Tíminn - 20.04.1945, Blaðsíða 3

29. blað
T]
1011
\1V, föstndaglmi 20. apríl 1945
3
EYSTEINN JÓNSSON:
Um atvinnumál
O n n u r greín
Vandinn í atvinnu- og fjár- ^
málum landsins er auðsær
framundan, eins og ég vék að
í síðustu grein. í þessum málum
er þörf sóknar, en ekki varnar.
Samtök þurfa að skapast í land-
inu um heilbrigða viðreisnar-
stefnu og stórfelldar framfarir,
seín komi í veg fyrir atvinnu-
leysi og búi þjóðinni þau beztu
kjör, sem með dugnaði og fram-
sýni er unnt að ná.
Því væri rangt að leyna, að
til þess að svo megi verða, þarf
margt að breytast í landinu frá
því, sem verið hefir undanfarin
ár. Jafnvel hugsunarháttur
manna verður að breytast. Með-
an menn eru í skapi til þess að
taka þátt í endalausu kapp-
hlaupi um stundargengi, og
jafnvel ímyndað stundargengi,
sem hlýtur þó að hafa í för með
sér tjón og erfiðleika þegar verst
gegnir, þá er ekki þess að vænta,
að menn fylki sér um þær úr-
lausnir mála, sem krefjast nokk-
urrar framsýni og á yfirborð-
inu jafnvel einhverrar sjálfsaf-
neitunar. En menn ættu að
minnast þess, að þetta hafa
menn gert í öðrum löndum, og
nú er að því komið, að þær þjóð-
ir uppskeri ávöxt forsjálni sinn-
ar.
Enn er hægt að leiðrétta þessi
mál hér hjá okkur. Til þess
verða menn þó að skilja, að það
geta ekki orðið glæsilegar fram-
farir í landinu, og það tekst ekki
að koma í framkvæmd þeim
stórvirkjum, sem vinna þarf, ef
áfram grefur um sig sú sýking,
sem nú er orðin í öllu fjármála-
lífi landsins.
Hvers er ríkið megnugt um
framfarir á næstu árum, ef búið
er að fjármálum þess eins og
nú er gert?
Hvers er að vænta af einstakl-
ingum um stórframkvæmdir í
atvinnurekstri, ef þeir telja sig
sjá fram á það, að innan
skamms verði með öllu ómögu-
legt að sjá sér borgið með því
að leggja fjármuni sína og
vinnu í framleiðslu?
Hvað verður um framkvæmd
ir þær, sem menn ætluðu sér að
kosta með afgangsfé sínu frá
stríðsárunum, ef óreiðumönnum
helzt uppi að grafa sífellt undan
verðgildi þessa fjár, svo að end
irinn verður gengishrun?
Grundvöllur framfaranna er
heilbrigt fjármálakerfi. Menn
verða að geta treyst einhverju
í þeim málum, ef þróttmikið
atvinnulíf á að þróast í landinu.
Öngþveitið í fjármálum ríkis
ins, niðurborgun framleiðslu
kostnaðar af rikisfé, þrátt fyrir
stríðsverð útflutningsafurða,
ætti að sýna mönnum nógu
glöggt að hefjast verður tafar-
laust handa um læknisaðgerðir,
ef afstýra á stórvandræðum.
Samkeppnisfær
framleiðsla.
Framsóknarflokkurinn hefir
fyrir löngu lagt fram tillögur
sínar um það, hvað gera skal
og gera þarf, til þess að nýtt
framfaratímabil geti hafizt í
landinu.
Fyrsta verkið verður að vera
stöðvun og niðurfærsla dýrtíðar-
og framleiðslukostnaðar, þannig
að framleiðslukostnaður hér sé
í samræmi við verðlag í við-
skiptalöndum okkar.
Það verður að minnka verð-
bólguna með hlutfallslegri rétt-
látri niðurfærslu í landinu, og
eru þá kaupgjaldið og verðlag
afurða þeir liðir, sem mestu
máli skipta.
