Tíminn - 25.03.1944, Síða 2

130
TÍMIM, laugardagiim 35. inarz 1944
32. hlað
‘g'ímtrm
Laugardagur 25. nmrz
„Húsnæði fyrír alla“
Meðal þeirra framtíðarverk-
efna, er aðrar þjóðir láta sig nú
mestu skipta, koma húsnæðis-
málin í fremstu röð. Þeirri
stefnu eykst stöðugt fylgi, að
þjóðfélagið eigi, gegn gagn-
kvæmum skyldum, að tryggja
öllum þegnum _ sínum hæfilega
velmegun. Til þess að fullnægja
þessari stefnu, þarf ekki sizt
stórfelldar framkvæmdir í hús-
næðismálum. Engum getur liðið
vel, nema hann búi í sæmileg-
um húsakynnum, og ekkert er
þýðingarmeira fyrir gott heim-
ilislíf. Forráðamenn stríðsþjóð-
anna hafa líka sett bygginga-
málin í fyrstu röð verkefnanna
eftir stríðið og það án tillits til,
hvort loftárásir hafi herjað
hlutaðeigandi staði. Sérfræð-
inganefndir hafa annast víð-
tækar athuganir og áætlanir
hafa verið samdar, þar sem gert
er ráð fyrir svipuðum risaátök-
um við byggingu íbúðarhúsa
eftir stríðið og nú á sér stað við
smíði flugvéla og vígvéla. Eink-
um eru það Bretar, sem hafa
unnið að undirbúningi slíkra
framkvæmda í stórum stíl.
„Húsnæði handa öllum“ er eitt
af helztu kjörorðum hins kom-
andi tíma.
Það má segja, að íslendingar
séu aftur úr í þessum efnum,
eins og fleirum, er snerta fram-
tíðina. Hér hefir enginn slíkur
undirbúninður átt sér stað. Þeg-
ar því er sleppt, að nokkur
styrkur hefir verið veittur til
bygginga íbúðarhúsa í sveitum
og verkamannabústaða, hefir
ekkert verið aðhafst af opin-
berri háifu í þessum málum.
Ástandið er líka óglæsilegt.
Fjölmargt sveitafólk býr enn
við hinn ömurlegasta húsakost
og ýtir það ekki minnst undir
fólksflóttann úr sveitinni. í
kauptúnum og kaupstöðum er
búið í fjölda íbúða, sem ekki
geta talizt mannabústaðir. Ein-
stakir fjáraflamenn hafa þar
tekið að sér að bæta úr hús-
næðisþörfinni með byggingu
leiguhúsnæðis, sem þeir hafa
reynt að fénast sem mest á, enda
er það alkunna, að húsaleigu-
okrið hefir t. d. lengi verið einn
aðalþáttur dýrtíðarinnar í höf-
uðstaðnum. Ekkert teljandi hef-
ir verið gert til að finna upp
sem ódýrastar og hentugastar
byggingaaðferðir. Þvert á móti
hafa ýmsar torfærur og jafn-
vel bann verið lagt í veg slíkra
tilrauna. Mikill hluti takmark-
aðs byggingarefnis, er komið
hefir til landsins, hefir farið í
„luxus“-byggingar efnaðri borg-
ara, svo að stórum minna hefir
orðið um almennar byggingar
en ella. Glöggt dæmi þessa. er
það, að á sama tíma og all-
margt luxushúsa er byggt hér í
bænum, verða hundruð manna,
m. a. fjöldi barna, að flytja í
hin ófullkomnustu bráðabirgða-
skýli.
Það litla, sem Reykjavíkur-
bær hefir gert til úrbóta í þess-
um efnum seinustu árin, er ber-
sýnilega meira fálm til að sýn-
ast en að það sé upphaf skyn-
legra athafna. Fyrst voru'byggð-
ir ósmekklegir bráðabirgðaskúr-
ar inn í Höfðahverfi, en síðan
einskonar skýjakljúfar á Mel-
unum, þar sem næstum tug
fjölskyldna var hrúgað við
sama innganginn. Þessar síðari
íbúðir urðu líka svo óhóflega
dýrar, að þær munu hafa ýtt
undir verðhækkun húsa í bæn-
um á sínum tíma.
