Tíminn - 10.11.1944, Blaðsíða 3

i
I
95. blað
TmMIIVIV, föstiidaginn 10. nóv. 1944
379
Hermann Jónasson:
XJm stækkun T-imans
Tíminn kemur nú út í nýju
formi. Við.höfum lengi fundið
til þess, Framsóknarmenn, að
blaðakostur okkar væri ónógur.
En margt veldur því og enn er
_ eigi náð settu marki, — en það
er dagbláð fyrir þéttbýlið og
stórt vikublað fyrir strjálbýlið.
Sú breyting, sem nú er gerð,
er riánast bráðabirgðabreyting.
Þótt gefin hafi verið út —
nema um hásumarið — þrjú
fjögra'síðna blöð af Tímanum á
viku og mjög hafi verið aukin
á myndarlegan hátt útgáfa Dags
á Akureyri, hefir þetta reynzt
allskostar ófullnægjandi rúm
fyrir það efni, sem æskilegt er
og nauðsynlegt að flytja lesend-
um. — Form Tímans og fyrir-
komulag til þess, svo sem nú er
orðið háttað blaðaútgáfu, einnig
hér á landi, hefir að ýmsu leyti
verið óhagkvæmt og eigi í sam-
ræmi við þær kröfur, sem til
blaðs eru gerðar. —
Með fjögra síðna blaði var þetta
ekki framkvæmanlegt. Þegar
birtar hafa verið nauðsynlegar
greinar um pólitísk efni — sókn
og svör, — aðsendar greinar um
eitt og annað, fréttaágrip og
og auglýsingar, sem óhjákvæmi-
legt er, varð næstum ekkert rúm
eftir fyrir annað efni. — Afleið-
ing þess varð sú að efni slíks
blaðs verður oft fábreytilegra en
æskilegt er. Með þeirri breytingu
á blaðinu, sem nú verður gerð,
er ætlazt til að bætt' verði úr
þessum ágöllum.
Skal nú í stuttu máli rakið
hvernig háttað verður útgáfu og
formi blaðsins.
II.
Tíminn verður átta síður i
sama broti og áður og kemur út
tvisvar í viku. — Lesmáli verður
þannig fyrir komið, að sams
konar efni sé einatt ætlaður
sami staður og svipað rúm í
blaðinu. — Þetta gerir blaðið
fastara í forrrý og reynslan er sú,
að það eru þægindi fyrir lesend-
ur. —
í aðalatriðum verður þessu
þannig háttað:
Á fyrstu síðu verða fréttir er-
lendar Qg innlendar, pólitískar
og ópólitískar. Hingað til hefir
rúm fyrir þetta efni verið af
mjög skornum skammti.
Á annari síðu verður leiðari í
fremsta d'álki. Á þessari síðu
verða nú þrír dálkar fyrir víða-
vang. Víðavangurinn hefir
reynzt hentugt form til sóknar
og varnar í dægurmálum, sem
. koma verður fyrir í stuttu les-
máli. Einnig verður varið tveim-
ur ofanmálsdálkum síðunnar
fyrir erlent yfirlit, sem Tíminn
hefir flutt, eru fræðandi og hafa
reynst mjög vinsæl. — Þá verður
að lokurn í þremur neðanmáls-
dálkum síðunnar: ,Raddir nábú-
anna“. Verða þar tekin upp orð-
rétt umrnæli annarra blaða,
einkum þau, sem eftirtekt vekja
eða ástæða þykir til að leiðá at-
hygli að, ásamt stuttum svörum
eða skýringum.í —
Á þriðju síðu verður birt grein
ofanmáls um þjóðmál. Þessar
greinar munu rita ýmsir flokks-
menn. — Þá verða í tveimur
ofanmálsdálkum þessarar síðu
greinar um bækur og listir. Þá
hefst á síðunni ópólitísk neðan
málsgrein, sem flyzt yfir á
fjórðu síðu neðanmáls. Eiga
greinar þessar að flytja lesend-
um margháttaða fræðslu um
menningar- og framfaramál og
mál, sem Qfarlega eru á baugi,
og samsvara stuttum tímarits-
•fereinum. í öðro hverju blaði
verða þær frumsamdar eftir
ýmsa þekkta höfunda. í hinu
þýðingar, sem valdar verða úr
erlendum tímaritum. —
Fjórða síðan verður að mestu
ætluð aðsendum greinum um
ýmisleg efni, en í öðru hverju
blaði verður þar „baðstofuhjal“.