Það er alveg rangt, að þetta
verði ekki gert nema með mikl-
um fórnum þeirra, sem hlut eiga
að máli. Kaupmáttur launanna
eykst til dæmis, ef vöruverð
lækkar, jafnhliða því sem þau
sjálf lækka að krónutölu. Þessi
leið tryggir framfarir í landinu,
fjörugt atvinnulíf og næga at-
vinnu handa landsmönnum, ef
vel er á haldið. Með þessu móti
— og með þessu móti einu — er
hægt að tryggja og halda uppi
verðgildi þess fjár, sem fjöldi
landsmanna hefir lagt til hliðar
á undanförnum árum og orðið
getur undirstaða að þátttöku
fjölda manna í atvinnurekstri
landsmanna og grundvöllur að
nýjum framförum atvinnuveg-
anna.
Til hvers hafa kjarabætur
undanfarinna ára verið, ef nú á
að stofna til verðhruns þeirra
fjármuna, sem menn hafa lagt
til hliðar og ætla að nota til
þess að tryggja og auka at-
vinnurekstur sinn, bæta og
prýða heimili sín eða stofna ný?
Ef þessi leið verður ekki far-
in, en verðbólgan látin haldast
eða aukast, verður ein afleiðing-
in síhækkandi skattar og tollar,
og þannig verður tekið af
mönnum það fé, sem þeir þýkj-
ast draga að sér með hinu háa
kaupgjaldi og verðlagi.
Mikils vert spor hefir verið
stigið til undirbúnings þessari
úrlausn. Það er grundvöllur sá
fyrir hlutfalli kaupgjalds og
verðlags, sem fulltrúar bænda
og launamanna komu sér saman
um í sex-manna-nefndinni. Með
því samkomulagi á metingur um
hlutfallið á milli kaupgjalds og
afurðáverðs að vera úr sögunni,
og er þá mikið fengið. En nóg
er eftir samt, og reynir þar inn-
an skamms á þroska verka-
manna og annarra launamanna.
Bændur hafa sýnt, að ekki
stendur á þeim. Þeir munu taka
þátt í , hlutfallslegri lækkun,
en ekki lækka einhliða.
Það þarf að efla triina
á framtíðiua.
Lækkun dýrtíðarinnar mundi
hafa meiri áhrif til bóta en
flestir gera sér grein fyrir og
vera miklu þýðingarmeiri en
reikningslega verður sýnt. Ef
byrjað væri á lækkun dýrtíðar-
innar með haldgóðum úrræðum
— raunverulegri lækkun —,
mundi það gerbreyta skoðun
margra um framtíðina. Sú skoð-
un er útbreidd, að niðurrifs-
menn vilji ekki, að nauð-
synlegar leiðréttingar á ástand-
inu fáist, en vilji í þess stað
gjarna sjá fjárþrot ríkisins,
stöðvun framkvæmda, samdrátt
framleiðslunnar, atvinnuleysi
og gengishrun.
Þessir atburðir eiga svo að
sýna, hve fánýtt sé að reyna að
lappa upp á þjóðskipulagið og
félagshættina, sem við höfum
búið við fram til þessa, og
koma inn þeirri skoðun, að ger-
bylting ein geti bætt nokkuð úr.
Það er álit margra, sem vel
mega um það vita, að kommún-
istar sitji nú í stjórnum víða um
heim, beinlínis til þess að koma
í veg fyrir þær breytingar á
þjóðfélagsháttum, sem^myndu
gera llfið betra og réttlátara og
mennina ánægðari en verið hef-
ir, og útiloka þá upplausn og óá-
nægju, sem kommúnistar telja
nauðsynlega sínum málstað.Þess
vegna sækist þeir eftir bráða-
birgða „samstarfi“ við þá í-
haldssömustu.
Það er því óhugur í mörgum.
Þetta gæti breytzt, ef samtök
yrðu í landinu um byrjunar-
framkvæmdir í rétta átt.
Það er óverjandi að láta þessi
mál hanga eins og nú er gert
og veldur stórtjóni með hverj
um mánuði, sem þessi hálf-
velgja og óhugur ríkir í landinu.
Kyrrstaða eða
sia
stefnnbreyting.