Það má vissulega ekki dragast
lengur að hafizt sé handa um
undirbúning skipulegra fram-
kvæmda í þessum efnum. Fram-
lög til bygginga íbúðarhO.a í
sveitum þarf að auka svo mikið,
að innan tiltekins tíma verði
komið sæmilegt íbúðarhús á
á hvert býli 1 landinu. í kaup-
túnum og kaupstöðum þarf að
stefna að svipuðu marki. Það
verður að keppa að því, að hvert
heimili eigi sitt eigið húsnæði,
en þurfi ekki að vera háð duttl-
ungum húsaleiguokrara, og að
hverjum nýjum heimilisföður
verði gert auðvelt að eignast
sæmilegt húsnæði. Sumpart
þarf þetta að gerast með þeim
Sígurlaug Björnsdóttir, cand. phil.s
Jón Magnússon, skáld
Jón Magnússon lézt 21. febrúar eftir langa vanheilsu.
Með honum er í valinn hniginn einn af ágætissonum
þjóðarinnar og öndvegisskáld. Ljóðabækur hans voru orðn-
ar fjórar, og hinni fimmtu hafði hann ráðstafað til prent-
unar, áður en hann féll frá. Hann hafði fyrir löngu sungið
sig inn í hug og hjarta ljóðrækins fólks í landinu, og
væntu menn þó af honum nýrra og stærri afreka á sviði
skáldskaparins.
Jón Magnússon skáld fæddist
að Fossakoti í Andakíl 17. ágúst
1896. Foreldrar hans voru
Magnús Jónsson, sem var Borg-
firðingur og bóndi að Fossakoti,
og Sigríður Þorkelsdóttir frá
Goðhól á Vatnsleysuströnd, ein-
stök ágætiskona. Magnús dó
þegar Jón var sex ára að aldri.
Sigríður var efnalaus og varð
því að láta Jón frá sér, og ólst
hann upp hjá vandalausum til
tólf ára aldurs, en þá fluttist
hann til móður sinnar, sem þá
fór til bús að Svartagili í Þing-
vallasveit með Þorsteini Jóns-
syni frá Heiðarbæ. Þau brugðu
búi, þegar Jón var kominn
nokkuð yfir fermingu, og flutt-
ist Jón þá að Litla-Botni í
Botnsdal og var þar nokkur
misseri. Árið 1916 fór hann til
Reykjavíkur og hóf þar beykis-
nám og lauk sveinsprófi í þeirri
iðn árið 1919. Um nokkurt skeið
stundaði hann iðn sína í Rvík
og vann oft síldarvinnu á sumr-
in. Árið 1930 stofnaði hann
Húsgagnaverzlun Reykjavíkur
með Guðmundi H. Guðmunds-
syni og veitti Jón verzlunarleg-
um rekstri hennar forstöðu.
1930 kvæntist hann Guðrúnu
Stefánsdóttur frá Fagraskógi,
og var þeim tveggja barna auð-
ið. 1938 fór Jón að kenna heilsu-
brests þess, sem að síðustu dró
hann til dauða. Hann andaðist
21. febrúar s .1.
*
Jón var alla æfi mikill bóka-
maður. Þegar' í æsku las hann
allt, sem hönd á festi, en átti
þó þá löngum nauman kost
bóka. Mun hugur hans oft hafa
hvarflað frá hversdagsönnum
og dægurstriti og reikað víða,
þegar hann fylgdi hjörðinni til
fjalla á vorin á unglingsárum
sínum:
Annars hugar allt ég vann.
Eygló geislaþráðinn spann.
Hjörðin upp til heiða rann.
Haukar geiminn flugu.
Maðkar smugu.
Maðkar moldu smugu.
Jörðin var í æsku öll
upp í reginfjöll.
Grænkuðu grundir.
Greru skógarlundir.
— Það voru mér þungar
raunastundir.
