undurfínan silfur-
ofinn dúk sem hún hafði saumað
handa okkur á borðstofuborðið.
Það var alltaf líf og fjör í kringum
hana en best var samt að sitja með
henni í stofunni innan um fjölskyld-
una, vinkonurnar og þeirra börn á
jóladagskvöld og drekka kaffi úr fínu
postulínsbollunum sem hún safnaði
að sér á ferðum sínum og leika barna-
lega samkvæmisleiki krökkunum til
skemmtunar og ekki síður til að
halda lífinu í hefðinni. Ég á eftir að
sakna þeirra stunda mest og stund-
anna í garðinum í sólinni innan um öll
blómin sem hún lagði svo mikla rækt
við.
Það var fátt eins gefandi og það að
geta fært Villu góð tíðindi. Þá sá ég
hvernig hennar eðlisbjarta yfirbragð
uppljómaðist og hlýjan sem streymdi
frá henni var beinlínis áþreifanleg.
Hún samgladdist fólkinu sínu svo
innilega þegar vel gekk að ég hafði
það yfirleitt á tilfinningunni að ham-
ingja mín og þeirra sem voru henni
nákomnir létti henni lífið svo um
munaði. Einlæg hluttekning í gleði
og sorgum annarra er ekki sjálfgefin
og alls ekki á hvers manns færi að tjá
slíkar tilfinningar en hún Villa hafði
svo vandað hjartalag. Og eins og fjöl-
skyldan og vinafjöldinn allur veit þá
er gott að þekkja þannig konu og eiga
hana að og óumræðanleg eftirsjá að
stundirnar með henni skuli ekki
verða fleiri, í bili.
Við hittumst síðar, Villa mín.
Linda.
Villa var okkur frænkunum mjög
kær og trygg vinkona. Hún var kona
frænda okkar til tuttugu og fimm ára
og voru samskipti fjölskyldnanna
mikil, sem hófust þegar Villa hóf
sambúð með honum Árna; litla
drengnum hennar Hólmfríðar ömmu
á Laugavegi 137. Á milli ömmu og
Villu ríkti einlæg væntumþykja og
virðing og mátu þær hvor aðra mik-
ils, enda bjó amma oft í skjóli þeirra
um lengri eða skemmri tíma eins og á
Bergstaðastræti 48 A þar sem við
frænkurnar vorum mikið, önnur yfir
vetrartímann vegna skólagöngu
sinnar, en hin á sumrum við að gæta
Ilmar og dást að Merði í fótbolta. Þá
þegar höfðu þau verið langdvölum
erlendis, og var ekki ónýtt á þeim
tíma að eiga frændfólk í útlöndum og
eigum við enn muni sem Villa af hug-
ulsemi færði okkur við heimkomur.
Við fengum svo að fylgja þeim til
Berlínar vorið 1963 með m/s Dronn-
ing Alexandrine til Kaupmannahafn-
ar og þaðan með lest til Berlínar –
þvílík upplifun – þar varð sú eldri
okkar eftir og var sett í snyrtinám en
hin fór heim veraldarvön eftir að hafa
leikið sér með þessu skemmtilega
fólki.
Það var afskaplega skemmtilegt
og þroskandi að hafa Villu bæði sem
uppalanda og vinkonu, hún var frum-
kvöðull sem kom með nýtt blóð inní
stórfjölskyldu okkar... KONA sem
lærði, sinnti félagsmálum, gegndi
ábyrgðarstöðum og gat jafnframt
sinnt fjölskyldu sinni og veitt þeim
ást og umhyggju, var einstaklega
handlagin, saumaði, eldaði og bakaði
af list. Hún var svo lifandi kona.
Eftir að leiðir Árna og Villu skildu
hélst vinátta okkar óskert og reynd-
um við að hittast að lágmarki einu
sinni á ári með GLEÐI... Ragna mág-
kona hennar, Lóa svilkona, Helga
systir Villu og við frænkur og var ald-
ursmunur á elstu og yngstu þrjátíu
og þrjú ár, en í dansi og leik vissi eng-
in okkar hvar í aldursröðinni hver
var. Seinni ár urðu þetta skíðagöngu-
og sundferðir með aðeins breyttum
áherzlum en alltaf jafn ánægjulegum
og einlægum.
