Tíminn - 13.04.1945, Blaðsíða 3

27. blaS
TÍMKVIV, íöstiidaginn 13. apríl 1945
3
EYSTEINN JÓNSSON:
Um atvínnumál
F y r s I a
Stórkostleg verkefni bíða
óleyst framundan í atvinnumál-
um þjóðarinnar. — Eftir stríðið
hefst vafalaust stórfellt fram-
faratímabil með flestum þjóð-
um. íslendingar verða að neyta
allrar sinnar orku og framsýni,
ef þeir eiga ekki að dragast aft-
ur úr. Meiri tækni verður beitt
en nokkru sinni fyrr og íslend-
ingar fá ekki einkarétt á tækn-
inni.
íslenzka þjóðin er fjársterkari
nú en hún hefir nokkru sinni
fyrr verið og stendur að því
leyti betur að vígi en áður. Samt
sem áður verður það miklum
vanda bundið að koma atvinnu-
lífi þjóðarinnar og fjármálum
landsins í viðunandi horf. Verði
þau mál ekki tekin allt öðrum
tökum en ennþá bólar á, má eiga
það víst, að af hlýzt stórtjón
fyrir þjóðina. Fyrr en varir
hverfur fé það, sem menn hafa
eignazt á styrjaldarárunum, í
eyðslu og töp í stað „nýsköpun-
ar“, ef áfram er haldið sem nú
horfir.
Ég mun í nokkrum greinar-
kornum hér í blaðinu gera í höf-
uðdráttum yfirlit um ástandið,
eins og það nú er, og víkja að
úrræðum þeim, er Framsóknar-
flokkurinn beitir sér fyrir. Ég
hygg, að mér sé óhætt að segja,
að Framsóknarflokkurinn hafi
fyrstur stjórnmálaflokka lands-
ins lagt fram tillögur sínar um
úrlausn vandamálanna að
stríðslokum og áætlanir um þær
stórfelldu framfarir, sem hann
telur nauðsynlegar til þess að
efla atvinnulífið og búa þjóðinni
góð lífskjör til frambúðar.
„Ilalleluja^-stefiian.
Mönnum er nú talin trú um,
að það sé hinn versti 4östur að
tala opinskátt um erfiðleika þá,
sem framundan hillir undir, —
og jafnframt, að hitt sé æðsta
dyggð að loka augunum og taka
undir ,,hallelúja“-söng þeirra
manna, sem eru á pólitískum
„túr“ um þessar mundir.
Enginn getur yfirunnið þá
erfiðleika, sem hann þorir ekki
að horfast í augu við._ Jafnframt
þykir mér líklegt, að íslendingar
séu ennþá svo „gamaldags", að
þeir taki með nokkurri varúð
gambri þeirra manna, sem fyrir
jólin í vetur þóttust hafa fundið
grein
púðrið, en voru orðnir svo
beygðir í góulok, að þeir lýstu
yfir því, að væri þeirra stefnu
fylgt enn um skeið, hlyti þar af
að leiða fjárhagshrun. Það
breytir ekki þessu, þótt síðan
hafi verið gefnar út nokkrar
auglýsingar um „nýsköpun",
sem á að gerast einhvern tíma
síðar — væntanlega þegar breytt
hefir verið um stefnuna.
Vík ég þá að horfunum og
tek á móti reiði „nýsköpunar-
hðsins“ með þegar greindum
formála,
Ástand, sem breytist.
Herset’ning landsins hefir'haft
meiri röskun á atvinnuháttum
í för með sér en menn almennt
hafa gert sér grein fyrir. Hinn
stórfelldi straumur fólks til
Reykjavíkur á stríðsárunum
hefir fyrst og fremst byggzt á
viðskiptum við herinn. Hernað-
aryfirvöldin hafa borgað stórfé
inn í landið stríðsárin og bróð-
urpartur þessa mikla fjármagns
hefír runnið til Reykjavíkur og
sogað fólkið til sin með beinu
og óbeinu móti.
