Tíminn - 23.01.1945, Page 6

6
TtMIIVX. þriðjjudagiim 33. Jan. 1945
6. Mað
Sextngur:
Jónas Þorbcrgsson
útvarpsstjóri
Pyrir nálega aldarfjórðungi
sá ég Jónas Þorbergsson fyrst,
svo að ég muni. Ég var þá seyt-
ján ára skólapiltur á Akureyri.
Þá bar það við um veturinn, að
boðað var til stjórnmálafundar
í samkomuhúsi bæjarins. Þótti
þetta tíðindum sæta, og fórum
við á fundinn, nokkrir félagar úr
Gagnfræðaskólanum. Af minni
hálfu var það víst meir fyrir
forvitnis sakir en áhuga, því að
ég kunni þá lítil skil á stjórn-
málum og stjórnmálaflokkum
og hirti lítt um, hvorum þar
veitti betur. Jónas Þorbergsson
var meðal ræðumanna á þessum
fundi. Mér varð ræðumennska
hans minnisstæð. Sumir voru
þar raunar hraðiíiæltari en
hann. En orðfar þessa manns
þótti mér einkennilegt og fagurt
og rökleiðslan glögg. 'Þótti mér,
að sá, er svo væri jafnhagur á
mál og rök, hlyti að hafa
„mannvit mikið“ til brunns að
bera. Þetta mun hafa orðið til
þess, að ég fór að kynna mér
blaðið Dag, er Jónas Þorbergs-
son þá stýrði á Akureyri. Næsta
vor, að ég hygg, var ég staddur
sem áheyrandi á aðalfundi
Kaupfélags Eyfirðinga á Akur-
eyri. Heyrði ég þá m. a., að borin
var upp og samþykkt tillaga um
þakkir til ritstjóra Dags fyrir
mikilsverðan stuðning við máls-
stað félagsins í erfiðleikum
„eftirstríðsáranna“. J. Þ. var
hinn fyrsti af formælendum
Framsóknarflokksins, er áhrif
hafði á skoðanir mínar á þjóð-
málum. Hygg ég, að sama megi
segja um ýmsa jafnaldra mína á
Norður- og Austurlandi. Mörg-
* um árum síðar kynntist ég hon-
um persónulega í Reykjavík og
heimili hans hér. En því heim-
ili á ég margt að þakka.
Jónas Þorbergsson er fæddur
og uppalinn í Suður-Þingeyjar-
sýslu. Er mikill frændgarður
hans norður þar og víðar.'Éang-
afi hans í karllegg var Þorgrím-
ur í Hraunkoti, en afkomendur
Þorgríms eru fjölmennir í Þing-
eyjarsýslum báðum. í móðurætt
er hann m. a. kominn af sr. Jóni
Þórarinssyni, er prestur var í
Vogum í Mývatnssveit á átjándu
öld. Þaðan er og Gröndalsætt, er
kennd mun vera við örnefni í
landareign Voga.
Jónas hóf nám í Gagnfræða-
skólanum á Akureyri á síðustu
skólastj órqarárum Jóns Hjalta-
líns og lauk gagnfræðaprófi
vorið 1909. Stundaði eftir það
* kennslu og fleira, en dvaldi síð-
an um hríð í Vesturheimi og
kynntist þar nánar enskri tungu
og margskonar framförum. Árið
1919 tók hann við ritstjórn
Dags á Akureyri, og ritstjóri
Tímans var hann á árunum 1927
—29. En við stofnun ríkisút-
varpsins varð hann fram-
kvæmdastjóri þess og hefir
gegnt því starfi síðan eða um
fimmtán ára skeið. Á Alþingi
átti hann sæti á árunum 1931—
33. Var kosinn á þing í Dala-
sýslu, en bauð sig ekki fram
aftur. Hefir hann lítt gefið sig
að stjórnmálum síðan. Mun
hafa talið starf sitt svo um-
fangsmikið og hlutleysiskröfur
svo strangar, að óhægt væri
forstöðumanni þess að standa í
stjórnmáladeilum. En útvarpið
og velfarnað þess hefir hann á-
valt borið mjög fyrir brjósti.
Hefir og vöxtur útvarpsnotkun-
ar orðið mikill og hraðfara hér
á landi.
Jónas Þorbergsson varð
snemma þjóðkunnur af ritstjórn
sinni. Um efni þeirra grelna,
er hann ritaði um landsmál,
voru auðvitað skiptar skoðanir,
og þótti ýmsum þungt undir að
búa, sem vænta mátti, -er sam-
an fór kapp og ritfimi. En blaða-
greinar hans voru eigi einskorð-
aðar við stjórnmál. All oft rit-
aði hann í blöð sín bókmennta-
þætti, tímamótagreinar, eftir-
mæli o. fl., þar sem tekin voru
til meðferðar hugðarmál þess, er
í Hliðskjálf situr og skyggnast
vill um „heima alla“. Hefir
nokkuð af þessum greinum verið
tekið upp í bók hans „Ljóð og
línur“. Hiklaust má telja hann
meðal þeirra, er bezt hafa ritað
íslenzkt mál á síðari tímum.