Jón las einkum ljóð og var
orðinn gagnlesinn í íslenzkum
bókmenntum. Ennfremur hafði
hann kynnt sér norrænan og
þýzkan skáldskap. Bókasafn átti
hann ágætt og frábærlega vel
hirt. Þar var talsvert af fá-
gætum bókum og hver bók
valin. /
Jón Magnússon lét eftir sig
hætti, að bæjarfélögin eða
samvinnubyggingafélög byggi
hús og selji þau með góð-
um kjörum, og sumpart með
því, að dugandi mönnum verði
gert kleift að byggja sér ódýr
hús, að talsverðu leyti í tóm-
stundavinnu.Hefir nýlega komið
fram athyglisverð tillaga um
smáhúsahverfi, er byggð væru
úr vikursteini og reist væru með
þessum hætti. Allt verður að
gera sem unnt er, til þess að
húsin geti orðið sem ódýrust og
hentugust. Er vafalaust hægt að
ná mjög mikilvægum árangri í
þeim efnum.
Þetta mál er þannig vaxið, að
nauðsynlegt væri að fela undir-
búning þess sérfróðum mönn-
um, er kynntu sér allar erlendar
nýjungar og fyrirætlanir í þess-
um efnum, notfærðu sér alla
gagnlega innlenda reynzlu og
gerðu síðan tillögur um skipu-
legar og stórfelldar bygginga-
framkvæmdir. Markmiðið verð-
ur að verða, að unnið sé eins
rösklega að því og unnt er, að
allir geti átt góð og vistleg húsa-
kynni. Þ. Þ.
fjögur ljóðasöfn, Bláskóga, sem
komu út 1925, Hjarðir- 1929,
Flúðir 1935 og kvæðábálkinn
Björn á Reyðarfelli 1938. Þessi
ljóðasöfn skipa honum i flokk
fremstu Ijóðskálda íslendinga á
þessari.öld. Hann ruddi í skáld-
skapnum reyndar ekki neinar
nýjar brautir, en arf sinn varð-
veitti hann og ávaxtaði vel.
Þar sem hann var af fátæku
bergi brotinn og varð að ryðja
sér braut og mennta sig af eigin
rammleik og sjá fjölskyldu sinni
fjárhagslega borgið, gat hann
aðeins sinnt hugðarefni sínu,
skáldskapnum, í tómstundum
sínum. Og oft munu þær hafa
verið fáar.
Þreyttur að aftni
þungum fingrum
hóf ég hörpu mína.
Stirðir og kaldir
strengir hennar
gátu ei með mér grátið,
segir hann á einum stað. Jón
Magnússon var náttúruskáld,
flest yrkisefni sín sækir hann í
náttúruna. Hann kveður um
fjöllin, vötnin og fossana. Hin
einlæga ást hans til moldarinn-
ar og alls þess, sem lifir og grær,
gengur eins og rauður þráður í
gegnum kvæði hans. Kvæðið
! „Heilög jörð“, er einlæg lofgerð
Áil jarðarinnar.
Á íslenzku vori mitt
allslausa hjarta
frá einstæðingsvillu ég bar
til þín heim.
Þú hófst yfir sál minni
himinn þinn bjarta
og hringborgir fjallanna
langt út í geim.
Þú breiddir um útsýnið
ilmandi runna,
og unaður hjarðanna
brosti mér við.
Þú seiddir að vörum mér
bláskyggða brunna
úr berghyljum streymda
með hvíslandi nið.
Þó að hann settist að í borg,
bendir margt til þess, að honum
hafi ekki fundizt hann eiga
þar heima og heldur kosið að
búa þar, sem grasið grær. Víða
í kvæðum hans kennir saknað-
ar eftir sveitalífinu. í kvæðinu
„Gestur á gangi“ segir hann:
Fyrirgefðu flóttann minn.
Faðmi vefðu soninn hljóða.
Þótt ég tefði þetta sinn,
þér ég hefði fátt að bjóða.
Ætlun beina orka smá
ungum sveini hlaut að tefja.
Ljúfast einatt lét mér þá
léttan stein úr götu að hefja.
Nú er dáinn dugur sá.
