Tíminn - 23.03.1945, Blaðsíða 6

6
23. blað
Vílhelm Moberg
(Framhald af 3. síöu)
þetta rólyndi var ekki til í hon-
um, og hann gat ekki hugsað
sér að gerast bóndi. í næsta
bindi fylgjtfmst við með Knut
Toring á þeirri leið heim í sveit-
ina,- sem hann hefir ákveðið að
halda þrátt fyrir allt. Hann er.
skilinn við konu sína, sem er
borgarbarn og á ekki annars
staðar heima en í borginni, og
fluttur til Lidalycke. Fyrst í
stað gerist hann leiguliði á koti
nokkru, en sú tilraun gefst mið-
ur vel, og hann verður dag-
launamaður hjá bróður sínum,
sem hefir tekið við jörð föður
þeirra. í þessu starfi gleðst hann
af því að vera í nánum tengsl-
um við jörðina, þótt hann eigi
hana ekki. Samtímis þessu fær
hann mikilvægt verkefni. Með
bóndadótturinni Betty leggur
hann á ráð um það, hvernig
koma skuli í veg fyrir brott-
flutning unga fólksins úr sveit-
inni, þeirra unglinga, sem eru
andlega vakandi og fróðleiks-
fúsir. Þar skiptír m. a. miklu
máli að hagnýta framfarir í
tækni. Betty verður sjálf fyrst
til þess í þorpinu að leiða renn-
andi vatn heim til sín. Og það er
nýjung á við byltingu. Öldum
safRan hafa húsfreyjurnar í
þorpinu og heimasæturnar bor-
ið vatn úr brunnum, hvernig
sem viðrað hefir,í sólarbruna eða
hellirigningu. Þær hafa bognað í
baki og hendurnar orðið krækl-
óttar, en vatnsföturnar báru
þær, þar til byrðin varð þeim
ofviða. Gömlu bændurnir, tor-
tryggnir og afturhaldssamir,
líta auðvitað vatnsleiðsluna
hornauga og telja hana tildur
eitt og sýnilegan vott um vesal-
dóm ungu kynslóðarinnar,
næstum því syndsamlegt uppá-
tæki. Þeir spyrna líka gegn öll-
um ráðagerðum um æskulýðs-
hús. En þannig fer að lokum, að
unga fólkið í þorpinu kemur
saman einn góðan veðurdag til
þess að ryðja grunn að húsi sínu
með eigin höndum.
Síðasta sagan um Knut To-
ring, Giv oss jorden!, gerist ár-
ið 1938. Það er ár „Múnchen-
uppgjafarinnar" og atburðirnir
erlendis valda gagngerðri breyt-
ingu hjá Knut Toring. Nú er
mesta vandamálið ekki lengur
fólgið í afstöðu sveitar og stó-x-
borgar. í þess stað verður mikil-
vægast það, sem varðar alla
Svía: styrjöldin, sem steðjar að,
og varnir landsins. Knut er
bóndi, og bændur hata tilgangs-
lausa eyðileggingu og blóðsút-
hellingar. Hann vill ekki grípa
til vopna og verða mönnum að
bana til þess eins að hlýðnast
skipun, hver sem fyrir skipar.
Slíkt sæmir ekki frjálsum
manni. Hann vill ekki varpa
ábyrgðinni af gerðum sínum á
annarra herðar. Og hann vlU
ekki heldur'' láta leiða sig til
slátrunar eins og mállausa
skepnu. Sé maður ekki sann-
færður um réttmæti þess að
beita vopnum gegn andstæðingi,
þá er djarfmannlegra og heiðarjr
legra að gerast liðhlaupi og láta
skjóta sig úti fyrir hermanna-
skála. En nú veit hann, að til
eru þau verðmæti, sem hann
væri fús að láta líf sitt fyrir eða
ráða öðrum bana. Það er hið
ævaforna réttaröryggi sænsku
þjóðarinnar. Það er dýrmætur
arfur, sem oss hefir áskotnazt
í baráttu margra alda. Og það er
skylda vor, sem vér megum ekki
bregðast, að vernda þessa arf-
leifð. Vér höfum rétt til þess
að beita valdi í því skyni, ef
nauðsyn krefst.