Hundruð og þúsundir hafa
starfað að verkefnum, sem
byggjast á hersetningunni á
einn eða annan hátt. Hér við
bætast aftur hundruð og jafn-
vel þúsund, sem starfa að ýmiss
konar iðnaði, sem beinn vöru-
skortur í sumum greinum hefir
skapað, og hverfur eins og dögg
fyrir sólu, þegar viðskipti örv-
ast landa á milli.
Útflutniiiguriim
í hættu.
Framleiðslkostnaður er nú
orðinn svo hár á íslandi, að við
munum ekki geta keppt um
verðlag við nokkra þjóð á frjáls-
um markaði. Iðnaðarvörur ís-
lenzkar eru svo dýrar í saman-
burði við erlendar, að enginn
efast um afleiðingar þess, þeg-
ar útflutningur Breta og ann-
arra iðnaðarþjóða örvast á næst
unni.
Byggingarkostnaður í landinu
hefir margfaldazt og smíði úr
tré, járni og öðrum efnum er
fullkomlega ósamkeppnisfær
við smíði annarra þjóða. Bygg-
ingarkostnaður er þó ekki enn
farinn að hafa þau gífurlegu á-
EYSTEINN JÓNSSON
hrif á framleiðslukostnaðinn,
sem hann hlýtur að hafa á
næstu misserum ofan, á allt ann-
að, ef verðbólga stendur áfram.
Ennþá snýst hjól atvinnulífs
og viðskipta vegna þess, að enn
stendur stríðsverðið að mestu á
fiskinum í Bretlandi, enn er
borgað mikið fé inn í landið til
styrjaldarþarfa Bandamanna og
enn eru menn örir á fljótfengið
fé.
Þó er þannig málum komið,
að þrátt fyrir þetta er útflutn-
ingum haldið á floti með því að
borga niður framleiðslukostn-
aðinn úr fjárþrota fjárhirzlu
ríkisins. Fjármálaráðherrann
lýsir yfir því, að hann viti ekki
hvaða ráð eigi að taka, en svona
geti ekki lengi gengið.
Enginn gerir ráð fyrir öðru en
að fiskverðið í Bretlandi, sem
byggist á fiskskorti, muni lækka
þegar fiskveiðar aukast.
Sjáandi þjoðir.
Kaupgjald í Bretlandi nær
ekki helmingi þess, sem hér er
og er talið, að það hafi hækkað
að meðaltali um 68% frá því
fyrir stríð, en hafi margfaldazt
hér. Bretar bjóða nú þegar iðn-
aðarvörur með lágu verði. Eng-
um dettur þó það í hug, að kjör
starfandi majma í Bretlandi séu
þeim mun lakari en hér, sem
sem nemur mismun kaupgjalds
í krónutölu.
Kaupgjald kann að hækka
eitthvað enn í Bretlandi — og
sumir virðast setja vonir sínar
á það, að Bretar og síðan aðr-
ar þjóðir missi verðlag og kaup-
gjald úr böndum og að við fljót-
um þannig uppi á alheims verð-
bólgu eins og strandað skip af
skeri. Heldur er þetta þó fávís-
leg trú, þegar þess er gætt, að
slík verðbólga mundi gefa okkar
„vísitölubólgu“ byr í seglin á
nýjan leik að öllu fyrirkomulagi
óbreyttu og mundum við því
eftir sem áður halda forustunni
og vera jafnnær.. /
Stefna Breta og annarra
menningarþjóða mun hins veg-
ar enn óbreytt sú, að forðast
verðbólgu um fram allt, og mér
skilst, að áherzla sé á það lögð,
að kauphækkanir fylgi í kjölfar
aukinnar tækni og afkasta, svo
að nauðsynjar þurfi ekk^ að
hækka þeirra vegna.Þær „kjara-
bætur“ muni aftur á móti lítils
metnar, sem étnar eru upp jafn-
harðan í hækkuðu verðlagi og
mynda verðbólgu — eins og
„kjarabætur“ kommúnista og
annarra tunglspekinga hér á
lándi.
