Tíminn - 13.04.1945, Blaðsíða 5

27. blað
TlmiVrV. föstndaglim 13. aprll 1945
5
tJm þetta leyi fyrir 11 árum:
Skeiðarárhlaupið mikla 1934
ísland er land mikilla nátt-
úruviðburða. Hér eru veður hörð,
jöklar miklir, en eldur undir
niðri. Miklir jarðskjálftar hafa
verið alltíðir, og eldgos hafa
valdið hér meiri ógnum og hall-
ærum en flest annað, er steðjað
hefir að þjóðinni á liðnum öld-
um.
Enginn landshluti hefir þó
komizt í eins náin og geigvæn-
leg kynni við ógnir elds og íss
og Skaftafellssýslurnar, enda
eru þær í nábýli við hvort
tveggja, eldstöðvarnar mestu og
jöklana.
Sem betur fer hefir sú kyn-
slóð, sem nú lifir, ekki orðið á
sama hátt fyrir ógnum eldsins
og eimyrjunnar, er brýzt úr iðr-
um jarðar, og sumar hinna
fyrri kynslóða. En samt hefir
hún nokkurn smekk fundið, til
dæmis í Kötlugosinu 1918, er
sannarlega skall hurð nærri
hælum, að ekki gerðust hroða-
legri tíðindi, og eldsumbrotun-
um í Vatnajökli og Skeiðarár-
hlaupinu mikla um bænadag-
ana 1934. Hér verður stuttlega
lýst atburðum, er gerðust í sam-
bandi við þau stórfenglegu elds-
umbrot.
Skaftfellingar eru glöggir og
fljótir að sjá, ef einhverjar
breytingar eiga sér stað á jökul-
ánum eða, jöklunum, og mánu-
daginn 22. marz þóttust menn
sjá með vissu, að eitthvað_ ó-
venjulegt væri að gerast. Átti
þá Oddur . Magnússon bóndi í
Skaftafelli leið yfir Skeiðará og
virtist hún honum nokkru meiri
meiri en eðlilegt mátti teljast
um þetta leyti árs. Daginn eftir
fór Hannes Jónsson bóndi á
Núpsstað póstferð austur yfir.
Bar hún þá með sér smájaka og
var mjög leirblandin. Þessi ein-
kenni þekktu menn frá fyrri
Skeiðarárhlaupum. Um kvöldið
komst Hannes ekki heim, því að
áin var bráðófær orðin.
Hina næstu daga óx áin sí-
fellt og 28. marz var álitið, að
vatnsmagnið væri orðið tífalt
meira en í mestu sumarvöxtum.
Tók áin þá að brjótast undan
jöklinum á nýjum stöðum, og
framundan Skaptafelli var hún
hálfur þriðji kílómetri á breidd.
Jafnframt gróf hún sig mjög
niður. En þó var sjálft hlaupið
ekki komið.
Aðfaranótt 30. marz, föstu-
dagsins langa, kom skyndilega
nýr fjörkippur í Skeiðará. Vatn-
ið ólgaði undan jöklinum á
mörgum nýjum stöðum og
flæddi yfir sandana með ógur-
legum jakaburði og gný, svo að
enginn maður í Skaptafelli festi
svefn þá nótt. Voru stærstu jak-
arnir á hæð við .hæstu kirkju-
turna eða eins og stórskip, en
flaumurinn lyfti þeim eins og
kubbum og fleytti þeim til sjáv-
ar með geysihraða. Á stöku stað
rak þessa ferlegu jaka saman í
þröng, þar sem hvér nísti ann-
an, unz hún brast undan þunga
vatnsins og sundraðist með
buldri miklu og sogi.
Síðdegis 30. marz náði hlaupið
hámarki sínu. Var þá Skeiðará
níu kílómetrar á breidd. En síð-
degis 31. marz byrjaði það
skyndilega að fjara. Tók að örla
á eyrum, og á páskadag, 1. apríl,
var áin orðin áþekk því, sem
hún átti að sér, og var talin
reið um nónbilið þann dag. 3.
apríl var hún ekki nema rösk-
lega í kvið á vænum hesti.