Á einum stað skrifar Knut
Toring þessi orð:
„Ég get ekki hugsað hér þetta
fólk í hlekkjum. Það má afmá
það af jörðinni, en það verður
ekki bundið á' klafa. Það, sem
þróazt hefir hjá frjálsum kyn-
slóðum um þúsundir ára, verður
ekki upprætt á svipstundu. Eitt-
hvað er það í eðli frjálsborinna
manna, sem ofbeldið nær ekki
til. Kynslóðir, sem aldrei hafa
látið kúgazt, skapa verðmæti,
sem ekkert fær eytt.“
Það eru þessi óbugandi öfl í
þjóðinni, sem Moberg vegsamar
í skáldsögunni Rid i natt!
(1942). Enn er hann þar á forn-
um slóðum, í sveitinni heima
i Smálandi, en atburðirnir ger-
ast um miðja seytjándu öld. Á
þeím tímum voru sænsku aðals-
mennirnir komnir nálægt því að
gera bændur ánauðuga þræla
sína, eins og annars staðar
tókst. í bókinni segir frá upp-
reisn smálenzkra bænda í sveita-
þorpi einu gegn hrokafullum
kúgara, erlendum aðalsmanni,
sem „vill þrýsta sínu þýzka þræl-
dóms brennimerki á enni hvers
manns“ i héraðinu, þar sem
hann veifar svipuólinni. í þorp-
inu eru bæði svikarar, veikgeðja
menn, sem bugast undir farginu,
og menn, sem bjóða ofureflinu
byrginn. í Svíþjóð hafa menn
talið Rid i natt! öllu heldur her-
hvöt en sagnfræöilega skáld-
sögu, þátt í þeirri hervæðingu
hugar og handa, sem styrjaldar-
árin hafa krafizt af sænsku
þjóðinni. Og til þess ætlaðist
Moberg. Herörin, sem bændurnir
hafa skorið og sent af stað um
sveitirnar, er stöðvuð á leið
sinni. Svikari grefur hana í jörð.
En þótt blóði roðln herörin sé
ósýnileg, er hún til um allar ald-
ir: „einhvers staðar er hún í
tíma og rúmi.“ í lokaorðum bók-
arinnar er einnig vikið að þess-
um ósigrandi öflum. Þar er ekki
lengur Jjallað um smálenzka
bændur um miðja seytjándu
öld, heldur verSjur herörin að
tákni frelsisbaráttu allra alda:
„Þannig flýgur herörin dag og
nótt, um ár og aldir, hraðfara
og mikilvægra erinda ber hún
frá öld til aldar brýnasta boðið,
það sem mestu varðar.
Herör er skorin! Flyt hana í
nótt, í nótt!“
Enginn kemst fram úr Vil-
helm Moberg um sígildar lýs-
ingar á sænskum bændum og
sænskum sveitum. Sjálf gróð-
urmoldin hefir ekki aðeins léð
máli hans þrótt sinn og angan.
„í svörtum djúpum akurmold-
arinnar" hefir hann fundið „þá
orku, sem gefur sextugfalda
uppskeru", „guð grózku og
vaxtar“. Þaðan er sprottin trú
hans á eilíft líf, vissa hans um
að frelsisbarátta mannsandans,
herörin ósýnilega, verði ævar-
andi.
Þar sem gullnir
draumar rætast
(Framhald af 4. síðu)
nes og Eskifell. Þar er Grund í
Vlðidal, sem var byggð fram
undir síðustu aldamót. Eyðibýl-
in geyma bergmál liðins tíma,
í rústunum mæðir vegfarandinn
yl frá glóðum, sem þö'eru löngu
kulnaðar i hlóðum. Þar birtist
saga forfeðranna, sem í frum-
stæðri sjálfsbjargarþrá börð-
ust fyrir lifinu í vegleysum og
einangrun arðrænds lands.
Afréttarsmölun er erfið í
þessum víðlendu fjöllum.
Gangnamenn eru fimm daga að
safna fénu þótt vel gangi. Dæmi
eru til þess, að þeir hafi hlotið
hálfsmánaðar útivist.
Þarna er kjarnaland, óska-
land sauðkindarinnar. Þaðan
kemur hún falleg og feit. Fé Sig-
urðar á Stafafelli er arðsamt,
einkum í seinni tíð, enda álít-
ur hann bezta hróður hvers
bónda, að hann láti skepnur
sínar njóta góðrar aðbúðar.