Mér sýnist því valt að vænta
björgunar í því, að öðrum muni
takast jafn illa um stjórn at-
vinnu- og fjármála og íslend-
ingum hefir tekizt undir forustu
Ólafs Thors og kommúnista, er
mótað hafa rás viðburðanna í
opinberu lífi síðustu árin.
Mér virðist því sem fyrr aug-
ljóst, að hverju fer, ef flotið
verður enn áfram sofandi að
feigðarósi.
Hvernig endar þetta,
ef ekki er breytt
uni stefnu?
Þegar setuliðsviðskiptin hverfa
og erlendar iðnaðarvörur fást til
landsins frá þeim þjóðum, sem
haganlegasta og ódýrasta hafa
fi-amleiðsluna, þá verða þús-
undir manna að breyta um at-
vinnu. Ef þá verður enn þannig
á málum haldið, að sjávarútveg-
urinn berst í bökkum eða verr
en það, vegna verðlækkunar á
fiski og síaukins framleiðslu-
kostnaðar, landbúnaðurinn
dregst saman og ríkissjóður er
þrotinn, þrátt fyrir síhækkandi
skatta og tolla, þá er augljóst
að her verður ekki glæsilegt
framfaratímabil, heldur tímabil
kyrrstöðu og atvinnuleysis og
síðast gengishrun. Það verður
tímabil hárra talna og „nýsköp-
unar“, sem hvergi verður til
nema á pappír og í munn'i of-
látunga.
Því fer hins vegar fjarri, að
svona þurfi að fara, þótt vand-
inn sé ærinn eins og málum er
nú komið. íslendingar eru ekki
svo umkomulausir, að nauður
Heimillsblaðið
breytir um búning
Heimilisblaðið 1.—2. tbl. þessa
árgangs, er fyrir nokkru komið
út. Hefir með þessum árgangi sú
breyting á orðið, að Valdimar
Jóhannsson blaðamaður hefir
gerzt meðeigandi og útgefandi
ritsins, ásamt Jóni Helgasyni
prentsmiðj ustj óra.
Blaðið hefst á alllangri og
skemmtilegri grein, sem nefnist
íslandsferð fyrir 100 árum. Er
grein þessi kafli úr ferðabók
þýzkrar konu, Idu Pfeiffer, sem
kom hingað vorið 1845 og ferð-
aðist nokkuð um landið. Fjallar
þessi kafli bókarinnar, sem í
Heimilisblaðinu birtist, um ferð-
ina til landsins, komu frúarinn-
ar til Hafnarfjarðar og dvöl
hennar í Reykjavík. Er hann
hinn fróðlegasti og fylgja hon-
um nokkrar gamlar myndir úr
Reykjavik og Hafnarfirði.
Þá er fjölbreyttur og fróðlegur
þáttur, sem nefnist Skuggsjá.
Er hann helgaður nýjungum í
vísindum og tækni, fréttum og
frásögnum ýmis konar úr er-
lenjlum blöðum og ritum. —
Segist blaðinu svo frá, að þess-
um þætti muni verða ætlað
aukið rúm framvegis, og er les-
endum blaðsins það tvímæla-
laust fagnaðarefni. v
Ný framhaldssaga hefst í
þessu blaði Heimilisblaðsins.
Nefnist hún Maðurinn frá Al-
aska og er eftir kunnan amer-
ískan höfund, James Oliver Cur-
wood. Mun þetta vera skemmti-
leg saga. Eftlr þennan höfund
birtist á sínum tíma vinsæl
framhaldssaga í Nýja dagblað-
inu, — Meleesa.