Framsóknarflokkurinn hefir
gert sér grein fyrir því, að fyrst
eftir styrjöldina verða að eiga
sér stað miklar framkvæmdir
af hendi ríkisins, ef ekki á að
verða atvinnuleysi, þegar setu-
liðsviðskipti hætta og saman
hrynja þær spilaborgir, sem
umhverf is styr j aldarviðskiptin
hafa verið reistar, beint og ó-
beint.
Ríkissjóður er nú senn þrot-
inn að fé vegna verðbólgunnar.
Niðurfærsla verðbólgunnar
verður því þegar á fyrsta stigi
að vera svo rífleg, að hægt sé
að hætta niðurgreiðslu verð-
lagsins á innlenda markaðinum.
Fjárlögin lækka verulega við
lækkun dýrtíðarinnar, og þá
verður brátt unnt að veita
fé til framfara í landinu. En
verði haldið áfram eins og nú
horfir, hlýtur annað hvort að
verða dregið stórkostlega úr
fjárveitingum eða rí^issjóði
sökkt í botnlaust skuldafen.
Fé það, sem nú er notað á
þessu ári til þess að örva fram-
kvæmdir — „nýsköpun“ —, er
tekið úr þeim tiltölulega litlu
sjóðum, sem safnað hefir verið
á undanförnum árum fyrir áhrif
Framsóknarmanna.
Fé það, sem Alþingi veitti nú
síðast til bátasmíða, er úr
Framkvæmdasjóði ríkisins, sem
Framsóknarmenn fengu stofn-
aðan gegn vilja Sjálfstæðis-
manna. Nú er stjórnin að bjóða
fram þetta fé með nokkru yfir-
læti, og kallast það „nýsköpun",
og er það raunar eitt af því fáa,
sem í þá átt horfir.
Eftir þetta ár verða sjóðir rík-
isins tæmdir, og hvað tekur þá
við, ef ekki verður tekin upp sú
stefna, sem Framsóknarmenn
beita sér fyrir?
Á flokksþingi Framsóknar-
manna 1943 voru gerðar ýtar-
legar samþykktir um stefnu
Framsóknarflokksins í atvinnu-
málum og fjármálum.
Þar var lögð áherzla á barátt-
una gegn verðbólgunni og það
talin undirstaða framfaranna.
Þar var gerð ályktun um nauð-
syn verklegra framkvæmda eftir
stríðið. Á þetta hefi ég nú
minnzt. En þar var einnig lögð
fram og samþykkt áætlun um
þær framkvæmdir,. sem Fram-
sóknarflokkurinn mun beita sér
fyrir í atvinnumálum landsins.
Verður bráðlega vikið að þeirri
áætlun nánar.
Nýír kaupendur
Nýir kaupendur að Tímanum
geta fengið síðasta jólablað
Tímans ókeypis, meðan upp-
lagið endist, láti þeir afgreiðsl-
una vita að þeir óski þess.
í jólablaðinu er mjög margt
læsilegt: skáldsögur, ferðasög-
ur, kvæði og ýmsar frásagnir,
greinar og myndir. — 64 bls.
alls.
GimnlawgMr Kristmiindsson:
Ræktun Landejja
Gunnlaugur Kristmundsson sandgræðslustjóri er einn
þeirra manna, sem um langan aldur hefir barizt ótrauð-
lega, bæði í orði og verki. fyrir því að auka gagn og gróður
landsins, fegra það og græða.
Hér ræðir Gunnlaugur um trúna moldina og lífið, en
snýr síðan máli sínu að Landeyjunum, landsgæðum þar
og búnaðarháttum og framtíðarvonum, sem eru tengdar
við þessa sögufrægu sveit, þar sem Njáll Þorgeirsson og
Höskuldur Hvítanesgoði bjuggu forðum.
Vor hólmi er snauður, svo hart
er um brauð,
margt hérað sem eyðimörk
köld og dauð.
Sú öld, sem nú hefst, á hlut-
verk að inna —
sjá hjálpráð til alls, varna
þjóðinni falls.
En sýnir ei oss allur siðaður
heimur,
hvað sárlegast þarf þessi strjál-
byggði geimur,
að hér er ei stoð að stafkarls-
ins auð?