Á fimmtu síðu verða tveir
dálkar í öðru hverju blaði
kvennabálkur, sem ung mennta-
kona hefir tekið að sér að ann-
ast ritstjórn á, en í hinu greinar
um merka atburði* sem gerzt
hafa endur fyrir löngu. — Hér
verður og birt framhaldssaga
og saga fyrir yngstu lesendurna.
Á sjöttu síðu verða birtar
minningar- og afmælisgreinar,
og greinar ýmislegs efnis, eftir
ástæðum, ásamt auglýsingum.
Sjöunda síðan verður aðallega
ætluð auglýsingum, en auk þess
mun birtast þar, er rúm leyfir,
ýmis samtínihgur til fróðleiks og
skemmtunar.
.Áttunda síða blaðsins verður
fréttir, greinar um fréttriæm
efni o. fl. —
III.
Þetta er alllöng upptalning
en ég hefi gert hána að yfirveg-
uðu ráði. Með henni vil ég að
ykkur, lesendum Tímans, sé
gert ljóst, hvað fyrir blaðstjórn-
inni vakir með breytingunni.
Milli blaðsins og lesendanna
þarf að ríkja gagnkvæmur
skilningur. Fyrir þá, þeirra og
þjóðarhag héyir þetta blað bar-
áttu sína- og hefir gert fullan
fjórðung aldar. — Það er ekki
kostað af neinum auðfélögum
til þess að berjast í margskonar
myndum fyrir fárra manna hag.
Þess vegna þarf blaðið skilning
og fyrirgreiðslu ykkar lesend-
anna. Á því byggist tilvera þess.
Tíminn hefir náð mikilli út-
breiðslu. Á sumum svæðum
landsins er hann lesinn á hverju
heimili. Én er það úr vegi, að við
látum hugann hvarfla að því —
og festum okkur það í minni —
hvernig ástatt væri í þessu landi
ef þetta blað hefði ekki háð
baráttu(sfna — hefði ekki ver-
ið til?
í fullan aldarfjórðung, allt frá
því að innanlandsmálin tóku að
skipa mönnum í stjórnmála-
flokka, hefir þetta blað verið í
brjóstfylkingu í baráttu fyrir
öllum hinum merkustu umbót-
um í uppeldis- og menningar-
málum, atvinnu- og frelsismál-
um þjóðarinpar. Og vissulega
markað þar dýpri spor en nokk--
urt annað íslenzkt málgagn.
En gegn þessum áhrifum
þessa tiltölulega litla blaðs,
taka nú allir hinir flokkarnir
erlenda áróðurstækni í þjónustu
sína. — Þeir gefa út stór dag-
blöð og vikublöð að auki. Fréttir
og fjölbreytilegt léttlæsilegt
efni er gert að meginefni, en á-
róðrinum lætt inn á milli. Auð-
söfnun og sívaxandi þéttbýli, á-
samt bættum samgöngum, gerir
þessa kostnaðarsömu blaðaút-
gáfu mögulega, einnig hér á
landi.
Auðmenn, hvort sem þeir eru
á íslandi eða annars ’ staðar,
hafa skilið' það, að ekkert borg-
ar sig betur fyrir þá og þeirrá
hagsmuni, en öflug blaðaútgáfa.