En síðasta daginn, sem hlaug-
ið var í algleymingi, gekk Hann-
es karlinn á Núpsstað með póst-
pokann sinn á bakinu þvert
yfir jökulinn. Hann var búinn
að vera í Sk&ptafelli frá því
hlaupið hófst, og tekin að leið-
ast biðin. Fylgdu honum á leið
Oddur í Skaptafelli og annar
maður til, en sneru við á miðj-
um jökli. En Hannes komst
heim eftir átján stunda göngu.
Þessi för hefir þó verið allt
annað en dæl. Undir jöklinum
beljaði fram hið ægilegasta
vatnsflóð og fyllti hverja
sprungu og allt láglendi var einn
flaumur. Og þennan sama dag
hófust svo eldgosin í Gríms-
vötnum. Háan' öskumökk bar
við himinn með gneistaflugi og
brennisteinsfýlu og hin fárleg-
ustu öhljóð, ýlfur, dunur og vá-
brestir ráku hver,t annað. Jökul-
fararnir skaptfellsku voru
kannske ekki svo ýkjamiklir
fyrir mann að sjá, enda þeir
Hannes og Oddur báðir menn á
efra aldri, — en þeir héldu leið-
ar sinnar æðrulausir.
Merki þessa mikla jökulhlaups
sáust lengi. Víðáttumikil svæði
voru urin og sleikt eftir flóðið,
og á víð og dreif sátu' svört
björg — jakar, er strandað
höfðu á leið til sjávar. Þegar
fram í sótti og þessir jakar
bráðnuðu, mynduðust geysimik-
il ker í sandinn, þar sem var
far jakanna, og voru þau lengi
síðan hættuleg ferðam'önnum,
sem ekki þekktu nógu vel svip-
mót sandsins. Lengi síðan var
farvegur fljótsins eins og víg-
völlur með óteljandi sprengju-
gígum.
Undir jökulinn voru þrettán
heljarmikil göng, þar sem vatn-
ið hafði brotizt fram. Hver
þessara miklu framrása voru um
tíu 'metrar að þvermáli og má
af því marka, hvílíkt reginflóð
hefir beljað undan jöklinum,
þegar flóðin stóðu sem hæst.
Hefir fróðum mönnum reiknazt
svo til, að Skeiðará hafi þessa
mestu flóðdaga verið mun vatns-
meiri en Amazónfljótið. Við
rannsóknir á gosstöðvunum í
Grímsvötnum kom það og 1
ljós, að þar hafði jökullinn
bráðnað og sigið saman sem
svaraði 10.000.000.000 smálestum
vatns. Má af því nokkuð marka
hversu stórfenglegt það hefir
verið, þetta jökujhlaup i Skeið-
ará um bænadagana 1934.
Svo var um
konur kvedið
Þinn líkamí er fagur
sem laufguð björk,
en sálin er œgileg eyðimörk.
Davíð Stefánsson
Ég var hin þyrsta þyrnirós,
en þú hið unga vín.
Davíð Stefánsson
Nú er ei hugurínn heima
þvi hana ei öðlast kann.
Stefán Ólafsson
Gœða það líkust unun er
andsffðenis sitja á móti þér.
Bjarni Thorarensen
Þegar ég tók í hrundar hönd
með hœgu glingri
fannst mér, þegar ég var yngri
eldur loga á hverjum fingri.
Sig. Breiðfjörð
Sólin heim úr suðri snýr,
sumri lofaf hlýju.
Ó, að ég væri orðinn nýr
og ynni þér að nýju.
Jónas Hallgrímsson
Kerling ein hinn versti vargur,
voðaflagðið tunguskœtt.
Grímur Thomsen
Heima sitja meyjarnar
og mœðast af sorgurh.
Gestur
Ó, þú brostir svo blítt
og ég br&sti með þér.
Eitthvað himneskt og hlýtt
kom við hjartað í mér. •
Stefán frá Hvítadál
Ég var dularfulla blómið
í draumi hins unga manns
og ég dey, ef hann vaknar.
Tómas Guðmundsson
Hœ, þú, sem hoppar yfir strœti
gullinhœrð í gulum sokkum!
Ragnar Jóhannesson
Vínfr Tímans
Útvegið sem flestir ykkar einn
áskrifanda að Tímanum og lát-
ið afgreiðsluna vita um það sem
fyrst.
