Tíminn - 17.09.1943, Síða 1

RITSTJðRI: J
) ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON J
í
I ÚTGEPANDI:
FRAMSÓKN ARFLOKKURINN j
PRENTSMIÐJAN EDDA hj.
\ Símar 3948 og 3720. i
RITSTJÓRASKRIFSTOFIJR:
EDDUHÚSI, Ltndargötu B A.
Símar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
27. árg.
Reykjavik, föstudaginu 17. sept. 1943
90. blað
Ráðstafanir ríkísstjórnarinnar í dvrtíðarmálunum:
Reynt að fá saml<omulag stéttarsamtak-
anna um aðra, varanlegri lausn
Ríkisstjórnin hefur ákveðiö að halda áfram fjár-
greiðslum úr ríkissjóði til að halda dýrtíðarvísitölunni
niðri. Ákvörðun sína byggir ríkisstjórnin á heimild, sem
hún hefur í dýrtíðarlögunum til að ákveða lægra út-
söluverð á mjólk og kjöti, en vísitölunefnd landbúnað-
arins ætlast til, ef mismunurinn er greiddur úr ríkis-
sjóði.
Eins og kunnugt er, ákvað seinasta Alþingi, að fram
til 15. þ. m. skyldi greitt fé úr ríkissjóði til lækkunar á
útsöluverði kjöts og mjólkur. Ef ríkisstjórnin hefði eigi
gert áðurgreindar ráðstafanir, myndi því útsöluverð
mjólkur og kjöts hafa hækkað aftur, er ríkisframlag-
.'nu nam.
Fjárgreiðslur þær, sem ríkisstjórnin hefir fyrirhugað
í þessu skyni, nægja þó ekki til að halda vísitölunni
alveg í skefjum. Mun hún alltaf hækka í 256 stig og
ineira, ef hækkanir verða á öðrum neyzluvörum en
kjöti og mjólk.
Nýit mjólkurverd
Það er flmm aururn
lægra en fyrra verðið
Á fundi mjólkurverðlags-
nefndar, er haldinn var nýlega,
var ákveðið, að útsöluverð
mjólkur skyldi vera kr. 1,70 pr.
líter og verð annarra mjólkur-
afurða í samræmi við það.
Það furðulega hefir skeð, að
öll dagblöðin hafa sagt frá þessu
eins og um stórfellda mjólkur-
verðhækkun væri að ræða.
Sannleikurinn er hins vegar sá,
að þetta verð er 5 aurum lægra
á lítra en útsöluverð það, sem
var hér áður en ríkisstjórnin
hóf fjárgreiðslu úr ríkissjóði til
að lækka mjólkurverðið. Ef um-
ræddar fjárgreiðslur hefðu eigi
átt sér stað, myndi útsöluverðið
hafa verið kr. 1,75 lítrinn und-
anfarið.
Þessi frásögn dagblaðanna
styður þá skoðun bænda, er kom
fram á ýmsum búnaðarsam-
banda- og kaupfélagsfundum í
vor, að neytendur myndu kalla
það verðhækkun á afurðunum,
þegar fjárgreiðslunum væri
kippt burtu og útsöluverðið
yrði eðlilegt aftur, án þess þó,
að um nokkra raunverulega
verðhækkun væri að ræða. Hafa
bændur óttazt, að slíkur mis-
skilningur neytenda gæti valdið
skaðlegum deilum og togstreitu.
Áðurgreindir fundir bænda hafa
því -yfirleitt æskt þess, að fjár-
greiðslum þessum yrði hætt, en
yrðu þeim haldið áfram, væri
æskilegast að gera það í formi
beins neytendastyrks.
Eins og sagt er frá á öðrum
stað, hefir ríkisstjórnin ákveð-
ið að greiða fyrst um sinn fé úr
ríkissjóði til verðlækkunar á
mjólk, þannig að útsöluverðið
verði 1,45, en hingað til hafa
fjárgreiðslurnar verið það mikl-
ar, að útsöluverðið hefir verið
kr. 1,40.
Nokkur ágreiningur var um
það í mjólkurverðlagsnefndinni,
hversu hátt útsöluverðið skyldi
vera. Meirihlutinn taldi nauð-
synlegt, að það yrði kr. 1,70 til
þess, að bændum yrði tryggt
verð það, sem þeir eiga að fá
samkv. tlllögum landbúnaðar-
vísitölunefndar, en það er kr.
