Tíminn - 23.03.1945, Blaðsíða 5

23. blað
TtMlM, föstndaglim 23. marz 1945
5
Um þetta leyti fyrir 69 árum:
Fyrsta borgaralegt
hjónaband á Islandi
Við skulum gera okkur í hug-
arlund, að við séum stödd úti í
Vestmannaeyjum dag einn að
áliðnum vetri, á miðjum síðari
helmingi nítjándu aldar. Þetta
er um hádegisbilið. Það er sýni-
lega eitthvað meira en lítið um
að vera í kaupstaðnum, því að
við þinghúsið er fjöldi manns,
enda þótt þetta sé í miðri viku.
Inni í húsinu er sem sé einhver
stórviðburður að gerast.
Og nú skulum við reyna að
olboga okkur, inn í húsið —
svona í huganum. Á innsta bekk
sitja karl og kona hlið við hlið.
Hann er þreytulegur maður, en
þó aðeins á fertugsaldri, hún
allmiklu rosknari, líklega ná-
lægt fimmtugu, bæði prúðbúin.
Og þarna eru helztu menn kaup-
staðarins — sýslumaðurinn,
læknirinn og alþingismaðurinn,
allir mjög hátíðlegir á svip.
En frammi í dyrum stendur
presturinn með hattinn í hend-
inni, þungbrýnn og óræður og
vill ekki hætta sér lengra.
Og prestinum er vorkunn. Það
er verið að gifta þarna í þing-
húsinu, ekki helgari stað. Þetta
er fyrsta borgaraleg hjóna-
vígsla, sem fram fer á íslandi,
þetta eru fyrstu íslenzku
hjónin, sem hugsa sér að leggja
út í lífið án þess að njóta
prestslegrar þjónustu og kirkju-
legrar blessunar. Og þessi brúð-
hjón eru Mormónar. En sá, sem
athöfnina framkvæmir, er eng-
inn annar en Aagaard sýslumað-
ur, og svaramennirnir eru nafn-
arnir Þorsteinn Jónsson læknir
og Þorsteinn Jónsson alþingis-
maður. Og til þess að kóróna
þetta allt: Þessi athöfn er fram-
kvæmd samkvæmt konungsúr-
skurði og að fyrirmælum lands-
höfðingjans. — Presturinn dæsir
— eða það heyrist okkur. O-
jæja, séra Brynjólfur.
En nú væri gaman að vita
meira um aðdraganda þessa at-
burðar og fólkið, sem þarna á
hlut að máli. Brúðguminn heitir
Magnús Kristjánsson, ættaður
frá Seli í Stokkseyrarhreppi.
Amma hans hét Salgerður, syst-
ir Þuríðar formanns. Hann hafði
flutzt til Eyja ofan úr Rangár-
vallasýslu fyrir fjórum árum og
stundaði þar einkum ýmsar
smíðar. Brúðurin heitir Þuríður
Sigurðardóttir.
Um það bil, sem Magnús flutt-
ist til Eyja, árið 1872, voru þar
ýmsar blikur á loftl. Mormóni
einn, Loftur að nafni, rak þar
trúboð af kappi og varð allmikið
ágengt. Voru þeir ófáir, sem létu
skirast. Meðal þeirra var Magn-
ús. En í hinum, sem héldu fast
við trú feðra sinna, var urgur
mikill, og var ekki örgrannt um,
að guðsástin og umhyggjan fyrir
velferð sálarinnar yllu ýmsum
árekstrum, sem miður voru í
anda mannkærleikans og um-
burðarlyndisins. Sem sagt: Hin-
ir nýskírðu Mormónar sættu
talsverðu aðkasti og óþarfri á-
reytni af margra hálfu.
En hér var fleira á seyði. Um
þessar mundir var útfararhugur
vaknaður hjá íslendingum, von-
in um það að frelsast frá fá-
tækt og basli var einkum bund-
in við það að komast til annarra
og betri landa og þá sérstaklega
Vesturheims. Það hafði verið
ráðgert, að Brazilíuskip kæmi
til Vestmannaeyja til þess að
sækja útflytjendur og var leit-
að hófanna um það, hversu
margir vildu taka sér fari með
skipinu. Um sextíu létu skrá sig
til fararinnar, flestir Mormónar,
er meðfram höfðu það í huga
að komast til lands, þar sem
mætti að ósekju og í náðum
játa hverja þá trú, er þeim lík-
aði. Magnús var einn þessara
manna. En svo fór, að skipið
kom aldrei, og allir þeir, sem
ætlað höfðu að kveðja féðrafold
sína í hinzta sinni, urðu að
sætta sig við dvölina þar á-
fram.