í þessu blaði Heimilísblaðsins
reki til, að málin verði rekin
þannig í hnút til stórtjóns þjóð-
inni. Það er óþarfi að láta fá-
eina pólitíska ofstopamenn, sem
fyrirlíta umbótastarf, en leyna
fyrirlitningunni bak við „ný-
sköpunartal", fá tækifæri til
þess að búa sér til rök fyrir því,
að íslenzka lýðveldið geti ekki
starfað og búið þegnum sinum
góð kjör, af því að það sé ekki
reist á grunni kommúnismans.
birtist níunda grein þess um
þróun málaralistarinnar. Fjall-
ar hún um ítalska málarann
Titian og fylgja henni myndir
af málverkum eftir listamann-
inn. — Greinaflokkur þessi hef-
ir birzt í blaðinu tvö undanfar-
in ár og hefir blaðið flutt mynd-
ir af ýmsum hinum kunnustu
listaverkum. Greinarnar eru vel
skrifaðar, skemmtilegar og
fræðandi. Greinaflokkurinn
heldur áfram í blaðinu.
Loks eru í þessu blaði ýmsar
frásagnir úr gömlum blöðum
undir nafninu Fyrir 75 árum,
framhald skáldsögu eftir Rann-
veigu Kr. Guðmundsdóttur og
fleira.
Þrír efnisþættir setja mestan
svip á Heimilisblaðlð: gamall,
innlendur fróðleikur, þátturinn
Skuggsjá og framhaldssögurnar.
Auk þess flytur blaðið ýmsislegt
annað veigamikið efni eins og
til dæmis greinaflokkinn um
málaralistina, ennfremur smá-
sögur og ýmíslegt fleira efni. —
Frá því er skýrt í þessu blaði, að
Heimilisblaðið muni framvegis
flytja valda-kafla úr ferðabók-
um útlendinga, er ferðazt hafa
um íslánd.
Það eru nú liðin meira en
þrjátíu og þrjú ár síðan Heim-
ilisblaðið hóf göngu sína. Er
það 34. árgangurinn, sem hér
er að hefjast, og má raunar
segja að nokkurs konar endur-
fæðing hafi átt sér stað. Er það
fyllilega tímabært, því að fjöl-
margir blaðalesendur í landinu
þrá meira af læsilegu efni,
sem ekki á um of skylt við dæg-
urpólitíkina, sem mikils til of
hefir fyllt dálka helztu blaðanna
í landinu fram til þessa.
Heimilisblaðið hefir illa fylgzt
með tímanum hvað verðlag
snertir, og er það raunar ekkert
hryggðarefni fyrir kaupendur
blaðsins. Áskriftarverð þess er
aðeins kr. 10,00 árgangurinn, en
blaðið er i tvöfaldri bókarstærð
og minnst 200 bls. á árl. Er verð
þess þannig margfalt lægra en
bókaverð. — Afgreiðsla Heim-
ilisblaðsins er á Bergstaðastræti
27, Reykjavík, sími 4200.
Bjarni Asgeirsson: ,
Endurmínníngar
Irá Danmörku
Við íslendingar erum norræn þjóð og viljum vera það,
og á liðnum árum höfum við fundið sárt til þess, hve
bræðraþjóðir okkar á Norðurlöndum, Norðmenn, Danir
Finnar, hafa verið hart leiknar, þótt geta okkar til þess
að mýkja raunir þeirra hafi verið lítil. Nú vona allir ís-
lendingar, að þess sé skammt að bíða, að frændþjóðir
okkar losni úr ánauðinni og samskipti okkar við þær geti
hafizt óhindruð að nýju.
Hér birtist frásögn Bjarna Ásgeirssonar alþingismanns
af fyrstu kynnum hans af Danmörku, þessu milda og bros-
liýra landi. Þessi frásögn var flutt á útvarpskvöldvöku
Norræna félagsins nú fyrir nokkrum dögum.
Ég ætla hér með örfáum orð-
um að skýra ykkur frá fyrstu
kynnum mínum af Danmörku
og Dönum, og hvernig land og
þjóð kom mér þá fyrir sjónir.