Síðast þegar við hittumst 9. júlí sl. í
fimmtu jarðarförinni á sjö mánuðum
fannst okkur nóg komið og ákváðum
að hittast á afmælinu hennar 13.
september og hlæja saman og leyfa
jafnvel litlu stelpunum okkar á þrí-
tugs-, fertugs og fimmtugsaldri að
vera með okkur. Það verður ekkert af
því núna og kennir okkur kannski að
kærleikann og mannræktina megum
við ekki geyma of lengi til betri tíma.
Með hlýhug til Marðar, Ilmar,
Daggar, Ölrúnar, Bergs, Blævar,
Björns, Helgu og annarra ástvina
viljum við þakka Villu samfylgdina
og tryggðina sem var okkur svo mik-
ils virði.
Birna Dís Benediktsdóttir,
Hólmfríður Birna Hildisdóttir.
Í þann tíð er 101 Reykjavík var
örugg borg þar sem litlar hnátur
gátu rölt einar Skálholtsstíg og Bók-
hlöðustíg niður í Mæðragarð við
tjörnina og bjástrað með spaða og
fötu langa bernskudaga kynntumst
við í sandkassa þriggja ára gamlar og
byggðum saman hús og hallir. Og þá
einhvern daginn fórum við saman
heim til mín og lékum okkur þar
áfram og svo heim til hennar. Löngu
seinna hófst svo skólagangan. Skýr-
asta minningin frá fyrsta skóladeg-
inum var undrun og gleði – Villa var í
sama bekk og ég. Og hún varð „Vin-
konan“. Við gengum saman Laufás-
veginn hvern skóladag í 7 ár. Fyrst í
Ísaksskóla og svo í æfingadeild
Kennaraskólans. Svo sátum við hlið
við hlið í Kvennaskólanum í þrjú ár
og þá lá leið beggja í Menntaskólann í
Reykjavík.
Síðan gerðist Villa mikil afreks-
kona. Hún varð fyrst vinkvennanna
til að eignast barn og gifta sig. Lauk
samt háskólanámi ásamt vinnu og fé-
lagsstörfum og hafði frumkvæði og
forustu á ótal sviðum, í stjórnmálum
og jafnréttismálum – knúin áfram af
réttlætistilfinningu og samkennd
með því veika og viðkvæma í tilver-
unni – og hún hafði það hugrekki til
að bera sem þarf til að fylgja sann-
færingu og skoðunum sem voru ekki
alltaf viðteknar. Og aldrei sparaði
hún krafta sína við þau störf sem hún
tók að sér gegnum tíðina. Metnaður
hennar sem var mikill beindist í þá
átt að standa sig og gera sitt besta en
var lítið hégómlegs eðlis. Hún sóttist
hvorki eftir vegtyllum né ríkidæmi.
Var ekkert í því að koma sér áfram
heldur að vinna sitt verk. Svo var hún
líka amman sem hafði alltaf tíma fyr-
ir barnabörnin og sagði þeim sögur af
hálsfesti tröllkonunnar sem slitnaði
svo að hvítar risaperlurnar dreifðust
út um öll tún bænda í heyskapartíð.
Einnig var hún afreksmanneskja í
því að skemmta sér og öðrum. Fátt
var meira gaman en að hlæja með
Villu. Hún var einstaklega fundvís á
tækifæri til samskipta. Ferðalög,
gönguferðir um fjöll og firnindi, leik-
húsferðir, samlestur bókmennta,
sundfélagsskapur – . Alstaðar var
Villa aðaldrifkrafturinn. Hún var
meistari vináttunnar sem hafði ein-
staka hæfileika til þess að ná sam-
bandi við manneskjur með hrein-
skilni, einlægni og hispursleysi og
jafnvel með því að hvessa sig stund-
um og reka í mann hornin.
Fyrir þremur árum dró hún mig
með sér niður að Lækjargötu í gamla
Mæðragarðinn þar sem sandkassinn
sem við hittumst fyrst í stendur enn,
nú umkringdur blómgróðri og trjám.
Þar var opnuð kampavínsflaska og
skálað fyrir sextíu ára vináttu.
Síðasta áratuginn átti hún við al-
varlega vanheilsu að stríða sem þó
duldist flestum vegna þess skaplynd-
is sem ekki getur látið deigan síga.
