Ljósmæðrablaðið - 01.07.2010, Blaðsíða 14

14 Ljósmæðrablaðið - júlí 2010
INNGANGUR
Óhefðbundnar meðferðir eru notaðar í
auknum mæli innan heilbrigðiskerfisins í
hinum vestræna heimi. Samkvæmt rann-
sókn sem nýlega birtist í Læknablaðinu nota
Íslendingar töluvert þjónustu óhefðbund-
inna meðferðaraðila og virðist notkunin
vera vaxandi þar sem hún hafði aukist um
6% frá árinu 1998 (Björg Helgadóttir, Rúnar
Vilhjálmsson og Þóra Jenný Gunnarsdóttir,
2010). Ljósmæður hafa verið duglegar að
kynna sér notkun óhefðbundinna meðferða
enda falla þær yfirleitt vel að hugmynd-
arfræði ljósmóðurfræðinnar og styðja við
eðlilegt ferli. Óhefðbundnar meðferðir hafa
verið mikið notaðar af ljósmæðrum til að
hjálpa konum að takast á við hríðarverki og
miða þá að því að styrkja konuna í að takast
á við verkina ásamt því að veita einhverja
verkjastillingu. Litið er á hríðaverkina sem
flókið lífeðlisfræðilegt fyrirbæri sem hægt
er að nálgast á sálrænan, tilfinningalegan,
andlegan og líkamlegan hátt, ólíkt hinni
læknisfræðilegu nálgun sem lítur á hríðverki
sem eitthvað sem þarf að „taka í burtu“
(Burns, Zobbi, Panzeri, Oskrochi & Regalia,
2007). Ljósmæður nota einnig óhefðbundnar
meðferðir við ýmsum meðgöngukvillum,
til slökunar og til að draga úr kvíða (Tiran,
2007). Þó óhefðbundnar meðferðir geti
gagnast konum í barneignarferlinu er ekki
þar með sagt að þær séu allar öruggar fyrir
móður og barn (Tiran, 2007). Það er því
mikilvægt að ljósmæður kynni sér vel öryggi
þeirra og gagnsemi til að vera í stakk búnar
að veita upplýsingar og gefa ráðleggingar.
Hvort sem meðferðin telst hefðbundin eða
óhefðbundin þá ættum við að gera sömu
kröfur um rannsóknir á gagnsemi og öryggi.
Margar ljósmæður hér á landi hafa lært
að nýta sér óhefðbundnar meðferðir í starfi.
Nærtækasta dæmið um þetta er notkun
nálastungumeðferðar en sú kunnátta er
mjög útbreidd meðal íslenskra ljósmæðra.
Nálastungumeðferð þykir nú sjálfsagður
valkostur kvenna sem fæða á Íslandi og
hér á landi eiga margar konur einnig kost á
nálastungumeðferð hjá sinni ljósmóður á
meðgöngu og eftir fæðingu (Anna Sigríður
Vernharðsdóttir, Stefanía Guðmundsdóttir,
Helga Sigurðardóttir, Þóra Jenný Gunn-
arsdóttir og Helga Gottfreðsdóttir, 2009).
Nálastungukunnátta breskra ljósmæðra er
ekki eins útbreidd og meðal íslenskra ljós-
mæðra en þar í landi er algengt að 1-2 ljós-
mæður við hverja stofnun hafi slíka kunnáttu
(Budd, 2000). Ilmkjarnaolíumeðferð er víða
notuð í Bretlandi og nýtur vaxandi vinsælda
meðal kvenna (Burns, Blamey, Ersser, Lloyd
& Barnetson, 1999) og því er æskilegt að
ljósmæður hafi grunnþekkingu á ilmkjarna-
olíum og þekki örugga notkun þeirra á
meðgöngu, í fæðingu og eftir fæðingu.
Hópur íslenskra ljósmæðra sótti námskeið
um notkun ilmkjarnaolía í ljósmóðurstarfi
sem haldið var hér á landi vorið 2007.
Námskeiðið var haldið á vegum Ljósmæðra-
félags Íslands og leiðbeinandi á námskeiðinu
var Denise Tiran, ljósmóðir sem hefur sérhæft
sig í notkun óhefðbundinna meðferða í ljós-
móðurstarfi. Námskeiðið hefur örugglega
átt þátt í að auka notkun á ilmkjarnaolíum
í ljósmóðurstarfi hér á landi en umræðan
hefur ekki farið hátt og konur í barneign-
arferlinu virðast almennt ekki vita af þessum
valkosti enda er hann lítið kynntur fyrir
þeim. Í bæklingi sem fjallar um verkjameð-
ferð án lyfja í fæðingu sem er einn af bækl-
ingunum í bæklingaröð Ljósmæðrafélags-
ins sem gefnir eru út á fræðsluvef félagsins
verður þessi valkostur kynntur til sögunnar.