Er hér var komið sögu, kynnt-
ist Magnús Þuríði Sigurðar-
dóttur. Hún var Mormóni eins
og hann, ekkja á fimmtugsaldri.
Þau felldu þegar saman hugi og
hugðust að stofna sjálfstætt
heimili. Settust þau að í litlu
herbergi, þar sem ekki var nema
ein rekkja, og í henni sváfu þau
auðvitað bæði, hjónaleysin. En
Loftur Mormónatrúboði var
strangur sálnahirðir, og hann
gat ekki þolað það, að þau
Magnús og Þuríður byggðu eina
sæng, án þess að hafa hlotið
vígslu prests síns. Gifti hann
þau því að Mormónasið skömmu
síðar. Þetta gerðist 1873.
Vorið eftir fluttu þau í nýtt
og betra húsnæði, þar sem
Magnús gat einnig haft smiðju
sína. Virtist nú allt leika í lyndi.
En skyndilega dró upp dökkan
skýflóka á himin framtíðar-
innar. Sóknarpresturinn, séra
Brynj ólfur Jónsson, sem ekki
var alveg ósmeykur við vöxt og
viðgang Mormónahreyfingar-
innar í prestakalll sínu, kærði
giftingu þeirra og sambúð til
sýslumannsins í Eyjum. Hann
skaut málinu til amtmanns,
Bergs Thorbergs. Og einn góð-
an veðurdag fyrri hluta desem-
bermánaðar 1874 birtust hrepp-
stjórar Eyjamanna á heimili
Magnúsar smiðs og Þuríðar
konu hans. Lásu þeir þar upp
þann úrskurð amtmanns, að
gifting þeirra væri ólögmæt og
bæri þeim að snúa sér þegar til
sóknarprestsins og láta hann
gifta sig að lútherskum sið eða
slíta samvistum ella.
Nú var úr vöndu að ráða. Sáu
Mormónahj ónin þann kost
vænstan að beygja sig, því að
við sterkan var að stríða. Fékk
Magnús tvo valinkunna menn til
þess að vera svaramenn og gekk
síðan á fund Brynjólfs prests
og bað hann að bæta úr ágalla
fyrri yígslu með nýrri giftingu.
En prestur brást hinn versti
við, kvaðst ekki geta gefið sam-
an fólk af öðrum trúarflokki og
skipaði þeim að skilja hið bráð-
asta að viðlagðri refsingu.
Magnúsi var þungt í skapi, er
hann hélt heim. En ekki lét
hann hugíallast. Greip hann til
þess ráðs, að hann hellti ólyfjan
ofan í kerlingu sína og fer siðan
á fund Þorsteins læknis og segir,
að hún sé orðin brjáluð. Vitj-
aði hann sjúklingsins og sá, að
ekki var allt með felldu um
heilsufar hennar. Hinn næsta
morgun kom Magnús enn á fund
læknis, sem jafnframt var
sveitarstjórnaroddviti þar í Eyj-
um, og tilkynnir honum nú, að
nú verði hreppurinn að taka
hina brjáluðu konu sína á sína
arma og sömuleiðis tökubarn, er
hjá þeim var. Þetta þóttu odd-
vita ill tíðindi, því að hag
hreppsins bar hann fyrir
brjósti eins og sinn eigin hag,
svo sem góðum oddvita sæmdi.
Auk þess mun honum hafa
runnið til rifja það mannúðar-
leysi að skilja þau Þuríði og
Magnús að, þótt þau aðhylltust
ekki einhverja vissa kirkjudeild.
Var nú skotið á hreppsnefndar-
fundi og presti skrifað aðvör-
unarbréf og skorað á hann að
gifta þau eða taka afleiðingún-
um ella. Varð það niðurstaðan,
að prestur sneri sér til sýslu-
manns og bað hann um sam-
búðarleyfi þeim til handa. Þótt-
ist hann nú hafa gert hreint
fyrir sínum dyrum. En málið
var sent æðri stjórnarvöldum til
úrskurðar.
Við þetta sat um hríð. En
Magnús þóttist einskis góðs eiga
von. Fékk hann Þorstein lækni
í lið með sér og skrifaði lands-
höfðingja bréf til þess að túlka
málið fyrir honum. Skírskotuðu
þeir meðal annars til þeirrar
greinar stjórnarskrárinnar, er
svo kvað á, að ekki mætti skerða
rétt þegnanna vegna trúarskoð-
ana.