Engan blaðamann hefi ég vitað
vanda svo vinnu sína sem hann
Jónas Þorbergsson
gerði. Margt snjallyrði hraut þá
úr penna hans. Minnisstæðast
er mér í svip hið fræga orðtak
„sannvirði vinnunnar“, og veit
ég ekki betur en að hann hafi
notað það fyrstur manna. Um
eitt af þjóðskáldum vorum hefi
ég nýlega heyrt sagt, að það
hafi aldrei orkt lélegt kvæði.
Mér er nær að halda, að Jónas
Þorbergsson hafi aldrei skrifað
lélega blaðagrein. Og ekki verð-
ur séð, að penni hans hafi ryðg-
að við geymsluna hin síðari ár.
Má í því sambandi t. d. minna
á ritgerð hans í þjóðhátíðarblaði
Tímans í sumar, sem leið.
J. Þ. mun hafa búið við frem-
ur kröpp kjör í bernsku, og
heilsutæpur var hann framan
af ævi. Má vera, að áhrifa þess
gæti nokkuð í fari hans. Þótt
hann hafi komið allmikið við
sögu um sína daga og í mörgum
orðastyr staðið, er hann að
jafnaði dulur maður, fátalaður
oftast og málrófsmaður enginn,
þótt aldrei hafi honum brugðizt
orðkringi í fundarsennum. Rík
orðlistarhneigð er honum í blóð
borin. Hann hefir mikið yndi af
ljóðum, og þá sérstaklega And-
vökum Stephans G. Stephans-
sonar. Hann er næmlyndur og
hlýlyndur og einn þeirra, er
helzt ekki mega „aumt sjá“. Hef-
ir og orðið mörgum að liði, er
þess þurftu með. Hann var einn
af aðalforgöngumönnum í
heilsuhælismáli Norðlendinga á
sínum tíma. Um „andleg mál“
hefir hann verið áhugasamur og
átti eitt sinn sæti í milliþinga-
nefnd í kirkjumálum. En í fé-
lagsmálum hefir samvinnan
verið höfuðáhugamál hans fyr
og síðan
Jónas Þorbergsson er tví-
kvæntur. Fyrri konu sína, Þor-
björgu Jónsdóttur Þorsteins-
sonar frá Arnarvatni missti
hann á Akureyri fyrir um tutt-
ugu árum. Síðari kona hans er
Sigurlaug Jónasdóttir Sveins-
sonar, úr Skagafirði. Á Jónas
dóttur uppkomna af fyrra
hjónabandi og dóttur og son af
hinu síðara. Heimili sínu og
fjölskyldu hefir hann unnað
mjög, enda átt þar ástúð og
skilningi að fagna í starfi og
hryðjum lífsins.
Vonandi á Jónas Þorbergsson
enn eftir að njóta starfskrafta
sinna um langa hríð, og e. t. v. á
bað fyrir honum að liggja að sjá
eitthvað af því rætast, sem
hann hefir hugsað í tómstund-
um sínum og komið á framfæri
við menn, um stjórnskipulag
bjóðarinnar í framtíðinni og
öryggi réttarríkis á landi hér. Og
margt hefir hann til brunns að
bera, til að verða nýs land-
náms auðið í bókmenntum
þjóðarinnar.
Það er mikils um vert að
stjórna áhrifamestu menning-
arstofnun landsins og e. t. v.
ekki sanngjarnt að ætlast til
annars af þeim er það hefir með
höndum. En margur myndi óska
þess, að Jónasi Þorbergssyni
ynnist ráðrúm til að grípa til
pennaíis svo að um munaði, í
annað sinn, þótt vera kynni á
öðru sviði en fyrr. G. G.
GÆFAN
fylgir trúlofunarhringum
frá
SIGURÞÓR, HAFNARSTR. 4.
Sendið nákvæmt mál.
Sent mót póstkröfu.
Utan nr heimi
Skipasmíðar í Bandaríkjunum.
Nýlega bárust fréttir af því,
að hollenzka ríkisstórnin hefði
pantað 30 ný vöruflutningaskip
hjá sÁipasmiðnum Henry Kaiser
í Bandaríkjunum, en síðar var
upplýst, að pöntunin hefði verið
dregin til baka vegna þess, að
hollenzku stjórninni hefði þótt
skipin allt of dýr.