Dreymir hjá hugur feiminn
Aðeins þráin ægi frá
ekur bláan fjallageiminn.
Hin óviðjafnanlega fegurð
Þingvallasveitar hefir haft djúp
áhrif á hann, og sýnir það ást
hans til bernskustöðvanna, að
hann hóf þar skógrækt, sem
hann stundaði af mikilli alúð.
Fagurt er kvæðið „Bláskógar",
sem hann yrkir um þær.
Eygló kyndir elda
austur í bláum geimi
Sveit í roðareifum
rís af döggva-eimi.
Jörðin andar ilmi,
efstu moldir gróa.
Vefur vor að hjarta
veldi blárra skóga.
Hópast in’n í hugann
hundruð dýrra mynda
allt frá lægstu lægðum
lengst til hæstu tinda.
Rís úr tímans rökkva
röð af björtum vorum.
Ljóma af björtum brautum
bros og tár í sporum.
Ást hans á sögunni er nátengd
þessum helgasta sögustað þjóð-
arinnar.
Jón Magnússon skáld.
Lyftir heilagt hauður
helgidómi sínum;
er sem blæju bregði
blær frá augum mínum.
Glæsibúnir garpar
greipa skjöld og vigra.
Út í hólm ég horfi:
Hetjur falla og sigra.
Ef til vill lýsir ekkert betur,
hversu mikill bóndi skáldið var
í hugsunarhætti, en kvæðabálk-
urinn Björn á Reyðarfelli. Þessi
kvæðabálkur er ortur um bónda
í Lundarreykjadal,Björn á Þver-
felli, afa Kristmanns Guð-
mundssonar. Er þar að vísu all-
mikið vikið frá staðreyndunum.
Björn er í kvæðinu kominn
af efnuðu fólki, er settur til
mennta og á að verða sýslu-
maður, en hverfur frá námi,
kvænist fátækri stúlku og ger-
ist einyrkjabóndi á eyðijörð upp
til fjalla. Þó að Björn sé fátæk-
ur einyrki, er hann sannur
sveitarhöfðingi, „örn hinna
frónsku fjalla“. Hann er gestris-
inn og veitir vel þeim, sem að
garði ber, greiðvikinn og hjálp-
samur við nágranna sína, stór-
látur og lætur ekki hlut sinn
fyrir neinum, og eigi þiggur
hann sæti á óæðri bekk. Þegar
hann missir elzta son sinn, sem
hann hefir byggt miklar vonir
á, tekur hann sorginni með
karlmennsku og hugprýði, mæl-
ir fátt, en æðrast ekki. En heiða
Jónsmessunótt söðlar hann
gæðinginn Faxa og ríður fram
til heiða til þess að svala harmi
sínum í faðmi fjallanna, og
kemur heim úr þeirri för glaður
og reifur. Björn hafði alið þá
von í brjósti, að börnin hans
settust að í sveitinni, en sú von
brást, þau hurfu öll að heiman
smátt og smátt eftir því sem
aldur leyfði, þangað til hjónin
voru orðin ein eftir í kotinu og
fannst Birni þá „haustað í fyrsta
sinn“. Konan hans dó og um
hríð var Björn einn síns liðs í
kotinu, þar til yngsti sonur hans
kom heim. Hann hafði verið til
sjós en fengið áfall á sjónum.
Harmaði Björn breytinguna,
sem á honum var orðin, fannst
„umhverfð" hugsun hans og
tungan annarleg.
Þessi kvæðabálkur er þrótt-
mikill, störfum og áhyggjum
bóndans lýst af raunsæi og þó
er eins og bjartsýni höfundarins
bregði birtu yfir baráttu og ein-
stæðingsskap einyrkjans. Les-
andinn er leiddur í hrörlegan
bæ hans dimma og ömurlega
þorranótt, þegar hríðin lemur
baðstofuþekjuna, en hann fær
líka að vera við, þegar Björn
heldur skírnarveizlu í nýrri bað-
stofu. Víða er fallegum náttúru-
lýsingum ofið inn í söguþráð-
inn, sem gefa frásögninni líf og
tilbreytingu.