Það fjármagn, sem þeir leggja
fram til þessa, veitir þeim mejri
óbeinan arð en allt annað fé,
hve vel sem það er ávaxtað. —
í skjóli blaðaáróðurs veitist
þeim, því miður, oftast aðstaða
framar því sem réttlæti og mál-
efni standa til.
Þeim flokkum, sem svo, að
kalla eing'öngu hafa unnið sér
fylgi í þéttbýlj, hefir bæði hér
og annars staðar hlotnazt að-
staða til að beita áróðurstækni
með blaðaútgáfu. ‘ -
Þeir, sem enn eiga nokkurt
fylgi í strjálbýlinu, hafa auð-
inn og þéttbýlið til að kosta á-
róðurinn, en gefa' blöðin í stjál-
býlið til að berjast fyrir sérhags-
munum aðalmanna flokksins. —
Ef við íslendingar ætlum okk-
ur að halda áfram að vera
menningarþjóð, verðum við að
gæta þess, að láta ekki sefjun
sívaxandi áróðurs ná um of
valdi á hugum okkar. Við verð-
um að láta dómgreind ráða. —
Við erum i mikilli hættu. —
Þróun þessarar ásækni áróð-
ursins er meðal annars greini-
leg í Bandaríkjunum. í frétt-
um af forsetakosningunum, sem
nú standa fyrir dyrum, er frá
því skýrt, að auðmennirnir, sem
beita sér gegn kosningu Roose-
velts forseta og umbótastefnu
BOKMENNTIR OG LISTIR
hans, hafi 80% af blaðakosti
þjóðarinnar. —
Við íslendingar höfum ekki
komizt hjá stéttabaráttunni.
Við munum halda áfram að
skiptast í stéttir, sem hver um
sig berst fyrir sínum hagsmun-
um. — En við eigum allt undir
því, að við fyrst og fremst og of-
ar stéttabaráttunni, hugsum og
finnum til sem þjóð. —
Það er fyrst og fremst fólkið
í strjálbýlinu, sem enn heldur
uppi þessu merki. — Nærtæk-
ustu dæmi þess eru lýðveldis-
kosningarnar og afstaða búnað-
arþings á mikilli hættustund
fyrir atvinnu- og fjárhagsaf-
komu þjóðarinnar.
Tíminn er málgagn þessa fólks
og þessa málstaðar. — Þess
vegna mætti ekki líða á löngu
áður en hann fái aðstöðu til
ijiálflutnings í þéttbýlinu til
jafnt við önnur flokksmálgögp.
Þeir, sem enn hugsa eins og
þjóð, hvort sem þeir eru í strjál-
býli eða þéttbýli, geta ekki til
lengdar eirt því að hafa ekki að-
stöðu til málflutnings í þétt-
býlinu til jafnt við aðra, en þar
á nú búsetu mikill meirihluti
þjóðarinnar.
IV.
^j-eytingin, sem nú er gerð á
Tímanum, kostar að sjálfsögðu
allmikið fé. En hún á að geta
orðið til verulegra bóta. —
En svo sem rakið hefir verið
hér að framan, fer því fjarri, að
takmarkinu sé náð. —
Sumir telja, að blaðstærðinni
hefði átt að breyta. Blaðið hefði
átt að vera minna en blaðsíð-
urnar fleiri. — Þessa breytingu
reyndist óhagstætt að gera,
vegna * prentvélarinnar, sem
prentsmiðjan verður enn að
notast við um skeið, þar sem ný
vél er ófáanleg vegna styrjald-
arinnar. —
Hins vegar mun prentsmiðj-
an innan skamms fá vél, sem
breytir til bóta fyrirsagnaletri
blaðsins.
Margt er enn ógert til aukn-
ingar og umbóta. Er það fyrst
og fremst undir fjármagni
komið, hvort og hvenær þær
verða framkvæmdar.