Landshöfðingi sá, að gifting
og sambúð þeirra Magnúsar og
Þuríðar myndi ólögleg, en
treystist hins vegar ekki að skipa
presti að gefa þau saman, þótt
andi stjórnarskrárinnar værl
mjög brotinn, ef aðskilnaður
þeirra færi fram af þessum
sökum. Skaut hann því málinu
til ráðherra í Kaupmannahöfn.
Sagði nú fátt af giftingarmál-
um þessum um hríð, þar til 25.
október 1875, að sá konungsúr-
(Framhald á 7. síðuj
Vilhelm Moberg:
Eiginkona
FRAMHALD
leysis, og þess vegna fannst henni þetta tvöfalt óttalegra. For-
eldrar hennar voru efnaðir, á hennar heimili hafði aldrei komið
neinn hreppstjóri til þess að taka veð. Og enginn var verr settur
heldur en bóndi, sem búinn var að missa dráttaruxa sína. Hún
var bæði óttaslegin og kvíðandi vegna Hákonar.
— Er engin leið að borga þessa vexti?
Leið, leið — Hákon hlær hátt. Allt lífið var ein greiðfær braut,
hversu mörg þúsund embættismenn sem komu og misnotuðu nafn
guðs og djöfulsins. Og það, sem honum bjó í brjósti, gat enginn
hreppstjóri tekið að veði.
Margrét ávítaði hann fyrir þessa léttúð.
— Vertu nú skynsamur, Hákon. Hvaða úrræði geturðu fundið?
Hann gat ekkert úrræði fundið í þessu vandamáli. Hann gat
ekki nurlað saman fimm hundruð dali í ársvexti með vinnu sinni.
Á náðir annarra vildi hann ekki leita, því að það fannst honum
stór skömm. En ef til vill gat hann stolið þeim? Vildi hún taka
poká og koma með honum i ránsferð í nótt? Þau voru nú orðln
vön því að læðast og fela sig.
Svona rak hann allar röksemdir af sér með hálfkæringi, en
Margrét vissi, að hann átti ekki annars úrkostar en spjara sig —
hún vissi, að hver heiðarlegur maður borgaði skuldir sínar.
— Heiðarlegur? sagði hann. Hver er heiðarlegur? Þekkir þú
nokkurn?
Eða gat hún sagt honum hver seldi fyrsta bóndanum jörðina?
Nei, það gat hún ekki, því að fyrsti bóndinn rændi jörðinni. Þann-
ig eru allir bændur, sem nú lifa í heiminum, niðjar ræningja.
Hvort sem þeir hafa erft jörðina eða keypt hana, þá hefir henni
verið rænt í upphafi. Það er ekki vandreiknað dæmi, en það er
jafn satt eigi að síður.
Margrét svaraði snúðugt og staðhæfði, að þetta væri á misskiln-
ingi byggt. Sá, sem hefir rutt land, — hann hefir vel og skilvíslega
borgað það með erfiði sínu. Hann er ekki neinn ræningi, niðjar
hans ekki heldur.
— Ég hefi þrælað sj.ö ár á þessu býli, en ekki hefi ég eignazt
það með því erfiði. Ég eignast það aldrei.
Við þessu átti hún ekkert svar. Nei, hann myndi aldrei eign-
ast jörðina sína, hversu mikið sem hann lagði að sér. Og nú
höfðu þeir öðlazt rétt til þess að krefjast allrar skuldarinnar
og taka jörðina af honum, ef hann borgaði ekki vextina á til-
settum degi. Þannig var málum komið. Og Hákon var alveg að
verða örvita yfir þessu: að þræla árið um kring og tína dal eftir
d.al niður í skjóðuna. Og láta svo allt af hendi, þegar öll upp-
hæðin var komin þangað! Og svo að byrja á nýjan leik, þegar
skjóðan var aftur orðin tóm — á vöxtum næsta árs. Var hann
ekki þræll?
— Þú tekur þér þetta of nærri, sagði Margrét — og var döpur
í bragði.
Þar skjátlaðist henni þó, því að enginn, sem á tréskóm gekk
á þessari jörð, gat glaðzt meira yfir litlu heldur en hann. En
nú var hann búinn að eyða sjö árum ævi sinnar til þess, að
Schörling kaupmaður gæti fengið árlega vexti sína. Hann hafði
verið þolinmóður í sjö ár, en nú var nóg komið. Þeir ímynduðu
sér auðvitað, að hann myndi halda áfram á sama hátt um alla
framtíð — já, héldu sjálfsagt, að allt yrði látið sitja við sama,
unz gröfin tæki við honum. Þá gæti auðvitað einhver presturinn
hreykt sér yfir moldum hans og sagt: — í þessari kistu hvílir
Hákon, einn af Ingjaldsættinni. Af jörð er hann kominn, hann
helgaði líf sitt því að borga vexti og skatta eftir jörðina, að
jörð skal hann nú aftur verða.