Þessi grein er fræðileg úttekt á gagnsemi
og öryggi ilmkjarnaolíumeðferða í fæðingu
auk þess sem teknar eru saman hagnýtar
upplýsingar sem geta nýst ljósmæðrum við
fæðingarhjálp. Heimildaleit var gerð í janúar
2010 í gagnagrunnunum CINAHL, PubMed
og Scopus þar sem leitarorðin „aromather-
apy“ og „labour“ voru notuð. Leitin skil-
aði 6 rannsóknargreinum sem birtar voru á
tímabilinu 1994-2008, einni yfirlitsgrein frá
COCHRANE gagnagrunninum og fjölda
greina sem fjalla um notkun ilmkjarnaolía í
fæðingu.
HVAÐ ERU ILMKJARNAOLÍUR
OG ILMKJARNAOLÍUMEÐ-
FERÐ?
Ilmkjarnaolíur eru sterk efni með lyfja-
fræðilega verkun sem unnar eru úr ýmsum
hlutum jurta og notaðar í meðferðalegum
tilgangi (Tiran, 2000). Ilmkjarnaolíumeð-
ferð er óhefðbundin meðferð sem miðar að
því að nota ilmkjarnaolíur í meðferðarlegum
tilgangi (Tiran, 2000). Algengast er að gefa
ilmkjarnaolíur um húð og með því að virkja
lyktarskynið. Nudd, bakstrar, skol eða blanda
út í baðvatn eru dæmi um ilmkjarnaolíumeð-
ferð um húð. Mólekúl hreinna ilmkjarnaolía
og burðarolía eru það smá að þau ná að
smjúga í gegnum húðina en það tekur þó
20-40 mínútur (Burns o.fl., 1999). Þegar
ilmkjarnaolíur eru gefnar um húð verður
reyndar ekki hjá því komist að virkja lykt-
arskynið því ilmurinn liggur í loftinu. Þegar
lyktarskynið er virkjað fara virku efnin beint
til limbíska kerfisins um lyktarklumbu (e.
olfactory bulb) (Medforth, Battersby, Evans,
Marsh & Walker, 2006). Limbíska kerfið er
tilfinningamiðstöð heilans og hefur áhrif á
hjartslátt, blóðþrýsting, öndun og viðbrögð
við streitu (Burns o.fl., 1999). Þegar örvun
verður á limbíska kerfið virkjar það enkep-
halin (náttúruleg verkjalyf), endorfín (nátt-
úruleg ópíöt) og serotónín (náttúrleg róandi
efni) sem geta t.d. leitt til slökunar og komið
jafnvægi á tilfinningar (Burns o.fl., 1999).
Lykt, ein og sér getur því möguleika minnkað
kvíða og aukið slökun. Þegar eingöngu á að
nýta lyktarskynið er hægt að væta grisju
með ilmkjarnaolíu, úða blöndu út í andrúms-
loftið eða láta ilmkjarnaolíurnar gufa upp.
Ilmkjarnaolíur eru einnig gefnar um slímhúð
og með inntöku um munn en inntaka um
munn er þó ekki ráðlögð á meðgöngu (Tiran,
2000). Þegar valin er meðferðarleið þarf að
hafa í huga hvaða ábending er fyrir meðferð-
inni, val konunnar og val ljósmóðurinnar.
Ilmkjarnaolíumeðferð ætti alltaf að vera
einstaklingshæfð líkt og önnur umönnun
ljósmæðra (Tiran, 2007).
FRÆÐILEG ÚTTEKT Á
GAGNSEMI OG ÖRYGGI
ILMKJARNAOLÍA Í FÆÐINGU
Gagnsemi
Í fræðilegri úttekt Smith, Collins, Cyna
og Crowther (2006) um óhefðbundnar
meðferðir til verkjastillingar í fæðingu sem
birt er í Cochrane gagnagrunninum segir
að gagnsemi ilmkjarnaolía sem verkja-
Anna Sigríður Vernharðsdóttir,
ljósmóðir á fæðingardeild Landspítala og
klínískur lektor við Hjúkrunarfræðideild HÍ
Ilmkjarnaolíumeðferð í fæðingu
F R Æ Ð S L U G R E I N
Fræðileg úttekt á gagnsemi og öryggi ilmkjarnaolía í fæðingu