Gerist áskrifendur, séuð þið
það ekki ennþá. Sími 2323.
Áskriftargjald Tímans
utan Rvíkur og Hafnarfjarðar
er kr. 30.00 árgángurinn.
Vilhelm JMoberg:
Eiginkona
FRAMHALD
Ef til vill myndi hann hlusta á aðvaranir hennar, þegar hungr-
ið færi að sverfa að. Og þess var skemmra að bíða heldur en
hann bjóst við, að öll björg þryti.
Eitt kvöldið, þegar hún ætlaði að hnoða deig í brauð, tók hún
síðustu rúgskeffuna úr sáðtunnunni og lét í poka. Og þegar
Hákon tók pokann og- ætlaði að leggja af stað í mylluna með
hann, lét hún hann vita, að tunnan var tóm .... Það varð þá
ekki búið til meira brauð úr mjöli á þessum bæ. Og það voru
þrír tunglmánuðir þangað til von var nýrrar uppskeru til þess
að mala af .... Heyrði hann það? Eða hlustaði hann ekki einu
sinni núna á það, sem hún sagði? Þegjandi snaraði hann pok-
anum á öxlina og lagði af stað niður að myllunni, þar sem
byggðarmenn möluðu sjálfir kprn sitt.
Hann þagði — nú var hann sjálfsagt aftur orðinn viti sínu
fjær. Hann flýtti sér ekkert með mjölið, og Elín, sem vildi ljúka
við að hnoða deigið, áðúr en hún legðist til svefns, varð leið á
biðinni. Þessa kornlúku hefði hann átt að geta malað á einum
klukkutípia, ef ekki hefði verið annað korn fyrir í myllunni, þegar
hann kom .... Þegar ekkert bólaði é, honum, lagði Elín af stað
niður að læknum til þess að forvitnast um, hvað tefði hann.
Henni datt í hug, að hann hefði kannske slasað sig í myllunni.
Niðri í myllu var enginn maður. Stéinarnir voru ekki á hreyf-
ingu, það var aðeins vatnið, sem svarraði.
Elín rölti heimleiðis í þungum þönkum. Hvers vegna hafði
hann ekki farið í mylluna? Skömmu seinna kom Hákon heim
— pokalaus.
— Oddvitinn þurfti að nota mylluna í kvöid. Ég get malað í
býtið í fyrramálið.
Hákon laug. Elín hafði séð það sjálf, að það var ekkert korn
í kvarnarstokknum. Og þar að auki hafði kona oddvitans .bakað
brauð úr nýmöluðu mjöli í gær. Hákon laug — og sá, sem lýgur,
vill dylja eitthvað. Hvað var hann að dylja?
Það lá á að baka. En samt sem áður lá honum enn meira á
einhverju öðru — lá svo mikið á því, að hann gat ékki einu
sinni malað kornið sitt. Hvar hafði hann verið? Elín reyndi að
geta sér til um sannleikann. Hann fór hér um bil alltaf eitthvað
burt rétt fyrir sólarlagið. Hvaða laumuspil var þetta? Hún ætl-
aði að komast eftir því.
Og næsta kvöld læddist Elín á eftir honum. Hann tók á sig
langan krók niður að læknum, hann gekk slóða, sem lá á akur-
mörkunum. Og Elín elti hann — í hæfilegri fjarlægð, þar til hún
sá, hvert hann lagði leið sína. Hákon hvarf inn í espilundinn
hjá vatnsbóli Páls — fór þar inn í þéttan runna. Út úr honum
kom hann ekki aftur, að því er hún gat séð.
En úr annarri átt kom kona, sem bar mjólkurskjólur, og hún
fór líka inn í þennan sama runna. Þau hurfu bæði inn í kjarrið.
Elín hrakyrti sjálfa sig. Hvernig gat hún verið svona eftir-
tektarlaus asni, að hafa ekki fyrir löngu grunað þetta. Nú var
hulunni svipt að fuglaveiðum húsbóndans. Og þar með var hún
leyst, þessi mikla gáta, sem hún hafði velt fyrir sér hér um bil
heilt ár.
Hákon hélt við konu Páls.