Hefir þetta að sögn vakið
nokkurt umtal í Bandarikjunum
og þykir benda til þess, að
byggingarkostnaður þar, jafnvel
í fjöldaframleiðslu, sé nú orð-
inn svo hár, að skipasmiðir geti
ekki gert sér vonir um að fá
neinar teljandi bygginga-sant-
anir erlendis frá að styrjöld-
inni lokinni. Er því helzt talað
um að leggja verði niður ýmsar
hinna mörgu og stóru skipa-
smíðastöðva, sem komið hefir
verið upp í Bandaríkjunum á
ófriðarárunum, að svo miklu
leyti, sem þær hafa ekki næg
verkefni við aðgerðir skipa og
vilji hið opinbera ekki halda
þeim við af öryggisástæðum.
Flugmál.
Samkv. upplýsingum brezka
siglingamálaritsins Fairplay
hefir Moore McCormack flugfé-
lagið í New York sótt um leyfi
til þess að reka áætlunarflug-
ferðir um tvær eftirgreindar
leiðir frá New York:
1. Um Botwood í Nýfundna-
landi, Grænland, Reykjavík,
Osló, Stokkhólm, Helsingfors,
Leningrad, Moskvu, Teheran og
Basra.
2. Um Bermuda- og Azoreyj-
ar, París, Amsterdam, Ham-
borg, Kaupmannahöfn og Stokk-
hólm.
Framtíðarskipun flugmála.
Samkv. sömu heimild og að
ofan greinir hefir hin svokall-
aða „óháða nefnd“ í Bret-
landi nýlega látið frá sér fara
álitsgerð varðandi framtíðar-
skipun flugmála. Er það í álits-
gerðinni talið mjög þýðingar-
mikið, að brezka stjórnin, í sam-
ráði við stjórnir annara ríkja,
geri nú þegar grein fyrir stefnu
sinni í þessum málum. Mælir
nefndin með því, að sem mest
frelsi ve;<5i veitt til flugferða,
þar á meðal að leyft verði að
fljúga yfir önnur lönd án lend-
ingar, leyft verði, ef á liggur,
að lenda á flugvöllum annara
landa til viðgerða eða benzín-
töku og rúm ákvæði verði sett
varðandi verzlunarviðskipti loft-
leiðis. Ennfremur er lagt til, að
alþjóðastjórn skuli hafa eftir-
lit með hæfni flugmanna, gerð
flugvéla og lendingarstöðva og
tryggja almennt samræmi í
flugferðum, veðurfregnum, heil-
þrigðismálum, sóttvörnum,
björgunar- og tollmálum. Sama
stjórn eða hliðstæð skuli og
hafa.eftirlit með þeim, sem reka
flugferðir og fylgjast með flutn-
ingaþörfinni, gefa út starf-
ræksluley£i og ákveða flutn-
ingsgjöld fyrir fólk og varning.
Hin alþjóðlega stjórn flugmál-
anna myndi samkvæmt þessu
setja hliðstæð ákvæði varðandi
flugferðirnar eins og hinar al-
þjóðlegu siglingamálaráðstefn-
ur hafa sett fyrir siglingar, en
beint eftirlit og afskipti yrðu
mun meiri í sambandi við flug-
ferðir heldur en siglingar á sjó.
Áttrseður:
Pétur Jónsson
£rá Stökkum
Áttrsgður varð þann 6. nóvem- 1
ber siðastliðinn, Pétur Jónsson:
fræðimaður og fyrrum bóndi að
Stökkum á Rauðasandi.
Pétur er kynjaður úr Eyja-
brekku á Breiðafirði og fæddur
í Skáleyjum. Jón faðir hans var
síðar við verzlun og síðast hjá
Markúsi Snæb’örnssyni á Geirs-
eyri. Forfeður Péturs hafa marg-
ir haft mikla fræðahneigð, og
sumir verið afbragðs skrifarar.
Pétur kvæntist ungur Pálínu
Þórðardóttur frá Djúpadal, sem
er á lífi. Um svipað leyti hóf
hann búskap, fyrst á Þórísstöð-
um í Gufudalssveit, þá í Barmi,
síðan á Fossá og Auðhaugi í
Barðastrandarhreppi, og loks um
20 ár að Stökkum á Rauðasandi.
Brá hann búi fyrir um það 20
árum. Hefir hann síðan stundað
barnakennslu á vetrum í ýms-
um stöðum, og siðast var hann
farkennari í víðlendum hreppi,
Kaldrananeshreppi í \ Stranda-
sýslu, í fyrrahaust, þá á áttug-
asta árinu. — Á sumrum hefir
hann fram á síðustu ár stundað
sjómennsku og landbúnaðar-
störf.