Nei, stórfé! Hér dugar ei miiina!
Oss vantar hér lykil hins
gullna gjalds,
að græða upp landið frá hafi
tll fjalls.
Hann opnar oss hliðin til
heiðanna, á miðin,
í honum býr kjarni þess
jarðneska valds.
Þann lykil skal ísland á
öldinni finna —
fá afl þelrra hluta, sem vinna.
E. B.
Um síðustu aldamót ríkti fá-
tækt hér í landi, — en þjóðar-
sálin var vöknuð og skáldin sáu
sýnir. Það voru þjóðlegar sýnir,
dregnar upp af náttúru lands-
ins, byggðum þess, gróðri, fólki
og fénaði. Þá voru stórhuga
menn, sem klifu upp á tinda
öræfanna og litu yfir blikandi
hafflötinn og sáu hlýlegar sveit-
ir, grösug heiðarlönd, úfin
hraun, hvíta jökla, gráa hamra,
bjarta fossa, svarta sanda og
sollið brim. Þeir sáu í huga sér
hafþök af ísum, myrkur af ösku,
eldgos og jökulhlaup. Þeir sáu
hungraðan landslýðinn, horfall-
inn fénað, uppblásið land,
byggðir fallnar og býlin í auðn.
Þeir þekktu fornar sögur um
birkikjarr og blómaangan,
hraustmenni og hryðjuverk.
Þeir trúðu á landið og framtíð-
ina, þrótt þjóðarinnar og frjó-
magn moldarinnar, — en fyrir-
heitna landið er svo langt i
burtu, og Þ. E. segir: „En ef við
nú reyndum að brjótast það
beint, þó brekkurnar verði þar
hærri? Vort ferðalag gengur
svo grátlega seint, og gaufið og
krókana höfum við reynt — og
framtíðarlandið er fjarri.“
Hannes Hafstein sá í blámóðu
framtíðarinnar undrin, sem nú
gerast. Hann segir: „íslenzkir
menn! Hvað öldin ber í skildi,
enginn fær séð, hve feginn sem
hann vildi. Eitt er þó víst: Hún
geymir Hel og Hildi. Hlífi þér
ættjörð, Guð, af sinni mildi.“
Hann er þess full viss, að hug-
sjónirnar rætist, ef þjóðin
treystir bræðabandið og heldur
boðorðið, það er: „Að elska,
byggja og treysta á landið.“
Þessi skáld og andans menn
trúa á landið, framþróun fólks-
ins, breytta búnaðarhætti og
betri lífskjör. Vel má vera, að
eitthvað af hugsjónum þeirra
rætist seint, — en þökk sé þeim
samt fyrir stórhug og fagrar
hugsjónir, sem þeir hafa mótað
og túlkað með hugnæmum orð-
um og í ódauðlegum -^jóðum.
Þeir sýna framtíðarlandið í hulu
fjarlægðarinnar, og þeir varða
leiðina, sem þangað liggur. Það
er ekki að furða, þó að seint
rætist sumt af framtíðarhug-
sjónum. Fyrst er að sjá hlutina
í huganum, svo er að reyna þá
og meta, telgja þá til og breyta
þeim eftir því, sem til hagar og
við á. Mörg skýjaborg er byggð
sem aldrei verður að veruleika,
en þó svo sé, getur hún átt rétt
á sér. Aðstæðurnar hamla því
oft, að ekki er hægt að koma
því í framkvæmd, sem gera
þarf. Svo er því farið með marga
drauma fyrr og síðar. Sannar
það aðeins: „Það er djörfum
drengjum einum veitt, að
dreyma meira og stærra en nær
að rætast.“
Er nú ekki kominn tíminn, ef
vel er á hlutunum haldið, að
íslei>lingar hafi lykil hins
gullna gjalds? Auðmagn hefir
streymt inn I landið. Sjávarút-
vegurinn hefir átt þar drýgstan
þátt í, — en drjúgt er það, sem
af landinu hefir dropið, því að
andleg og orka og heilbrigt blóð,
sem rennur í æðum þjóðarinn-
ar, er aflgjafi, sem moldin legg-
Utan úr dreíibýlínu
Við íslendingar erum svo fá-
menn þjóð, að það hefir til
skamms tíma veitzt fullerfitt að
halda uppi ýmis konar menn-
ingarstarfsemi, leikhúsrekstri,
söngkórum og hljómsveitum, í
mesta þéttbýlinu. En þrá fólks
til þátttöku í listrænum störf-
um er svo mikil, að í svo til
hverri smásveit og kauptúni eru
til menn, sem ár eftir ár eru
að reyna að halda saman söng-
flokki eða æfa lítinn leikflokk.