Útgáfa dagþlaðs og vikublaðs
kostar mikið fé. Þess fjár verð-
ur ekki aflað nema með fram-
lögum margra manna. En með
því móti er það.auðvelt án þess
að nokkur taki nærri sér. —
Fjársöfnun til aukinnar blaða-
útgáfu Framsóknarflokksins fer
nú fram um land allt. — Vænti
ég þess, lesendur góðir, að þið
mætið því máli með nægilega
almennum. skilriingi og ábyrgð-
artilfinningu. —
Flateyjarbók og
Heimshringla.
Það vakti mikla athygli í vet-
ur, er útgefendur Flateyjar-
bókar létu uppskátt um fýrir-
ætlun sína.Hún hafði aðeins einu
sinni áður verið gefin út í heild:
í Kristjaniu fyrir um það bil
áttatíu árum. Er sú útgáfa að
vonum ekki í höndum nema ör-
fárra manna hér á landi.
Svo greiðlega hefir gengið um
útgáfu þessa, að fyrsta bindið
af fjórum kom út rétt áður en
verkfall prentara og bókbindara
skall á, og hið næsta átti að
koma út fyrir hátíðirnar, hvort
sem það tekst úr því, sem komið
er. Hefir Sigurður Nordal pró-
fessor búið bókina undir prent-
un, með aðstoð tveggja ungra
manna, sem stunda nám 1 ís-
lenzkum fræðum á háskólanum,
þeirra Finnboga Guðmundsson-
ar (Finnbogasonar) ogVilhjálms
Bjarnar.
Þetta fyrstá bindi Flateyjar-
bókar, sem komið er út, er um
580 blaðsíður í stóru broti, auk
tveggja arka formála eftir Sig.
Nordal, og er sá formáli góður
i Konungsbókhlöðunni í Kaup-
mannahöfn, gerir grein fyrir
Jóni Hákonarsyni, sem hana lét
rita, ætt ' hans og ævi, getur
skrifara hans og þeirra aðfanga,
er þeir hafa haft, rekur síðan
sögu bókarinnar, greinir frá út-
gáfu þeirra Guðbrands Vigfús-
sonar og C. R. Ungers í Kristj-
aníu 1859—1868, lýsir tilhögun
hinnar nýju útgáfu og fer loks
nokkrum orðum um efni fyrsta
bindiáins.
Bókin er búin nokkrum mynjl-
um,' en án alls útflúrs og annars
íburðar. Kngar skýringar fylgja
textanum, hvorki um torskilin
orð og órðasambönd né annað.
Eins og oftlega hefir verið
'auglýst kostar hvert bindi í
skinnbandi 100 krónur. N
* * *
Önnur bók, sem skylt er að
geta í sömu andrá og Flateyjar-
bók og kom enda út um líkt leyti,
er skrautútgáfa Helgafellsútgáf-
unnar á Heimskringlu Snorra
Sturlusonar. Er það skemmst af
að segja, að þetta er ein af fall-
egustu bókum, sem komið hefir
út hér á landi. Ber til þess það
tvennt, að hún er prýdd mörg-*
bókarauki, sem vænta mátti frá Um hundruðum mynda eftir
hans hendi. Sjálf Flateyjarbók ! fræga listamenn og mjög vandað
hefst á kvæðinu Geisla, sem til frágangs ’og prentunar.
Einar prestur Skúlason orti og
flutti Noregskonungum í Krists-
kirkju í Niðarósi 1153. Þá Ólafs
ríma Haraldssonar, elzta ríman,
sem til er, ort af Einari Gilssyni;
Hyndluljóð; þáttur, sem nefnist
Ór Hamborgar historíu, ágrip af
sögu Hamborgarbiskupa, sem*
Adam frá Brimum skrifaði á
latínu um miðja elleftu öld;
þáttur Sigurðar konungs slefu;
Hversu Noregur byggðist og
Ættartölur. Er þetta, sem nú
hefir talið verið, upphaf bókar-
innar. Þessu næst er Eiríks saga
víðförla, en síðast er Ólafs saga
Tryggvaáonar hin mesta, og er
hún meginefni bókarinnar.