Þegar vinir hverfa er mikil eftirsjá
að þeim stundum sem maður eyddi
ekki með þeim meðan tækifæri gafst
og hafa ekki reynst þeim enn betri
vinur. En ég tel það til gæfu að hafa
gengið með henni síðustu gönguna og
verið viðstödd hennar síðustu stund-
ir. Hún lifði af krafti og dó með reisn.
Stór hópur fólks á eftir að sakna
Villu sárlega og vera ráðvilltur um
stund eftir fráfall hennar en hugur
minn leitar einkum til barna hennar
og barnabarna. Minningu hennar
sýnum við öll mestan sóma með því
að standa okkur og nýta sem best þá
hæfileika sem hver og einn býr yfir
Reynum að fylgja hennar fordæmi.
Áfram stelpur – og strákar!
Steinunn Marteinsdóttir.
Vor hinsti dagur er hniginn
af himnum í saltan mar.
Sú stund kemur aldrei aftur
sem einu sinni var.
(Halldór Laxness.)
Að deyja við hjartarætur landsins
er hlutskipti sem margur myndi
kjósa sér. Vilborg Harðardóttir and-
aðist við Snæfell síðla nætur hinn 15.
ágúst á ferð um öræfin norðan
Vatnajökuls. Hún hafði lengi verið
fjallakona.
Daginn áður var farið úr Kverk-
fjöllum og um hádegisbil náði hún að
fagna einstakri sýn, blómskrýddum
urtagarði Völundar, skammt austan
við Kreppu, þar sem meira en hundr-
að tegundir trjáa og annarra plantna
teyga ljós og líf í 640 metra hæð og
fegurð himinsins speglast í kyrrum
fleti vatnsins.
Við gljúfravegginn hjá Hafra-
hvömmum fór þrekið dvínandi og
hún sem löngum hafði verið flestum
öðrum brattgengari fór nú fetið.
Undir kvöld var staldrað við á
Laugarvöllum. Þar fékk hún að
heyra harmsöguna um voveifleg ævi-
lok örsnauða heiðabóndans og hetju-
sögu Guðrúnar Hálfdánardóttur sem
að manni sínum önduðum braust til
byggða úr koti þessu langt inni á reg-
infjöllum til bjargar börnum sínum
er ung og smá biðu í von hjá nær ní-
ræðri ömmunni. Við þá frásögn hitn-
aði geðið og í svip hennar sem nú var
í sinni hinstu för brá fyrir gamal-
kunnu stolti.
Vilborg fæddist í Reykjavík 13.
september 1935, dóttir hjónanna
Ragnheiðar Sveinsdóttur skrifstofu-
manns og Harðar Gestssonar bifreið-
arstjóra. Fyrstu árin óx hún úr grasi
hjá foreldrum sínum á Vesturgötu 54
A og Framnesvegi 18 B en er hún var
um þriggja ára aldur varð móðir
hennar að fara á berklahælið á Vífils-
stöðum og nokkru síðar slitnaði upp
úr hjónabandi þeirra Harðar og
Ragnheiðar. Í þeim sviptingum átti
telpan unga öruggt skjól hjá afa sín-
um og ömmu, þeim Sveini Árnasyni
fiskmatsstjóra og Vilborgu Þorgils-
dóttur, konu hans. Ragnheiður náði
að sigrast á berklunum og bjó frá
1943 og lengi síðan á Víðimel 60 hér í
borg. Hjá henni ólst Vilborg upp en
einnig hjá fyrrnefndum móðurfor-
eldrum sínum sem árið 1939 fluttust
frá Vesturgötu 54 A að Laufásvegi 26
og þaðan ellefu árum síðar í Barma-
hlíð 54. Þar átti hún heima á ung-
lingsárunum, upp úr 1950.
Sveinn afi hennar var Arnfirðingur
að ætt og uppruna, náfrændi alþýðu-
skáldsins Magnúsar Hjaltasonar,
sem Halldór Laxness lyfti í æðra
veldi með skáldverki sínu um Ólaf
Kárason Ljósvíking, og áttu þeir
Sveinn og Magnús sama afann,
Kristján sterka Guðmundsson á
Borg í Arnarfirði. Á yngri árum hafði
Sveinn verið búsettur á Bíldudal og
líka á Seyðisfirði. Hann var góðkunn-
ingi Þorsteins skálds Erlingssonar
og höfðu þeir unnið saman að upp-
færslu einnar eða fleiri leiksýninga á
Bíldudal.