Erfiðleikarnir, sem við er að
stríða, eru ótrúlega miklir,
starfskilyrðin undantekningar-
lítið nauða-léleg, og þó að
árangurinn sé. stundum ekki
mikill, ef á það er lagður hinn
strangasti mælikvarði, þá er
hann oft svo mikill, að furðu
gegnir, miðað við aðstöðuna.
Þessari starfsemi hefir verið
lítill gaumur gefinn. Er hún þó
merkileg. ___________
Dagana 17. og 18. marz síðast-
liðinn sýndu námsmeyjar
kvennaskólans á Blönduósi leik-
ritið „Álfkonan í Selhamri" eftir
Sigurð Björgúlfsson á Siglu-
firði.
Leikstjórn annaðist Tómas
Jónsson, fulltrúi hjá Kaupfé-
lagi Húnvetninga, en hann hef-
ir haldið uppi leikstarfsemi á
Blönduósi í 26 ár, við hin erfið-
ustu skilyrði. Bjarni Einarsson
vélamaður, sem ásamt Tómasi
hefir starfað af mikilli ósér-
plægni að þessum málum i mörg
ár, lék eitt hlutverkið. Að öðru
leyti voru það námsmeyjar
skólans sem léku.
Aðalhlutverkið, álfadrotning-
una, lék Hrönn Kristjánsdóttir
frá Dalvík. Það má telja, að hún
færi ágætlega með hlutverk
sitt, og var ekki hægt að sjá, að
þar væri um neinn viðvaning
að ræða. Fór henni drotningar-
skrúðinn með ágætum.
Gunnar bónda lék Bjarni Ein-
arsson, og leysti það verk prýði-
lega af hendi.
Aðrir leikendur voru:
Álfasveinn, leikinn af Ingi-
björgu Árnadóttur, Miðgili.
Margrét bóndadóttir, leikin
af Maríu Guðmundsdóttur,
Reykjavík.
Una skyggna, leikin af Krist-
björgu Vilhjálmsdóttur, Akra-
nesi.
Guðrún selstúlka, leikin af
Kristínu Tómasdóttur, Blöndu-
ósi.
Smali, leikinn af Guðrúnu
Kristófersdóttur, Vestmanna-
eyjum.
Allir þessir leikendur fóru
mjög laglega með hlutverk sitt,
þegar tekið er tillit til erfíðrar
aðstöðu.
Kvennaskólinn á Blönduósi
hefir í 15-20 ár sýnt eitt leikrit á
vetri og með því orðið þýðingar-
mesti þátturinn í skemmtana-
lífi héraðsins.
Má héraðið kunna skólanum
hinar mestu þakkit fyrir störf
hans í þvi sem mörgu öðru.
Ágóðanum af þessum sam-
komum hafa námsmeyjar á-
vallt varið til ýmsa nytsamra
hluta, svo sem í ferðasjóð,
píanósjóð og í fyrra til Noregs-
söfnunarinnar.
Að afloknum leiknum söng
kórsöngur námsmeyja, undir
stjórn forstöðukonunnar, frú
Solveigar Benediktsdóttur.
Húsfyllir var bæði kvöldin,
og skemmtu áhorfendur sér
ágætlega.
Það má ótvírætt fullyrða að
í strjálbýlinu og fámennum
héruðum, standa menn i mik-
illi þakklætisskuld við menn
eins og þá Tómas Jónsson og
Bjarna Einarsson, sem um langt
skeið hafa varið miklu af tóm-
stundum sínum, til að halda
uppi leiklist í héraðinu. Sömu-
leiðis má þakka forstöðukon-
unni og námsmeyjum kvenna-
skólans fyrir störf sin 1 þessum
efnum. H. P.
ur til mannanna börnum.