1,23. Minnihlutinn áleit.að þetta
næðist með kr. 1,62 útsöluverði.
Mismunurinn stafar af því, að
meirihlutinn gerði ráð fyrir
meiri vinnslumjólk en minni-
hlutinn, en hana þarf að verð-
bæta með verði sölumjólkurinn-
ar, svo að bændur fái einnig kr.
1,23 fyrir hana. Reynist svo, að
minnihlutinn hafi réttara fyrir
sér, mun það lækka ríkisfram-
lagið hvort eð er og kemur því
1 sama stað niður, hvort verðið
var ákveðið meðan fjárgreiðsl-
unum heldur áfram. En hefðu
þær ekki verið, veitti hærra
verðið bændum meira öryggi.
Hvar verður bænda-
skéli Suðurlands?
Fyrir nokkru var þremur mönn-
um, Steingrími Steinþórssyni,
búnaðarmálastjóri, Jóni Sigurðs-
syni á Reynistað og Guðmundi
(Framh. á 4. síðu)
í tilkynningu til blaða og út-
varps hefir ríkisstjórnin skýrt
svo frá þessari ákvörðun sinni:
„Sökum þess að ráðstafanir
þær frá 14. apríl falla niður i
dag, 15. september, og engar
ráðstafanir hafa verið gerðar í
þeirra stað til þess að halda
verðbólgunni í skefjum, hefir
ríkisstjórnin,samkvæmt heimild
í 4. gr. téðra laga, ákveðið lægra
verð á mjólk og kjöti á innlend-
um markaði, en gert er ráð fyrir
samkvæmt niðurstöðutölu vísi-
tölunefndar landbúnaðarvara.
Fyrst um sinn hefir verið á-
kveðið verð á nýmjólk kr. 1,45
hver lítri og verð á nýju dilka-
kjöti kr. 6,50 hvert kíló í smá-
sölu.
Verður tekjum af verðhækk-
un áfengis og tóbaks varið fyrst
um sinn til að standa straum af
þeim kostnaði, er af þessu leiðir.
Er þetta gert til þess að forð-
ast stórfellda hækkun á fram-
leiðslukostnaði I landinu þang-
að til varanlegar ráðstafanir
verða gerðar af Alþingi til að
hefta verðbólguna og á þann
hátt sjá atvinnurekstri lands-
manna farborða.
Jafnframt hefir ríkisstjórnin
með bréfi í dag snúið sér til Al-
þýðusambands íslands og Bún-
aðarfélags íslands og farið fram
á,að þessir aðiljar skipi hvor um
sig þrjá menn í nefnd til að at-
huga möguleikana á því, að dýr-
tíðin verði færð niður með
frjálsu samkomulagi milli laun-
þega og framleiðenda landbún-
aðarafurða."
Bréfið, sem stjórnin hefir
skrifað Búnaðarfélagi íslands og
Alþýðusambandi íslands, er
svohljóðandi:
Rlkisstjórnin hefir gert fram-
angreindar ráðstafanir, án sam-
ráðs við flokkana. Það eina, sem
hún bar undir þá, var það, hvort
þeir féllust á að ráðstafa tekj-
unum af verðhækkun tóbaksins
til að lækka vísitöluna. Hafði
ríkisstjórnin lofað, þegar iögin-
um tóbakshækkunina voru sam-
„Samkvæmt nlðurstöðu visi-
tölunefndar landbúnaðarvara,
þarf verð á þessum vörum, sem
seldar eru innanlands, að hækka
mjög verulega. Þetta myndi
hafa í fíír með sér talsverða
hækkun framfærsluvísitölunn-
ar og þar með alls framleiðslu-
kostnaðar í landinu.
Ríkisstjórnin telur, eins og
sakir standa, óverjandi að láta
framleiðslukostnaðinn hækka
að nokkrum mun áður en reynt
hefir verið til þrautar að stöðva
verðbólguna varanlega. Þess
vegna hefir ríkisstjórnin ákveð-
ið að halda fyrst um sinn mjólk
og kjöti í lægra verði til neyt-
enda en vera ætti samkvæmt
tillögum nefndarinnar.