En álftir háloft sigldu
með sól á hvítum væng
Þær sigldu bláa víðátt
með gylltum skýjaröndum .
Þar dreymdi þær um vötnin,
sem varpa klakasæng,
um vakir kringum hólmann
og bláma fyrir löndum.
Jón Magnússon var ekki
ádeiluskáld, en hann var skáld
mannúðarinnar og kærleikans.
Það er eins og ljóð hans séu
yljuð af manngildi hans sjálfs.
Hann hafði næma samúð með
öllum þeim, sem á einn eða ann-
an hátt fóru á mis við gæði
lífsins. Má til dæmis nefna
(Framh. á 4. síðuj
Bókabálkur
HEIMSKRIN GL A
Meðal merkustu bókmennta-
viðburða á þessu ári verður ný
og stórvönduð útgáfa Heims-
kringlu, er Víkingsútgáfan mun
senda á markaðinn í sumar.
Hefir Steingrímur Pálsson cand.
mag. búið hana undir prentun.
Þessi nýja útgáfa Heims-
kringlu verður í tveim bindum,
alls á áttunda hundrað blaðsíð-
ur, og prýdd á fjórða hundrað
mynda, er skreyttu norska út-
gáfu Heimskringlu, sem kom út
um síðustu aldamót. Unnu sex
færustu dráttlistarmenn Noregs
að þessum myndum í mörg ár,
og eru þær taldar meðal þess,
sem ágætast hefir verið gert í
svartlist á Norðurlöndum. Var
leitað meðal ýmissa norrænna
stórmenna um fyrirmyndir að
söguhetjunum. Er Ólafur kon-
ungur Tryggvason þannig teikn-
aður með svip og yfirbragði
Friðþjófs Nansens og hinar
mikilúðlegu myndir af Snorra
Sturlusyni eru í rauninni sjálfs-
myndir Christians Krog, hins
víðkunna norska málara.
Heimskringla er í mjög fárra
manna eigu hér á landi, enda
hefir hún aldrei fyrr verið gef-
in út af íslendingum, nema eitt
bindi af þrem ráðgerðum, sem
„Fornritafélagið“ gaf út árið
1941, á sjö alda dánarafmæli
Snorra, og Bjarni Aðalbjarnar-
son magister bjó undir prent-
un. Sú eina útgáfa af Heims-
kringlu, sem hér er til á stöku
heimilum(-og þó mjög óvíða, er
útgáfa sú, sem Finnur Jónsson,
prófessor bjó undir prentun og
kom út í Kaupmannahöfn í
fjórum bindum árin 1893—1901.
Tvær eldri útgáfur Heims-
kringlu á íslenzku eru þó til.
Var önnur gefin út í Stokkhólmi
1697, en hin í Kaupmannahöfn
og hófst árið 1777.
Elzta útgáfa Heimskringlu er
frá því árið 1633. Gaf Óli Worm
hana þá út í þýðingu P. Fris
Claussön. Varð þá fyrst kunn-
ugt, að Snorri Sturluson var
höfundur Heimskringlu. Vissu
menn það yfirleitt eigi áður,
jafnvel hinir menntuðustu, svo
sem Arngrímur lærði. Nokkrar
brigður voru síðar á það bornar,
að Snorri væri höfundur bókar-
innar, en eftir margvíslegar
rannsóknir margra hinna fær-
ustu manna á þessu sviði hafa
að því verið leidd óyggjandi
rök.
ÁRNESIN GAS AGA
Það færist nú mjög í tízku að
skrá sögur einstakra héraða og
lýsingar staðhátta og lífshátta
í þeim. Mun séra Björn O.
Björnsson hafa riðið þar á vaðið
með bókinni Vestur-Skafta-
fellssýsla og íbúar hennar, árið
1930. Næstir komu Borgfirðing-
ar með fyrsta bindi héraðssögu
sinnar árið 1935. Síðan hófust
Skagfirðingar handa og stofn-
uðu Sögufélagið og byrjuðu út-
gáfu Skagfirzkra fræða.