Pétur var nýtur bóndi og eink-
ar góður félagsmaður í sveitum
þeim, sem hann bjó í. Ýms trún-
aðarstörf voru honum falin,
meðal annars var hann á yngri
árum um skeið hreppstjóri í
Gufudalssvéit. En tíður búferla-
flutningur gerði honum ekki
kleift að ráðast í búnaðarfram-
kvæmdir. — Á Stökkum mun
honum hafa búnazt bezt. Tók
Jón sonur hans við búskap, er
hann sleppti þar ábúð og gerð-
ist hinn nýtasti búhöldur, en
hann lézt á bezta aldri vorið
1943.
Það voru fræðistörfin, sem
jafnan áttu hug Péturs. En
búsannir efnalítils einyrkja gefa
ekki tóm til ritstarfa. Fyrst á
efri árum sínum tók Pétur að
birta ritsmíðar sínar í sagna-
söfnum. Hefir hann síðan skrif-
að fjölda af slíkum greinum:
Fyrst í Vestfirzkum þjóðsögum,
er Helgi heitinn Guðmundsson
safnaði af mikilli alúð og
vandvirkni. Þá hefir hann skrif-
að meginhluta Barðstrendinga-
bókar. Loks hefir hann nú í
smíðum eða um það lokið við
Strandamannabók, er mun koma
á prent innan skamms, og hefir
að geyma fróðleik um alla bæi
’sýslunnar, ásamt margvíslegum
' persónufróðleik. Auk þess liggja
eftir hann margar fræðigreinar
í ýmsum blöðum. Pétur er stór-
fróður um atburði, háttu og
menningu í Barðastrandasýslu
og raunar víðar fram að 1870.
Hann er og ættfróður vel. Ágæt-
lega er hann og heima í forn-
sögum vorum, og flestum þjóð-
legum fræðum. Pétur er maður
prýðilega ritfær. Framsetning
haris er glögg, tildurslaus og
og íslenzkulegur sagnastíll, Og
í réttritun og stafsetningu stend-
ur hann skólagengnum mönn-
um á sporði, þótt eigi hafi á
skólabekk setið. Þegar þess er
gætt, að Pétur fær fyrst færi
á að fást við ritstörf þegar hann
er kominn fast að sjötugu, og
þó í tómstundum frá barna-
kennslu og öðrum vinnustörfum
á sumrum, þá má teljast mikið,
sem hann hefir komið í verk.
Hann er ósvikinn afsprengur
hinna gagnsmiklu fræðimanna,
sagnaritaranna gömlu, er í
hjáverkum björguðu fornum
fróðleik frá glötun, ætluðust
ekki til launa, en unnu verk sín
af ást á viðfangsefnunum. Mun
hann eiga sitt af hverju í hand-
ritum ennþá, en meira er þó í
huga hans, sem hann þráir að
koma á pappírinn.
Pétur er ennþá frár á fæti
og teinréttur, ungur í anda og
glaður í bragði, þótt áttræður
sé jorðinn.
Óska hinir mörgu kunningjar
þess, að honum endist sem lengst
líf og heilsa til að starfa að
hugðarmálum sínum.
Kr.J.
Samband tsl. samvinnufélaga.
SAMVINNUMENN:
Samvinnan er málgagn samvinnuhreyfingar-
innar. Kaupið hana og lesið. Hún flytur alltaf
fróðleik um samvinnumál.
Innilega þakka ég öllum þeim, sem glöddu mig með
gjöfum, heimsóknum og heillaóskum á 70 ára afmœli mínu
1. janúar siðastliðinn. Guð blessi ykkur œtíð.
Efra-Langholti, 10. jan. 1945.
SVEINN SVEINSSON
Þeir, sem vilja gera tilboð í
lífeyri handa aðstandendum þeírra
manna, sem fórust með e.s. Goða-
fossí, vítji upplýsinga í skrifstofu
vorri fyrir 1. febrúar næstkomandi
Stríðstryggíngaíélag
íslenzkra skípshaina
Sfafnar tannkrem gerir
tennurnar mjallhvítar
Eyðir tannsteini og himnu-
myndun. Hindrar skaðlega
sýrumyndun í munninum og
varðveitir með því tennurn-
ar. Inniheldur alls engin
skaðleg efni fyrir tennurnar
eða fægiefni, sem rispa tann-
glerunginn. Hefir þægilegt og
hressandi bragð.
1AR TAMKREIM
KVÖLDl OG MOilGVA.
Sápuverksmiðjan Sjöfn
Akureyri
Raftækjavinnustofan Selfossi
£ramkvæmir ullskonar rafvirkjjastörf.
ORÐSENDING TIL KAIPEIVHA TÍMMS.
Ef kaupendur verða fyrir vanskilum á blaðinu, eru þelr vin-
samlega beðnir að gera afgreiðslunni þegar aðvart.