Í bernsku sinni var hún sem við
kveðjum í dag oft í sumardvöl á Eyr-
arhúsum í Tálknafirði, hjá Albert
Guðmundssyni, kaupfélagsstjóra
þar, og konu hans, Steinunni Finn-
bogadóttur. Við þau og fólkið í
Tálknafirði batt hún ævilangar
tryggðir. Á æskuskeiði var hún líka
kaupakona í Gufudal í Barðastrand-
arsýslu, hjá Bergsveini bónda Finns-
syni og Kristínu Sveinsdóttur hús-
freyju sem náði að verða 106 ára
gömul og andaðist hér í Reykjavík
fyrir tæplega tveimur árum. Um þau
átti hún líka góðar minningar og allt
þeirra fólk var henni einkar kært.
Stúdentsprófi lauk Vilborg frá
Menntaskólanum í Reykjavík vorið
1955 og BA prófi í tungumálum frá
Háskóla Íslands árið 1962 en á ár-
unum 1956–1957, 1961–1962 og
19631965 var hún við nám og störf í
Prag, Greifswald og Berlín.
Átján ára að aldri eignaðist hún
drenginn Mörð og hóf um það leyti
sambúð með barnsföður sínum, Árna
Björnssyni frá Þorbergsstöðum í
Dölum, síðar þjóðháttafræðingi í
Reykjavík. Haustið 1954 gengu þau í
hjónaband og bjuggu saman í aldar-
fjórðung. Börnin urðu þrjú, Mörður,
Ilmur og Dögg.
Á okkar ungu dögum var oft safn-
ast saman á heimili þeirra til ráða-
gerða um leiðir til að bjarga verka-
lýðnum ellegar þjóðinni og jafnvel
öllum heiminum en ekki síður til
glaðra samverustunda. Þar flugu títt
orð af vör og á síðkvöldum gaf stund-
um að heyra fagran söng því að aldrei
brást Árna lagvísin þó að á ýmsu
gengi hjá okkur hinum.
Í þessari hringiðu róttæks æsku-
fólks var Vilborg sjálfur miðpunkt-
urinn, lífsþyrst og ör, með sínar fljúg-
andi gáfur og heita, brennandi
réttlætiskennd – dáð og elskuð af
mörgum.
Árið 1960 varð hún blaðamaður við
Þjóðviljann og starfaði við blaðið með
nokkrum hléum allt til ársins 1975.
Hún var í fremstu röð íslenskra
blaðamanna, vandvirk og fljótvirk,
prýðilega ritfær, með skarpan mann-
skilning og yfirgripsmikla þekkingu
á mörgum sviðum. Sem blaðamaður
reyndist hún jafnan best þegar mest
á reyndi. Til marks um það má nefna
ferð hennar til Tékkóslóvakíu ör-
skömmu eftir innrás Rússa í landið
sumarið 1968 og vettvangslýsingar
frá Vestmannaeyjum daginn sem
gosið hófst í Heimaey, 23. janúar
1973, og dagana þar á eftir. Að
Sunnudagsblaði Þjóðviljans sem hún
ritstýrði á árunum 1974 og 1975 var
líka sérstakur sómi og illt að missa
hana frá því starfi.
Á árum sínum við Þjóðviljann
hafði hún líka oft frumkvæði og for-
ystu um félagslíf starfsfólksins,
blaðamanna, prentara og allra hinna
en Starfsmannafélag blaðsins átti á
þeim árum sumarbústað austur í
Laugardal og stundum var farið í
ferðir eða efnt til samkvæma.
Strax á ungum aldri varð Vilborg
mjög áhugasöm um stjórnmál. Hún
rakst þó aldrei vel í flokki. Að eðl-
isfari var hún veikari fyrir anarkisma
en kommúnisma en bast þó Einari
Olgeirssyni og Magnúsi Kjartans-
syni pólitískum trúnaðarböndum
sem lengi héldu og síðasta daginn
sem hún lifði til kvölds minntist hún
þess að einmitt þann dag hefði Einar
VILBORG
HARÐARDÓTTIR