Hins vegar er ljóst, að slík
ráðstöfun getur ekki talizt æski-
leg til frambúðar og að nauð-
synlegt er, ef þess er kostur, að
finna varanlega lausn, sem
byggist á samkomulagi milli
þeirra höfuðaðila, sem stóðu að
ákvörðun landbúnaðarvísitöl-
unnar.
Fyrir þvi mælist rikisstjórnin
til þess, að Búnaðarfélag íslands
skipi þrjá menn í nefnd, er á-
samt þrem mönnum frá Alþýðu-
sambandi íslands, athugi mögu-
leika á því að færa niður verð-
bólguna með frjálsum samn-
ingum milli launþega og fram-
leiðenda landbúnaðarvara.
Ríkisstjórnin óskar að fá vit-
neskju um það, hvort þér viljið
verða við þessari málaleitun. Er
á það lögð mikil áherzla, að um-
ræðurnar geti hafizt hið allra
bráðasta.
Formönnum þingflokkanna
hefir verið sent afrit af bréfi
þessu.“
þykkt, að ráðstafa ekki þeim
tekjum, án samráðs við þingið.
Framsóknarflokurinn svaraði
þessari fyrirspurn á þessa leið
14. þ. m.
„Út af bréfi fjármálaráðu-
neytisins til Framsóknarflokks-
ins, dags. 9. þ. m„ þar sem ósk-
(Framh. á 4. slOu)
Afstaða
Framsóknarflokksíns
Herskip ha/a o/t aðstoðaö landgöngu Bandamanna á ítallu með skothrlð
á bœkistöðvar Þjóðverja. Á myndinni sést skothrið frá herskipum við eitt
slíkt tœkifceri.
Erlent yfirlit 17. sept.:
Efíír nppgjöf Atala
Síðan styrjöldin hófst, hafa
fá tíðindi vakið meiri athygli en
uppgjöf Ítalíu. Þau hafa verið
talin greinilegust merki um
endanleg úrslit styrjaldarinnar.
Þótt uppgjöf Ítalíu hafi eigi
reynzt Bandamönnum slíkur
fengur og vopnahléssamningur
þeirra og ítala gerði ráð fyrir,
þar sem ítalir hafa ekki reynzt
færir um að fullnægja honum
nema að takmörkuðu leyti, hefir
ávinningur þeirra samt orðið
geysilegur. ítalski herinn er úr
sögunni sem andstæðingur.
Mest allur ítalski flotinn er á
valdi þeirra. Eyjarnar Sardinia
og Korsíka eru komnar undir
yfirráð þeirra orrustulaust.
Syðsti hluti Ítalíu með hafnar-
borgunum Taranto, Brindisi og
Bari, en frá tveim þeim síðast-
Hefndu er skemmst frá Ítalíu til
Albaníu og Grikklands, er allur
undir stjórn þeirra. Síðast en
ekki sízt, eru hin siðferðilegu
áhrif. Sigurtrúin hefir glæðst í
hernumdu löndunum og eflir
mótspyrnuna gegn Þjóðverjum
þar. í löndum þeim, sem fylgt
hafa Þjóðverjum, Ungverja-
landi, Búlgaríu, Rúmeníu og
Finnlandi, hefir vantrúin á sig-
ur Þjóðverja aukizt, og aukinn
stuðningur við Þjóðverja sætir
vaxandi mótspyrnu. Uppgjöf
ítala, samfara loftárásunum á
þýzkar borgir og undanhaldinu
í Rússlandi, hlýtur einnig að
veikja mjög baráttuþrek þýzku
þjóðarinnar.
Það er ekki sízt gert til þess
að draga úr vaxandi vonleysi
bandamanna sinna og þýsks al-
mennings, að þýzki herinn hefir
brugðið við eins hart og skjótt
í Ítalíu og raun ber vitni. í sama
tilgangi hefir verið lagt hið
mikla ofurkapp á að ná Musso-
lini úr haldi og láta hann
mynda nýja stjórn. En víst má
það teljast, að Mussolini tekst
ekki nú frekar en einum Forn-
Rómverjanum að láta spretta
fram hersveitir, þótt hann
stappi í jörðina. Hann er bú-
inn að missa tökin á þjóðinni,
og það, sem mestu skiptir: hún
er búin að missa allan baráttu-
hug. Það hefir viðnám ítalska
hersins sýnt undanfarið, bæði
gegn Bandamönnum og Þjóð-
verjum. Leppstjórn Mussolini
verður aldrei meira en sjón-
hverfing.