Hann nýtur styrks frá Búnaðar-
félagi íslands til fjárræktartil-
rauna. Munu fá heimili í eystri
sveitum sýslunnar, sem enga
kind eiga af Stafafellsfjárkyni.
Þegar ákveðið var að sameina
Stafafellssókn Bjarnanespresta-
kalli, keypti Jón prófastur
Stafafell og afhenti einkasyni
sínum jörðina til eignar og
sjálfsábúðar árið 1917. Sama ár
giftist Sigurður frændkonu
sinni, Ragnhildi Guðmundsdótt-
ur frá Lundum í Stafheltstung-
um, fríðleiks- og gáfukonu. Eiga
þau þrjú börn uppkomin, tvo
syni og eina dóttur. Þau eru öll
heima í föðiirgarði.
í vor hefir Sigurður jstjórnað
búi á Stafafelli í 40 ár. Hann
hefir gert þar miklar jarðabæt-
ur, sléttað þýfi í gamla tún-
inu og stækkað það mjög, gert
uppblástursland. að töðuvelli.
Garðrækt er allmikil og girð-
ingar. Mikið af þessum umbót-
um hefir verið miðað við það að
fegra umhverfið, t. d. er heim-
reiðin að bænum — í gegn um
fallegt tún — með svip sannrar
umgengnismenningar og snyrti-
menifsku.
TÍMIM) föstudagiim 23L maras 1945
Sigurður hefir alla búskapar-
tíð sína lagt mikið til opinberra
jarfa, sveitarútsvar hans oft
verið eins og sex meðalbænda í
hreppnum. Og þessi bóndi hefir
ekki lagzt á gull sitt eins og
ormur. Hann hefir varið miklu
af afrakstri búsins til þess að
aúka verðmæti óðalsins. Þar á
hann vaxtafé. Og sá arður verð-
ur seint metinn til fjár í þeim
straumhvörfum, sém orðið hafa
síðustu áratugi í íslenzku þjóð-
lífi. Þegar Sigurður tók við bú-
stjórn á Stafafelli, var þar á
þriðja tug heimilisfastra manna,
nú er fjölskylda bóndans ein
eftir. Þá kemur sér vel aukin
ræktun, svo að kleift sé að nota
nýja tækni til þess að auðvelda
nýtingu jarðarinnar.
Á fyrsta tug aldarinnar var
margt ungra og röskra- manna
í Lóni. Þar gætti áhrifa frá
Flensborg og Hvanneyri, ásamt
þeirri vakningu,. sem flaug yfir
landið um aldamótin. Þarna eru
þeir á ferð vinirnir, Jón hrepp-
stjóri í'Volaseli, Stefán oddviti
í Hlíð og Sigurður á Stafafelli
og margt annað góðra liðs
manna. Þelr komu saman í
málfundafélagi, ræddu fram-
fara- og menningarmál og létu
ekki setja við orðin tóm. Árið
1902 reistu þeir steinsteypt sam-
komuhús. Það vár sameigin
legt átak manna, sem lögðu
fram fé og vinnu, flestir af litl-
um efnum en sönnum þegnskap.
Þegar verkinu var lokið, afhentu
þeir sveitarfélaginu húsið. Og
þeir vinna þarna það brautryðj
endastarf, að fram á síðustu ár
var 'Lón eina sveit sýslunnar,
sem átti gott samkomuhús.
Sigurður á Stafafelli tók á
þessum árum mikinn þátt í fé-
lagsstarfi sveitunga sinna. Það
var hollur skóli, Hann kynntist
þar gildi samvinnunnar. Og í
daglegum störfum heima á
Stafafelli leystu góð hjú stór
verkefni í sameiginlegum átök
um undir stjórn hans.
Félagsmál og samvinnumál
verða honum því mjög hugþekk.
Og þegar bændur í Austur-
Skaftafellssýslu stofnuðu kaup
félag sitt árið 1919, var hann
einn af frumherjunum. Hefir
hann nú átt sæti í stjórn KASK
í fullan fjórðung aldar.