Það eru ekki lítil wiðbrigði
fyrir íslenzkan sveitapilt, þegar
hann er i fyrsta skipti staddur
1 erlendri stórborg. Svo mun það
vera enn i dag, og þannig var
það ekki síður fyrir röskum ald-
arfjórðungi. En það var árla
dags einhverntíma í nóvember
1916, að mér skaut upp í kóngs-
ins Kaupmannahöfn, og heyrði
ég þá og sá í fyrsta skipti ys og
eril heimsborgarinnar, en það
hefir Kaupmannahöfn lengi
verið, þótt hún sé ekki stór á
þann mælikvarða. Og á þeim
árum var hún, meir en oftast
annars, umferðamiðstöð heims-
ins á norðurvegum, enda ægði
þar saman fulltrúum og ferða-
löngum flestra þjóða heims.
Þá var heimsstyrjöldin fyrri
í algleymingi, en Danmörk hlut-
laust ríki, og áttu því allra landa
kvikindi þar griðastað. Og Kaup-
mannahöfn á krossgötum og
siglingaleiðum, sem allar voru
opnar meir en til hálfs, — á milli
Norðurlanda og Þýzkalands —
Rússlands, Englands og Ameríku
— dró að sér hinn furðulegasta
sæg ferðamanna og dvalargesta
frá öllum þessum þjóðum og
mörgum fleirum, — viðskipta-
hölda og verzlunarmanna —
þjóðáfulltrúa, margs konarser-
Bjarni Ásgeirsson
indreka og. fregnrita, auk allra
flóttamannanna og margvls-
legra bakt j aldabraskara, er
höfðu þar aðsetur sitt á þeim
árum.
Viðskipti öll og starfsemi
þjóðarinnar var æðisgengin og
uppgangur mikill og velmegun.
Og miðpunktur þessarar starf-
sem var í Kaupmannahöfn. Við-
brigðin fyrir mig og aðra ís-
lenzka sveitapilta, sem lögðu leið
sína þarna um á þessum árum,
voru eins og fyrir lygnan læk,
sem skyndilega- álpast út í stór-
fljót og er áðurven varir-'kominn
fram á hengiflug og niður í
hringiðu undir háum fossi, —
og það eins, þó að maður væri
búinn að fá nokkra nasasjón af
dásemdum Austurstrætis, sem
þá eins og nú var aðalgata
Reykjavíkur, höfuðbæjar hinn-
ar íslenzku eyju, sem þá var tal-
in einn hluti af „det samlede
danske Rige“.
Ég varð þess fljótlega áskynja,
að það var rétt sem frændi minn
einn hafði sagt mér, að þótt
Kaupmannahöfn væri ekki stór
borg miðað við ýmsar aðrar, þá
væri óvíða betra að koma og
dvelja fyrir þá, sem vildu
skemmta sér og láta sér líða vel,
— en vel að merkja, ef maður
ekki þyrfti að horfa í skilding-
inn. —
Þarna Staldraði ég svo um
‘stund á meðan sjóriðan var að
rjúka af mér og reyndi með að-
stoð góðra manna að sjá og
skoða það, sem ég komst yfir
af því fegursta og markverðasta,
sém borgin hafði að geyma og
almenningur hafði aðgang að.
En það var nú ekki mikið, eins
og gefur að skilja, sem ég komst
yfir á þeim tveim þrem vikum,
er ég staldraði þarna að þessu
sinni, því að þetta er margra
mánaða eða ára starf, ef vel á
að vera.
Ég skoðaði nokkuð af hinum
helztu söfnum, byggingum og
lystigörðum, fór í leikhús og í
gildaskála og reyndí og reka
nefið sem víðast í hin miklu
„herleghejt" borgarinnar —
þennan stutta tíma.