Já, það gætu menn sagt með sanni yfir líkbörum hans.
En ef til vill kærði hann sig ekkert um þess konar jarðar-
för. Ef til vill bryti hann af sér okið, áður en hann sálaðist. Já,
hann óskaði sér ekki annars betra hlutskiptis en geta gefið
henni langt nef, þessari veröld, sem full var af ranglæti. í
þessari veröld urðu menn svo auðveldlega vesalingar, ef menn
gættu ekki að sér. Hann sá svo sem, að hverju dró með hann ....
Sjafnar tannkrem gerir
tennurnar mjallhvítar
Eyðir tannsteini og hlmnu-
myndun. Hindrar skaölega
sýrumyndun 1 munninum og
varðveitir með þvi tennurn-
ar. Inniheldur alls engln
skaðleg efni fyrir tennumar
eða fægiefni, sem rlspa tann-
glerunginn. Hefir þægilegt og
hressandi bragð.
\OTI» 8JAFJVAR TANNKREM
KVÖLDt OG MORGNA.
Sápuverksmiðjan Sjöín
Akureyri
' n— <i»n — —umiimii —o — iim — n — a — — >■■■1'^'
Tilkynning
frá Byggingrarsamvimmfélagi
Reykjavíkur
Þelr félagsmenn, sem óska eftir að fá byggða íbúð á
vegum félagsins á þessu ári og ekki hafa þegar sótt
um, eru beðnir að senda stjóm félagsins skrlflega
umsókn fyrir 26. þessa mánaðar.
Stjórnin.
Adalfnndnr
Rauða kross íslands
verður haldinn í skrifstofu félagsins föstudaginn 20.
apríl næstkomandi, kl. 4 síðdegis.
Dagskrá samkvæmt félagslögum.
Reykjavík, 17. marz 1945.
STJÓMIN.
Tilkynning
Srá Fískimálanefnd.
Fiskimáianefnd viil hér með vekja athygli allra
þeirra, er keypt hafa fisk til útflutnlngs eða hrað-
frystingar í febrúarmánuðl s. 1., á þvi, að hafi þelr
ennþá ekki sent nefndinni skýrsiu um fiskkaup sín,
að gera það nú tafarlaust, ella mega þeir búast við
að koma ekki tll greina við útborgun verðjöfnunar-
gjalds fyrir febrúarmánuð.
FISKMÁLMEFND.
Tilkynníné
Viðskiptaráðið hefir ákveðlð nýtt hámarksverð á föstu fæði,
og er það sem hér segir fyrir hvern mánuð:
I. Fullt fæði (morgunverður, hádegisverður, síðdegiskaffi og
kvöldverður)
Karlar ............ kr. 320,00
Konur ............... — 300,00
II. Hádegisverður, síðdegisverður og kvöldverður
Karlar ....:....... kr. 290,00
Konur ............... — 270,00
III. Hádegisverður og kvöldverður
Karlar ............ kr. 260,00
Konur ............... — 245,00
IV. Hádegisverður
Karlar ............ kr. 150,00
Konur ............... — 140,00
Sé innifalinn í fæðinu a. m. k. V4 liter mjólkur til drykkjar
daglega, má verðið vera kr. 12,00 hærra en að ofan segir.
Sé um að ræða fullt fæði og einni máltið fleira á dag en segir
undir lið 1 hér að framan, má verðið vera kr. 30,00 hærra á
ménuði.
Verð það, er að ofan grelnir, nær til fæðis, sem selt hefir verið
frá og með 1. marz 1945.
Reykjavík, 16. marz 1945.
VERÐLAGSSTJÓRtNN.
Bankarnir verða lokaðír
laugardagínn Íyrir páska
Athygli skai vakin á því, að víxlar, sem falla i gjalddaga
þriðjudainn 27. marz, verða afsagðir miðvikudaginn 28. marz,
séu þeir eigi greiddir eða framlengdir fyrir lokunartíma bank-
anna þann dag.
Landsbttnkl íslands. Dúnaðarbanki tslands.
tJtveysbanki tslands h.f.
I