Honum hafa verið falin mörg
störf í almenningsþágu. Hann
hefir setið í. hreppsnefnd síðan
1916; í fasteignamatsnefnd sýsl-
unnar frá sama tíma; í skóla-
nefnd frá 1920; formaður Bún-
aðarfélags Lónsmanna frá 1926;
einn aðalhvatamaður að stofn
un Menningarfélags Austur
Skaftfellinga 1926 og jafnan
endurkjörinn formaður þess.
Kosinn fulltrúi á Búnaðarþing
1938; skipaður oddviti yfirkjör
stjórnar í Austur-Skaftafells-
sýslu 1944.
Þjóðfélagsmál hefir hann
mjög látið til sín taka. Hann er
einlægur samvinnumaður; hefir
lengi átt'sæti í miðstjórn Fram
sóknarflokksins. Hann getur
verið kappsamur og þéttur fyrir.
En að eðlisfari er hann friðsam
ur, seinþreyttur til vandræða,
því að það er fjær skapi hans
að „vega menn“, enda nýtur
hann almennra vinsælda.
Sigurður er ættfróðp og stál-
minnugur, eins og hann á kyn
til. Þekking hans á fólki og stað-
háttum. um nær allt land er
mikil.
Árið 1916 fór hann kynnisför
um landið, ásamt tveim ungum
Hornfirðingum, þeim Þorbergi
Þorleifssyni alþm. og Hjalta
Jónssyni, nú hreppstjóra í Hól-
um. Þeir ferðuðust á hestum og
voru sex vikur í hringf'ferðinni
Sigurður á Stafafelli hefir oft
tekið að sér fylgdir ferðamanna
yfir vötn og vegleysur, hann er
öruggur til leiðsagnar.
Námsferill hans á bókleg
fræði í skólastofum var ekki
langur. En á honum hefir sann-
azt, að lífið sjálft er oft bezti
skólinn — aðeins ef horristeinn
inn er rétt lagður. Þar sem víð
sýnir drengskaparmenn fara
eru alltaf gullnir draumar að
rætast.
Það er bjart yfir svip Sigurð-
ar á Stafafelli, í viðmóti hans
er eitthvað hressandi, sem
minnir á ferskan fjallablæinn
og er í samræmi við lífsspeki
Hávamála:
„Glaðr og reifr
skyli gumna hverr
unz sinn bíðr bana.“
Þegar sá, sem þetta ritar, var
að alast upp austur í Suður-
Múlasýslu, hlustaði hann oft á
sagnir og ævintýr af munni
ömmu sinnar. Margar minning-
ar gömlu konunnar voru bundn-
ar við Lón. Og í allri frásögn
hennar fólst það seiðmagn, að
aessi sveit varð töfraheimur í
vitund drengsnáðans. Ein munn-
mælasagan, sem hún sagði, var
á þessa leið:
„Fyrir langa löngu aftur i
grárri forneskju og heiðni var
völva á Stafafelli. Þessi seið-
kona hafði dvalið þar lengi og
var orðin fjörgömul,
Svo var kristni lögtekin á ís-
landi. Þá átti völvan á Stafa-
felli að leggja niður allt kukl og
gjörninga, En hún hélt fast við
fornar siðvenjur; skarst bráð-
lega i odda með henni og dýrk-
endum Hvíta-Krists. Var hún þá
flæmd burt af staðnum. Heift
og hefnigirni sauð í huga henn-
ar, þegar hún gekk frá bænum.
í núpnum, sem bærinn stendur
við, óx skógur. Nornin reif trjá-
grein af stofni með þeim um-
mælum, að þar yxi ekki- skógur
framar. í bæjarlæknum var sil-
ungur. Völvan kastaði steini í
lækinn og mælti, að þar skyldi
ekki branda og urriði lengur
þrifast.
Þessar bölbænir heiðnu kon-
unnar urðu að áhrinsorðum.
Skógurinn í núpnum eyddist,
silungsgengdin í bæjarlæknum
þvarr.“
Þannig var skáldskapur þjóð-
trúarinnar um orsakir þess, að
landið varð skóglaust og örfoka
og fiskur hvarf úr vötnum.
í góðum ævintýrum eru álög-
in alltaf leyst.
Og síðasti þáttur þessarar
gömlu munnmælasögu hefir nú
verið skráður á Stafafelli, svo
að hún er orðin eins og þjóðlegt
ævintýri — í hana er saga þjóð
arinnar ofin.