Nokkrir viðaukar við hana hafa
þó ekki komizt í þetta bindi, og
verða þeir i upphafi hins næsta.
Ólafs saga Tryggvasonar hin
mesta • er að meginhluta samin
á öndverðri fjórtándu öld, og
er aðalstofninn fenginn úr
Heimskringlu Snorra Sturluson-
ar, en ofið inn í miklu efni úr
öðrum áttum, meðal annars úr
Ólafs sögu, sem Gunnlaugur
munkur á Þingeyrum Leifsson
samdi um eða eftir 1200. En inn
í þetta *hefir síðan Jón prestur
Þórðarson, sém skrifaði þenna
hluta Flateyjarbðkar, aukið
ýmsu. Er saman þannig saman-
sett af fjöimörgum þáttum, sem
sumir eru í mjög lausum tengsl-
um hver við annan. Meðal þess-
ara þátta eru til dæmis Jóms-
víkinga saga, Færeyinga saga og
Orkneyinga saga.
í formála sínum gerir Sigurð-
ur Nordal nákvæma grein fyrir
mörgu því, sem við kemur Flat-
eyjarbók. Rýsir hann fyrst
skinnbókinni, sem nú er geymd
Myndirnar eru, sem kunnugt er,
gerðar af sex Norðmönnum, —
er beztir dráttlistarmenn þóttu
fyrir síðustu aldamót — og birt-
ust fyrst í norskri útgáfu Heims-
kringlu árið 1899 og voru síðan
notaðar aftur í nýja útgáfu 1934.
Bókin er búin undir prentun
af Steingrimi Pálssyni magister
og fylgir stuttur formáli hans.
Segir þar meðal annars:
„Hún (þ. e. Heimskringla)
hefir aldrei verið prentuð í heild
hér heima fyrr en nú. Byrjað
var að prenta hana í Leirárgörð-
um 1804, en sú útgáfa náði
aldrei lengra en til loka Ólafs
sögu Tryggvasonar. Tæpum níu-
tíu árum síðar var hafizt handa
að nýju. Komu út tvö bindi á
árunum 1892—1893. Nær sú út-
gáfa til loka Ólafs sögu helga.
Loks er svo hin mikla og vand-
aða útgáfa Fornritafélagsins,
sem nú er unnið að, og kom út
fyrsta bindið af þremur 1941.
Eina heildarútgáfari af Heims-
kringlu, er alþýða manna á ís-
landi þekkir til nokurrar hlítar,
er útgáfa Finns Jónssonar, er
prentuð var í Khöfn 1911 (end-
urpr. óbreytt 1925). Texti þeirrar
útgáfu er af lærðum mönnum
talinn mjög góður í öllum meg-
inatriðum, og hefir honum hér
verið fylgt út í æsar, aðeins fyr-
irsögnum kafla sleppt og heiti
sagnanna höfð sem stytzt.“
Engar textaskýringar fylgja
þessari útgáfu, og eigi heldur
tímaregistur.
Bókin er í stóru broti, um 800
blaðsíður að stærð og kostar
270 krónur í sterku alskinnbandi,
en 145 krónur óbundin i tveim-
ur bindum. J. H.
Friðrik A. Brekkan;
Aldarafmæli donsku
lýðháskólanna
Síðastliðinn þriðjudag voru hundrað ár liðin síðan fyrsti
danski lýðháskólinn tók til starfa í Rödding í Suður-Jót-
iandi. Friðrik Ásmundsson Brekkan' rithöfundur, sem er
lýðháskólahreyfingunni dönsku gagnkunnugur, minnist
þessa merka afmælis í rækilegri grein hér í blaðinu í dag.
eða „þjóðskólann", eins og hapn
mun þá hafa verið nefndur, er
þó nokkru eldri og stafar frá
neyðar- og niðurlægingarárum,
sem yfir danka rlkið gengu eftir
hinar miklu styrjaldir í byrjun
aldarinnar.