• Sú skækja .... Elínu svall móður af heift. Hún var nýgift mynd-
armanni, og samt lá Jiún hjá öðrum úti í skógi. Það átti að
húðstrýkja þessa glæframanneskju og reyta hárið af hausnum
á henni. Hákon var ræfill og þorpari, úr því að hann gat fengið
sig til þess að halda við konu annars manns, en hann gat hún
samt afsakað, því að hann var þó hvorki heitbundinn né kvænt-
ur. Já, heift Elínar beindist hér-um bil öll gegn Margréti. Hafði
hún svo sem ekki séð það, hvern mann hún hafði að geyma?
Hún var með græn augu eins og galdranorn, þessi kona hans
Páls, og þetta ók hún og dillaði á sér dyntinum, eins og hún væri
að bjóða til sín öllum karlmönnum, sem á vegi hennar urðu. Já,
var kannske ekki eins og hún segði: Komdu, eigum við að leggj-
ast þarna í lautina? Sem kristinni manneskju bar henni að láta
sér nægja eiginmann sinn, en af óskiljanlegri illsku vildi hún
bæði sitja að sínu og annarra — slíkt kvendi gat áreiðanlega
aldrei öðlazt fyrirgefningu synda sinna.
Bæði sínu og annarra .... Frá Elínu varð reyndar ekki neinu
stolið, því að hún hafði aldrei eignazt neitt, en henni fannst
eins óg Margrét hefði tekið Hákon frá sér. Nú sá hún það svo
greinilega: Hann hafði verið allt öðru vísi áður.en Páll og kona
hans komu í þorpið. Hann hafði gefið henni meiri gaum og
virt hana meira. Nú var þessi kvenmaður frá Dynjanda búinn
að tæla hann — hún, sem hvarf inn í kjarrið á eftir honum ....
Elin laumaðist aftur heim, en hugsanifnar létu hana ekki í
friði: Hvað skyldi vera að gerast niðri í kjarrinu á þessari stundu?
Hún reyndi að vísa á bug þeim hræðilegu sýnum, sem hún sá,
hún blygðaðist'sín fyrir þær, eins og hún hefði aðhafzt eitthvað
ósiðsamlegt, en fann þó jafnframt, að það var eitthvað, sem hún
vildi ekki missa af. Nei, nei, — ekki að henni væri dillað, hún
kvaldist aðeins og brann af heift. Hún vildi ekki heldur viður-
kenna öfundina, sem náð hafði tökum á henni.. Nei, hún var
bara hneyksluð á þessu syiidsamlega athæfi, sem hún hafði upp-
götvað, hún var skelfingu lostin yfir hinni hræðilegu spillingu
kristins fólks.
Og nú hafði hún þá fengið að vita það, sem hún vildi. En
hvernig átti hún að beita þeirri vitneskju?
Klukkustund líður. Svo kemur Hákon heim til þess að borða
kvöldmatinn. Og þegar Elín sér hann í dyrunum, verður hún al-
veg máttlaus í fótunum af ótta.
Hvað er það, sem nú gengur að húsbónda hennar? Það brenn-
ur eldur úr augunum, hendur hans titra. Hvað hefir gerzt þarna
niður frá í kvöld? Kom Páll og stóð þau að ódæðinu? Því að
eitthvað hlaut að hafa gerzt. Hún þekkir öll þessi geðbrigði hans
út i æsar. Og nú dregur hann andann þungt, eins og hann er
vanur, þegar hann er reiður — henni dylst ekki, að nú er hann
hamslaus af reiði. Hann skýtur neðri vörinni upp, eins og hann
sé smeykur við að missa út úr sér allar þær formælingar og
illyrði, sem safnazt hafa saman í munni hans. Maður, sem er
með svona svip eins og hann, getur ekki lengur talað: hann
öskrar, hann gólar, hann bölsótast. Hákon er æfareiður.
Elín verður að beita allri orku sinni til þess að halda sér upp-
réttri. Það er hún, sem hann er reiður! Hann hefir tekið eftir
því, að hún elti hann og njósnaði um hann. Og hann er viti sínu
fjær af reiði yfir því, að hún skuli vera að skipta sér af hans
JÚLLl OG DÚFA
Eitir JÓW SVEmSSOH.