En bráðlega tók ég saman
föggur mínar, enda var ferð-
inni heitið út á hina frægu
dönsku frjómold milli beyki-
skóganna, sem þó ekki stóðu í
blóma um þetta léyti árs. Kvaddi
ég svo í bili þessa brosandi turn-
anna borg, sem þegar hafði
hrifið minn gljúpa unglingshug
með sínu hýra viðmóti, léttu
hlátrum og lystisemdum, eins
og glæsileg heimskona, sem gef-
ur ungum sveini undir fótinn.
En ég lét það ekki á mig fá,
vel minnugur varnaðarorða
nafna míns sæla Thorarensen:
„glepur oss glaumurinn, ginnir
oss sollurinn'11, svo ekki sé meira
sagt. —
Svo var lagt land undir fót —
eða réttara sagt undir hjól —,
og hraðlestin þaut með mig yfir
sjálenzku slétturnár, þangað sem
kunningi minn einn hafði vistað
mig til jóla. —
Ég minntist þess áðan, að
mikil voru viðbrigði fyrir ísl.
heimaalning að koma til Kaup-
mannahafnar. En viðbrigðin eru
líka mikil fyrir „sifja árfoss og
hvers“ — eða „son landvers ojj
skers" — fyrir íslending — að
koma úr íslenzku umhverfi og
út á sjálenzku sveitabyggðina —
þó að þau viðbrlgði séu nokkuð
á annan veg.
Það er ekki hægt að segja, að
landið sé þarna tilkomumikið
yfir að líta á drungalegum
haustdegi. Það er lágt og flatt,
en liggur þó víða í smáfelling-
um með beyki-, greni- og birki-
vöxnum hálsum og dældum á
milli, með seftjörnum, lygnum
lækjum og skurðum. Það er flak-
andi eftir plógsár haustsins, mó-
rauð flatneskja hvert sem litið
er. Það, sem einkum gefur þVí
svip, eru verk mannanna. Það
eru bændabýlin þekku, sem hér
liggja með garð við garð og ak-
ur við akur, stór og smá, vin-
gjarnleg, vel hýst og vel hirt
eins og bújörðin umhverfis þau.
Öðru hvoru þýtur maður í gegn-
um smá sveitaþorp með verzl-
unum, verksmiðjum, smíðaverk-
stæðum, samkomuhúsum, skól-
um og veitingahúsum.
Á víð og dreif baðar vindmyll-
an vængjunum þunglamalega á
einhverjum ásnum eins og stór
fugl, og sveitakirkjan lyftir sín-
um sérkennilega ferkantaða
kolli hér og þar upp úr láglend-
inu. Einkennileg ró og friður
ríkir yfir umhverfinu, þrátt fyr-
ir hin fasmiklu farartæki, sem
þjóta um alla vegi í allar áttir.
Danski bóndabærinn er eins
og annað þarna, ólíkur því, sem
við áttum að venjast heima.
Bærinn brosir ekki jafn gest-
risnislega við ferðamanninum
og bæjarþilin íslenzku gera.
Mundi og mörgum þykja þröngt
fyrir dyrum, ef bjóða ætti hverj-
um vegfaranda heim. Flestir eru
bæirnir þannig byggðir, að öll
húsin, íbúðar- og gripahúsin,
standa hvert vlð annað í kring-
um tígulmyndaðan blett, er
nefnist húsagarður. Garðurinn
er steinlagður og svarar til
hlaðsins á íslenzkum sveitabæ.
Þar er venjulega brunnurinn, og
að honum liggja dyr á öllum
húsum. Húsin eru. löng, lág og
rishá með kölkuðum st^inveggj-
um og mörg með stráþökum.
Stíllinn er gamall og einkenni-
legur, en viðfelldinn. Þau láta
ekki mikið yfir sér, en það hvílir
yfir þeim umhyggjublær, eins og
bau viti af því, að þau hafa
dregið allar eignir búsins á einn
stað og geymi þau þar eins og
hæna unga undir vængjum sér.