Fyrir meir en tuttugu árum
sagði einn „útgerðarforstjór-
inn“ á sveitasamkomu: „Við
aflaklærnar leggjum til féð, til
þess að rækta landið.“ Sveita-
bændurnir geta sagt: Við, sem
ræktum landið, leggjum til
þróttmikla og heilbrigða menn,
til þess að sæltja sjóinn. Afurð-
ir landsins eru heilsulindir til
þess að næra á, þroska og herða
æskulýð landsins, bæði í sveit-
um og við sjó. Það er ærið verk-
efni fyrir hið unga fullvalda
lýðræðisríki, sem nú er að hefja
göngu sína. Öllum þegnum þjóð-
félagsins þarf að koma til nokk-
urs þroska. Bezt verður það gert
með því að rækta landið, því
að það fer ávallt saman ræktað
land og mönnuð þjóð. Tengslin
milli manns og moldar mega
ekki gleymast. Hinn marg-
greindi lífsins meiður er rót-
fastur í frjómold landsins.
II.
Þar sem að áður akrar huldu völl,
ólgandi Þverá veltur yfir sanda;
sólroðin lita enn in öldnu fjöll
árstrauminn harða fögrum
dall granda;
flúinn er dvergur, dáin
hamra-tröll,
dauft er í sveitum, hnipin þjóð
í vanda;
en lágum hlífir hulinn
vemdar-kraftur
hólmanum, þar sem Gunnar
sneri aftur.
J. H.
Gunnarshólmi er I Landeyjum.
Þar námu þeir bræður staðar,
Gunnar og Kolskeggur. Þeir
voru dæmdir útlagar og áttu að
fara utan og voru á leið til skips.
Hestur Gunnars hnaut, við það
stönzuðu þeir bræður. Gunnar
leit heim til Hlíðarenda og
mælti: Fögur er hlíðin, svá at
mér hefir hon aldri jafnfögur
sýnst, — bleikir akrar, en sleg-
in tún. Gunnar hætti við utan-
förina og vildi að Kolskeggur
gerði það líka. „Eigi skal þat,“
segir Kolskeggur, „hvárki skal
ek á þessu níðast ok á engu öðru
því er mér er til trúat.“ Þar
skildu leiðir þeirra bræðra.
Gunnar rauf grið og gerða sætt,
fór heim og var drepinn. Kol-
skeggur hélt sættina, efndi orð
sín, reið til skips og fór utan.
Samt mun hann hafa elskað ís-
land.
í Landeyjum er Bergþórs-
hvoll. Þar bjó Njáll, þar er og
Vörsabær, þar bjó Höskuldux
Hvítanesgoði. Fleiri eru þar
þekktir staðir frá fornum sög-
um. í Landeyjum gerist Njáls
saga, sem talin er einna merk-
ust allra íslendingasagna.
Af Rangárvöllum bera Land-
eyjar fyrir augað á sólbjörtum
sumardögum í hillingum og ið-
andi tíbrá. í falskri skynjun
birtast ótal kynjamyndir, loft-
speglun sýnir ýmsa töfraheima,
haffleti, hallir og herskara, —
en allt getur þetta horfið á
svipstundu. Hillingarnar eru
líkar glæsimyndum fornaldar-
innar, þær eru glapsýnir, sem
eiga lítið skylt við það raun-
verulega líf, sem nú er I Land-
eyjum.
Landeyjar afmarkast af Mark-
arfljóti að austan, en Þverá að
vestan. Suður um Landeyjar
fellur Affall og skiptir landinu
i tvær eyjar, eða árhólma, og er
hvor um sig lík þríhyrnu í lög-
un. Landeyjar eru láglendar,
myndaðar af árframburði, sandi
og aurum, þær eru grjótlausar.
Ströndin er sendin og lág. Sums
staðar eru lón ofan við strönd-
ina og greinast frá sjónum af
sandrifi, sem myndar lágan
hrygg milli fjörumáls og „gljá-
arinnar." Víða er landið sandi