Þegar við fórum fram hjá grænum blettum á heim-
leiðinni, vildum við lofa Dúfu bíta og seðja versta hungrið.
En það bannaði vinnumaðurinn okkur skýrt og skor-
inort. < •
„Það væri versti hrekkurinn, sem við gætum gert
lienni,“ 'Sagði hann. „Það vrður að beita við hana alveg
sérstakri aðferð, ef hún á að lifa.“
Dúfa var þó það styrk, að mestalla leiðina gat hún
gengið. Samt urðum við að bera hana stöku sinnum.
Þegar heim kom, var búið um hana á sérstökum stað.
En það þótti okkur börnunum leiðinlegast, að hún fékk
ekkert að éta fyrst um sinn.
En okkur var sagt, að fyrst yrði að reyna að ná úr
henni ullinni, sem hún hafði étið.
Til þess var henni gefin inn olía, og gekk það vel.
Þar á eftir var farið að gefa henni gamalt hey.
Til að byrja með fékk hún ekki nema agnarlitla tuggu
í einu, og leið langt á milli.
Og það var henni fyrir beztu.
Okkur til mikillar gleði hressist Dúfa og braggaðist,
og seinna meir fengum við að heimsækja hana í spánska
kofann eins oft og við vildum.
Þó að undarlegt megi virðast, varð enginn var við Júlla.
Okkur langaði til að leita að honum, en þorðum það
þó ekki, því að við vissum, að hann var dáinn fyrir löngu.
Ennþá liðu tvær eða þrjár vikur.
Um sumarmálin gerði þíðviðri og leysingar, og nú var
jörð orðin auð að mestu.
Einn morgun höfðu tveir eða þrír menn af bænum
íarið upp í fjall.
Eftir stundarkorn kom einn þeirra hlaupandi heim af t-
ur og sagði þær fréttir, að þéir hefðu fundið líkið af Júlla
í djúpri og þröngri klettaskoru. En ekki vildu þeir hreyfa
við því, fyrr en húsbóndinn fengi að vita um það.
Húsbóndinn skipaði undir eins að útbúa skyldi líkbör-
ar og taka til ábreiður til að vefja um líkið.
Síðan var lagt af stað með það upp í fjallið.
En nú fengum við börnin ekki að fara með.
Eftir góða stund sást til líkfylgdariimar. Hægt og
þunglamalega færðist hún niður fjallið í áttina til bæjar.
Ábreiðunum höfðu þeir vafið um líkið.
Heima hafði kvenfólkið búið allt undir. Úti í skemmu
var sett upp langt borð til þess að leggja líkið á
Þar var svo búið um vin okkar með allri þeirri um-

The World’s News Seen Through
the Christian Sgience Monitor
Án Intcrnational Daily Nnvsþaþer
is Truthful—Constructive—Unbiased—Free from Sensational-
ism — Editorials Are Timely and Instructive and Its Daily
Features, Together with the Weelcly Magazine Section, Make
(he Monitor an Ideal Newspapcr for the Home.
_______________________________«-------------------
The Christian Science Publishing Society
One, Norway Street, Boston, Massachusetts
Price $12.00 Yearly, or $1.00 a Monch.
Souurday Issue, including Magazine Section, $2.60 a Ymt.
Introductory Offer, 6 Issues 25 Cents.
Nasecm-------------------------------------------
SAMPLE COPY ON REQUBST
ÐáÖir vovu
drýgðar
Saga Nólseyjar-Páls og fleirl afreksmanna, segir frá
margvíslegum mannraunum, ævintýrum, svaðilförum og
hetjudáðum. Sögurnar gerast á hinum ólíkustu stöðum
og umhverfi, allt frá hjarnbreiðunum á nyrztu slóðum
jarðarinnar ti-1 fjallavatnanna 1 Sviss, háfjallanna í Tl-
bet og sólheitra stranda Arabíu.
Allir, sem unna stórfenglegum hetjusögum og ævin-
týrum, lesa „Dáðir voru drýgðar“.
Kaupið bókina hjá næsta bóksala, eða pantið hana beint
frá útgefanda. t#
Bókaúígáfan Fram
Lindargötu 9 A — Reykjavík — Sími 2353