Árið 1813 varðy ríkið gjald-
þrota. Nokkrum árum áður
höfðu Englendingar rænt hinum
friða dansk-norska flota. Kaup-
mannahöfn hafði að nokkru
leyti verið lögð í rústir af eldi og
stórskotahríð og margt fleira
hafði steðjað að. 1814 rofnuðu
hin aldagömlu ríkjatengsli við
Noreg, og til mála mun hafa
komið, að Danmörku sjálfri yrði
sundrað svo mikið, að hún hætti
að vera til sem þjóðríki. — Ij’á-
tækt fólksins var mikil, og víl
og vonleysi um framtíðina virt-
ist ætla að ná yfirhöndinni.
^ I.
Hvar sem við komum á Norð-
urlöndum, mætir okkur stofn-
un, sem okkur virðist hljóta að
vera mjög gömul og gróin í þjóð-
lífi þessara landa — jafnvel
ekkert síður en kristin kirkja —
en það eru lýðháskólarnir. Eink-
um á þetta þó við um Danmörku,
þar sem fyrstu skólar af þeirri
tegund urðu til og áhrif þeirra
eru traustast ofin inn í líf og
hugsunarhátt alþýðurinar.
Það kemur því næstum eins og
að óvörum, þegar þess er minnst,
að ekki er liðin nema ein öld,
siðan fyrsti lýðháskóli Dana var
stofnaður. En það var 7. nóvem-
ber 1844, sem lýðháskólinn i
Rödding í Suður-Jótlandi tók til
starfa;
Hugmyndin um lýðháskólann
Það, sem þá sennilega hefir
bjargað þjóðinni fremur öllu
öðru, voru skáldin: Þau „upp-
götvuðu" hina frægu fornsögu
þjóðarinnar — og Norðurland-
anná\í heild — gerðu fornaldar-
sögur og íslendingasögur að
yrkisefni til þess umfram allt
að vekja metnað og stolt sam-
tíðarinnar og telja kjark í þjóð-
ina. Einmitt þá komu fram tvö
ung skáld, sem hvort um sig
táknaði endurvakningu og ný-
sköpun í lífi þjóð’arinnar. En
það voru þeir Aclam Öhlen-
Schláger og N. F. S. Grundtvig.
Fyrsti undirbúningur hans að
þessu er talið að ha.fi verið, er
hann tók sér fyrir hendur að
þýða Heimskringlu Snorra
Sturlusonar og Danasögu Saxa
(úr latínu) á dönsku — eins ná-
lægt alþýðumáli og komizt varð.
En það form mun hann hafa
valið vegna þess, að bækurnar
áttu að verða alþýðulesning og
eins konar hornsteinn undir
þeirri nýju alþýðumenningu,
sem hann dreymdi um.
Hugmyndir Grundtvigs um
alþýðufræðslu munu þó hafa
fengið litlar undirtektir á þess-
um árum. Það var ekki fyrr en
nokkru síðar, eða, um og e^tir
1830, að þæí fóni að vekja
nokkra athygli, enda munu þær
alltaf hafa verið að smáskýrast
fyrir honum sjálfum allan þenn-
an tíma. Og að lokum voru það
hinar stjórnmálalegu og félags-
legu frelsishreyfingar þessara
tlma, sem urðu til þess að lyfta
þeim upp og bera þær fram til
sigurs.