Trjágarðarnir á Stafafelli eru
glæsilegt vitni um íslenzka end-
urreisn og gróðurmátt íslenzkr-
ar moldar. Þar eru stórt hundr-
að reynitrjáa, sem flest eru frá
5—8 mtr. á hæð, þau elztu rúm-
lega þrítug að aldri. Þarna eru
líka aðrir góðir landnemar: ösp
og lævlrkjatré, ásamt greni,
birki og víði. Og inn í þessum
ræktaða skógi eru smárabrúsk-
ar, ribsrunnar og blóm.
Kirkjan á Stafafelli er gömul,
veggir eru lágir og þar gnæfa
ekki turnspírur við himin. En
hún er snotur í öllum einfald-
leik sínum og smæð. — í kirkju
garðinum er mikill trjágróður
fram með veggjum og á mörg-
um leiðum. Þarna er að verða
skrúðgarður, sem ber menn
ingu safnaðarins góða sögu.
Slíkur staður er fögur andstæða
við vanhirtar kirkjur, þótt há
reistari séu, og kirkjugarða,
sem helzt minna á sorphauga og
skarn.
— Árið 1929 voru Sigurði á
Stafafelli veitt verðlaun úr
sjóði Friðriks konungs VIII. fyr-
ir trjárækt.
í bæjarlækinn kemur ekki sil
ungur, til þess skortir nauðsyn-
leg skilyrði. En Sigurður hefir
nú fést kaup á mestu því efni,
sem þarf til þess að virkja hann
Sigurður á Stafafelli er óska-
sonur gróandans.
Á sextugsafmælinu berast
honum góðar óskir. Frændur og
vinir og samherj-ar senda hon-
um kveðjur yfir firði og fjöll.
Handtök sveitunganna verða
hlý.
Og þegar sólskin og sunnan-
blær sumarins sviptir álaga-
ham vetrarins af reynitrjání,
víði, ösp og björk, þegar „þröst-
urinn kveður“, þegar túngrösin
skjóta upp kolli, og ribsrunn
arnir og blómin vakna, þá fær
landið mál. Þá eiga bóndinn og
moldin eina sál. í annríki vors-
ins sér bóndinn á Stafafelli, að
hollvættir h^pnar fögru Úlf'
ljótssveitar hylla hann og fjöl
skyldu hans.
í störfum hans er fólginn
fjögra laufa smári, heillajurt,
sem hefir gert bernskudraum
hans að raunveruleika: Hann
hefir nálgazt hinn fólgna fjár-
sjóð Gulllaugar — hann hefir
fundið hann 1 frjómoldinni á
óðali sínu!
Sigurður Jónsson bóndi á
Stafafelli nýtur þess sigurs.
En tíbráin titrar í fjarska úti
við holt og svarta sanda, og
heillandi berggnýpur Brunn-
horns bláma í faðmlögum lofts
og láðs.
Samband ísl. samvinnufélafla*
KAUPFÉLÖG:
Kynnið yður reglugerð Lífeyrissjóðs S. í. S.
Nokkur félög hafa þegar tryggt starfsmenn
sína.
SAVON de PARÍS mýhir húðina og
styrhir. Gefur henni yndisfagran litblœ
oy ver hana hvillum.
IVOTIÐ
SAVON
Hangikiöt
til liátíðarlimar, er nauðsynlegt fyrir verzl-
anir að kaupa í þessari viku.
Símar 1080, 4241, 2678.
Samband ísl. samvínnuíélaga
Símar 1080 og 2678.
Reykjavík. Sími 1249. Símnefni: Sláturfélag.
Reykhús. — Frysihús.
IViðursuðuverksmiðja. — Bjúgnagerð.
Framleiðir og selur í heildsölu og smásölu: Niður-
soðið kjötog fiskmeti, fjölbreytt úrval. Bjúgu og alls
konar áskurð á brauð, mest og bezt úrval á landinu.
Hangikjöt, ávallt nýreykt, viðurkennt fyrir gæði.
Frosið köt alls konar, fryst og geymt í vélfrystihúsi
eftir fyllstu nútímakröfum.
Verðskrár sendar eftir óskum, og pantanir afgreiddar
um allt land.
T I M IIV IV er víðlesnasta auglýsingablaðið!