Tvær aðrar ástæður reka
einnig til þess, að Þjóðverjar
veita eins hart viðnám á Ítalíu
og þeir geta. Ef Bandamenn
næðu allri Ítalíu, opnuðust þeim
stórbættir möguleikar til loftá-
rásar á austurrískar og tékk-
neskar borgir, en þangað
hafa Þjóðverjar nú flutt mikið
af hergagnaiðnaði slnum, og
auk þess fengu Bandamenn
góða aðstöðu til innrásar I Suð-
ur-Frakkland. Aðstöðuna til
innrásár frá Ítalíu á Balkan-
skaga hafa þeir þegar fengið.
Það má telja líklegt, að Þjóð-
verjar reyni aðeins að halda
stöðvum sínum á Suður- og
Mið-Ítalíu meðan fyrstu áhrif-
in af • uppgjöf ítala eru að
hjaðna. Áframhaldandi vörn
þar yrði þeim kostnaðarsöm og
enginn sérstakur ávinningur.
Hins vegar munu þeir reyna að
halda Norður-Ítalíu í lengstu
lög, þvi að þaðan geta Banda-
menn sótt inn í Frakkland og
þar eru eftirsóknarverðustu
flugvellirnir.
•Uppgjöf ítala eykur mjög
byrðar þýzka hersins. Hann þarf
ekki aðeins að senda meira lið
til Ítalíu, heldur einnig til Balk-
anlandanna, þar sem ítalir
höfðu setulið til að halda uppi
ró og reglu. Þykir líklegt, að
Þjóðverjar þurfi af þessum á-
stæðum að auka setulið sitt í
Balkanlöndunum um 20—30
herfylkl.
Á það hefir verið bent, áð það
yrði viss léttir fyrir Þjóðverja að
láta Bandamönnum Ítalíu eftir,
þvi að þeir þurfi nú að sjá ítöl-
um fyrir kolum og ýmsum nauð-
synjum. Þetta er vitanlega rétt,
en barátta Þjóðverja á Ítalíu
sýnir þó, að þeir meta það meira
að halda Ítalíu en losna við
þessar byrðar.
Seinustu fréttir
Við Salerno eru nú háðar
grimmilegar orustur. Þjóðverj-
ar reyna að hrekja ameríska
landgönguliðið þar í sjóinn og
Bandamenn svarað með gagn-
sókn. Sunnar á Ítalíu hefir
brezka hernum orðið vel ágengt
og tekið hafnarborgina Brindísi
og Bari.
Rússar herða enn sóknina á
miðvígstöðvunum. Þeir hafa ný-
lega tekið borgirnar Bryansk og
Nezhin, sem er 100 km. frá
Kiev, en þangað beina þeir nú
aðalsókninni.
Mussolini hefir tilkynnt, að
hann sé búinn að mynda fas-
istiska lýðveldisstjórn.
Stjórnarskipti hafa orðið í
Búlgaríu. Margir helztu fylgis-
menn Þjóðverja hafa látið af
ráðherrastörfum.
D ó m a r
Amerískur herréttur hefir
nýlega dæmt hermanninn, er
réðist á konu frá Úlfarsá I Mos-
fellssveit 24 f. m., til að víkja úr
hernum með skömm og vera í
strangri refsivist í fimm ár.
Amerísku hermennirnir, er,
hvor í sínu lagi, réðust á ís-
lenzkar konur í Reykjavk 31.
júlí s. 1., hafa verið dæmdir til
eins árs fangelsisrefsingar, auk
brottreksturs úr hernum og
missis borgaralegra réttinda.
Amerískur hermaður, sem réð-
ist á íslenzka konu 1 Keflavík 16.
júli s. 1., hefir verið rekinn úr
hernum og dæmdur til strangr-
ar 15 ára refsivistar.