Svipaðs eðlis eru og Barð-
strendingabók, Hornstrendinga-
bók eftir Þorleif Bjarnason
i kennara, Brandsstaðaannáll,
Frá Djúpi og Ströndum, eftir
jJóhann Hjaltason kennara og
' ýmsar fleiri bækur, er komið
i hafa út síðustu ár.
Mjög margar héraðssögur, eða
rit helguð vissum landshlutum,
eru í undirbúningi. Má þar
’ nefna Rangæingasögu, er pró-
fessor Halldór Hermannsson
bókavörður í íþöku hefir þegar
skráð og nær fram á síðast-
liðna öld og verður væntanlega
gefin út í sambandi við aðra
þætti um héraðið og héraðsbúa,
héraðssögu Dalasýslu, Vestfirð-
ingasögu, er taki til allra byggða
milli Breiðafjarðar og Húnaflóa,
Snæfellingabók, Húnvetninga-
bók og Austfirðingasögu mikla.
Guðni Jónsson magister,
ritstjóri hinnar miklu Árnesingasögu.
Loks er svo að nefna það rit-
safnið, sem nú er nýhafin út-
gáfa á, og umfangsmest er þeirra
héraðssagna, sem enn hef-
ir verið ráðizt í. Það er Árnes-
ingasaga. Á hún að verða sex
stór bindi, sennilega yfir 2000
blaðsíður alls. Árnesingafélag-
ið í Reykjavík gefur þetta mikla
ritsafn út, en ritstjóri þess er
Guðni Jónsson magister frá
Gamlahrauni á Eyrarbakka.
Prentað verður það í Víkings-
prenti, en eigandi þeirrar prent-
smiðju, annar Eyrbekkingur,
er Ragnar Jónsson. Þriðji Eyr-
bekkingurinn, Lárus Blöndal
Guðmundsson, bóksali á Skóla-
vörðustíg, hefir á hendi aðalút-
söluna.1 Ráðgert er að minnsta
kosti eitt vænt hefti komi út á
hverju ári.
Fyrri hluti fyrsta bindis Ár-
nesingasögu kom í bókabúðir
fyrir fáum dögum. Er það stór
og myndarleg bók er nefnist
„Náttúrulýsing Árnessýslu", 268
blaðsíður að stærð, búin fjöru-
tíu myndum og teikningum til
skýringar efninu og prýðis. Er
meginhluti hennar jarðfræðileg
lýsing Árnessýslu eftir Guðmund
(Framh. a 4. síðu)
Málverkasýuing
Jóns Þorleifssonar
Nú hinar næstu vikur verður
sýningarskáli listamanna við
Kirkjustræti einvörðungu not-
aður fyrir listsýningar. Hófst
fyrsta sýningin á sunnudaginn,
og er það Jón Þorleifsson list-
málari, sem til hennar efnir.
Það eru nú þrjú ár liðin síðan
hann efndi síðast til málverka-
sýningar.
Þessi málverkasýning Jóns er
hin glæsilegasta. Málverk þau
og vatnslitamyndir, er hann
sýnir, eru alls níutíu, og eru all-
ar myndir þessar málaðar þrjú
síðustu árin.
Meginhluti málverkanna eru
landslags- og atvinnulífsmynd-
ir, en einnig eru þeirra á meðal
nokkrar kyrralífsmyndir, sumar
mjög fallegar. Margar mynd-
anna eru frá Siglufirði og
Breiðafirði, þar á meðal eitt
stærsta og glæsilegasta málverk-
ið, „Kvöld við Breiðafjörð," er
menntamálaráð hefir nú keypt.
Sala myndanna hefir verið með
fádæmum ör sem má marka af
því, að helmingur þeirra seld-
ist fyrstu fjóra daga sýningar-
innar.
Það er óhætt að ráðleggja öll-
Jón Þorleifsson.
um listunnendum að sækja sýn-
inguna og skoða málverk Jóns
vel. En skammur tími er til
stefnu, því að sýningunni lýkur
á fimmtudagskvöldið kemur.
Að lokinni sýningu Jóns efnir
Guðmundur Einarsson frá Mið-
dal til listsýningar, og þá mun
og verða haldin sýning á er-
lendri list.