Tilfinning menntamanna og
skálda Norðurlanda fyrir því, að
í rauninni væru Norðurlanda-
þjóðirnar ein heild, og að þeim
því bapri að halda saman í blíðu
og stríðu, fór hraðvaxandi, og
hin svo nefnda skandinaviska
hreyfing fór að gera sig gildandi
á sjónarsviði sögunnar. Grundt-
vig var þessari hreyfingu fylgj-
andi af heilum hug, en hann sá
bæði skýrar og lengra en flestir
aðrir. Hann skildi það, að hreyf-
ingin mundi aldrei ná verulegum
tökum á Norðurlandaþjóðunum,
nema því aðeins að alþýðan hrif-
ist með af henni og yrði henni
fylgjandi. En til þess að nauð-
synlegur skilningur væri fyrir
hendi, þurfti menntun. Alþýðu-
maðurinn varð að skilja gang-
inn í sögu sinnar eigin þjóðar
og bræðraþjóðanna til þess að
getú áttað sig á, hvar hann
sjálfur væri staddur. Hann varð
að skilja það, að hann sjálfur
með lífi sínu og starfi væri lið-
ur í hinni sögulegu þróun — að
hann Jværi að halda áfram^og
fullkomna hin sögulegu afrek
forfeðranna frá elztu tímum, og
hann átti líka að skilja það, að
hin sögulega þróun enganveginn
væri nein tilviljun, heldur væri
henni stjórnað af forsjón ál-
máttugs Guðs. Og speki og af-
reksverk forfeðranna, eins og
þetta tvennt speglast í fornsög-
unum, átti að sýna, að Guð hefði
útvalið þessar þjóðir frá önd-
verðu og ætlað þeim mikið
menningarhlutverk í veraldar-
sögunni.
í þessum hugsunum um sögu
þjóðarinnar og útvalningu sem
aðalatriði var lagður sá grund-
völlur, sem lýðháskólahugsjónin
síðar byggði á að mjög miklu
leyti.
. Nú bættist það við, að barátt-
an fyrir þátttöku almennings í
stjórnarmálum ríkisins nálgað-
ist úrslit. Dagar einveldisins og
hinnar landsföðurlegu konungs-
stjórnar voru í þann veginn að
verða taldir. Kröfurnar um auk-
ið stjórnmálafrelsi urðu æ há-
værari og fyrirsjáanlegt var, að
þær mundi sigra. Fyrstu sporin
til rýmkunnar höfðu þegar verið
stigin með stofnun ráðgjafa-
þinganna. En um leið sá Grundt-
vig, að ný vandahiál mundu rísa
— og aftur var það vöntun al-
þýðunnar á sögulegum skilningi
og annarri rapnhæfri menntun,
sem hann rak sig á sem hindrun
í vegi hins fullkomna borgara-
lega frelsis. Hann meira að segja
óttaðist, að frelsið gæti orðið
hefndargjöf í höndum fáfróðrar
og menningarsnauðrar alþýðu.
Síðasti einvaldskonungur Dan-
merkur, Kristján 8., hafði til- .
einkað sér mikið af hinum
frjálslyndu skoðunum samtíðar
sinnar. Hann virðist hafa skilið
Grundtvig mæta vel og var þeg-
ar áður en hann náði konung-
dómi hlynntur hugmyndum
hans um nýsköpun i skólamál-
um. Til hans stílaði Grundtvig
það opna bréf, þar sem hann
setur fram skólahugmynd sína í
heild — og þá rökstyður hann
hana einmitt sem nauðsyn
vegna hins borgaralega frelsis:
Alþýðumaðurinn varð að. fá
aukna menntun til þess að geta
fcrðið góður borgari í lýðfrjálsu
landi. Allur er þessi rökstuðn-
ingur Grundtvigs hinn merkileg-
asti, en verður hér aðeins’ lítil-
lega rakinn:
Hann hugsar sér þennan skóla
sem „þjóðsk|óla“ — allsherjar-
menntastofnun allrar þjóðar- \
innar, þar sem öll börn lands-
ins hefðu aðgang að og gætu
notið fræðslu, hvér eftir sínum
sérstöku þörfum og hæfileikum.
Hann bendir á, að allt stefni að
þvi, að öll alþýða, bændur og
aðrar vinnandi stéttir þjóðfé-
lagsins, ekki síður en þær, sem
hingað til höfðu verið hlunn-
indastéttirnar, eins og aðall og
lærðir menn, heimti nú og hljóti
r