(Framh. á 4. siðu)
A víðavangi
MARKLAUS ÁDEILA.
Nokkur hávaði hefir verið 1
blöðum kommúnista og jafnað-
armanna í tilefni af því, að all-
margir þingmanna hafa lýst yf-
ir skriflega, að þeir myndu síð-
ar á þinginu styðja samþykkt
lagafyrirmæla um að greiða
uppbætur á útfluttar landbún-
aðarvörur, svo að eigi þyrfti að
hækka innanlandsverðið til að
mæta hallanum af útflutningn-
um. En annað hvort þetta
þurfti að gera, ef fullnægja átti
fyrirmælum dýrtíðarlaganna um
að bændur fái það verð, sem
landbúnaðarvísitölunefndin á-
lítur nauðsynlegt til þess að
tryggja þeim sömu kjör og öðr-
um stéttum.
Ástæðan til þess að undir-
skriftunum var safnað, er sú, að
nauðsynlegt var að vita vilja
þingmanna strax, svo að hægt
væri að ákveða innanlandsverð-
ið. Það hefði getað tekið oflang-
an tíma að biða eftir endanlegri
afgreiðslu málsins á þingi. Hins
vegar er vitanlega til þess ætl-
azt, að það verði afgreitt þaðan
á formlegan hátt.
Það er náttúrlega hrein bá-
bilja, að hér sé á nokkurn hátt
brotið gegn þingsköpun og þing-
venju. Þarf meiri en lítinn
aulahátt og illgirni til þess að
halda því fram, að þingmenn
megi ekki hafa skoðun eða
mynda sér skoðun um neitt mál
áður en þau koma fram í þing-
inu. Eða vilja blöð kommúnista
og jafnaðarmanna halda því
fram, að þannig sé því háttað
með þingmenn þeirra?
„ORÐUM HANS OG LOFORÐ-
UM ER EKKI TREYSTANDI.“
Fyrir Sjálfstæðismenn ætti að
vera lærdómsríkt nú að rifja
upp eftirfarandi klausu, sem
stóð í Reykjavíkurbréfi ísafold-
ar 7. okt. 1942:
„Eftir þvi, sem útlitið er í dag,
eru mjög litlar líkur til, að þess-
um sáttaboðum Hitlers verði
sinnt. Andstæðingar Þjóðverja
viðurkenna, að margt sé gott og
gagnlegt í tillögum hans. Það,
sem hann segir t. d. um afvopn-
unina, er mjög í sama anda og
Chamberlain forsætisráðherra
hefir talað.
En undirtektirnar meðal Breta
og Frakka eru þessar: Þó ýmis-
legt sé aðgengilegt í ræðu Hitl-
ers, þá getum við ekki fallizt á
tillögurnar, af þvi að það er
þessi maður, sem flytur þær.
Orðum hans eða loforðum er
ekki treystandi. Reynslan hefir
kennt okkur það. Þess vegna
verður ekki hlustað á hann.“
Þannig líta Bandamenn á
samningssvikara og eiðrofa.
Eiga íslendingar ekki að gera
það sama?
BLEKKINGARNAR UM VERÐ-
LAG LANDBÚNAÐARVARA.
Sum blöðin halda áfram að
tönnlast á því, að með fram-
kvæmd tillagna landbúnaðar-
visitölunefndar, sé verið að
tryggja bændum fastar tekjur
og hljóti því aðrar stéttir að
krefjast þess sama. Þetta er
fullkomnasta blekking. Það er
aðeins reynt að tryggja það, að
verðlagið veiti bændum svipaða
afkomu og aðrar vinnandi stétt-
ir hafa. Því fer fjarri, að bænd-
um sé tryggt óbreytt verðlag, ef •
tekjur annarra stétta rýrna,
heldur lækkar þá verðið í sama
hlutfalli. Auk þessa hafa bænd-
ur enga tryggingu fyrir ýmsu
öðru, sem getur ráðið eins miklu
um afkomu þeirra og verðlagið,
t. d. veðráttu, grassprettu og
fénaðarhöldum.
VÍSA.
Blað Árna frá Múla birti ný-
lega þessa vísu:
Ekki verður ísland háð
örgu Danakyni,
ef vér felum allt vort ráð
Ólafi Jensenssyni.