Tíminn - 16.03.1945, Side 6

6
21. Mað
TtMDÍN) föstudagiim 16. marz 1945
Kollsteypustefnan íordæmd
(Framhald af 3. síöu)
Mínníagar nm Guöxnund Hjaltason
þurfa að fá. Þeir, sem halda því
fram,geta alvef eins látið sam-
þykkja, að svart sé hvítt. En
samkvæmt* sex-manna-nefndar-
álitinu hafa bændur rétt, sem er
þeim mikilsverður. Fulltrúum
bænda í verðlagsnefndum var
þegar haustið 1943 heimilt að
setja svo hátt verð á landbún-
aðarvörur seldar innanlands, að
unnt væri að bæta upp með því
verðlag á landbúnaðarvörum,
sem seldar voru til útlanda,
þannig, að jafnaðarverð fyrir
landbúnaðarvörur allar yrði í
samræmi víö það verðlag, sem
sex-manna-nefndin hafði á-
kveðið.
En ef bændur hefðu gert
þetta, mundi dýrtíðin þegar í
stað hafa aukizt svo mjög, að
allt atvinnulíf komst á heljar-
þröm. Kjötverðlagsnefnd sú,
sem starfaði haustið 1943, og
sú, sem starfaði haustið 1944, fór
ekki til ríkisstjórnarinnar og
sagði: Ég krefst þess, að ríkis-
stjórpdn taki ábyrgð á því, að
bændur fái tiltekið verð fyrir
landbúnaðarvörur. Hún gerði
þetta ekki af þeirri einföldu á-
stæðu, að hún vissi, að hún
hafði engan rétt til þess. En
hún gerði annað. Hún sneri sér
í bæði skiptin til ríkisstjórnar-
innar og spurði hana, hvort hún
vildi að verðið á kjötinu yrði
sett svo hátt innanlands, að
hægt væri að bæta upp með því
landbúnaðarvörur, sem fluttar
yrðu út. Ef ríkisstjórnin vildi
koma í veg fyrir þetta, yrði hún
að ákveða, hvaða verð skyldi
vera á landbúnaðarvörum á
innlendum markaði. En með
þessum afskiptum og ákvörðun-
um, sem sérhver ríkisstjórn var
neydd til, tii þess að koma í veg
fyrir óviðráðanlega dýrtíð, háfði
hún tekið á sig ábyrgðina á
því, að bæta upp þær vörur,
sem fluttar voru út, þannig, að
bændur fengju verðlag sex-
manna nefndarinnar. Við, sem
höfum iagt áherzlu á skyldur
ríkissjóðs í þessum efnum, höf-
um aldrei haldið því fram, að
ríkið bæri ábyrgð á verðlaginu
samkvæmt sex-manna-nefnd-
ar-álitinu í sjálfu sér, heldur að
ríkisstjórnin hefði tekið á sig
þessa ábyrgð um leið og hún
setti verðið á innanlands-
markaði svo lágt, að fyrirsjáan-
legt var, að ekki var með innan-
landsverðinu hægt að bæta upp
það, sem selt var erlendis. Og
þetta er tvímælalaust sá rétti
skilningur á málinu frá lög-
fræðilegu sjónarmiði, — og
hann er einnig fyrir bændur sá
hagkvæmasti.
En nú ganga dýrtíðarlögin úr
gildi (og að vissu leyti einnig
álit sex-manna-nefndarinnar)
þegar styrjöldinni er lokið, sem
flestir vænta að muni verða fyr-
ir næsta haust. En þrátt fyrir
það eiga bændur að vissu leyti
hinn sama rétt og þeir áttu áð-
ur, meðan lögin voru í gildi.
Fulltrúar bænda hljóta að
verðleggja landbúnaðarvörur á
innlendum markaði þannig, að
bændur geti fengið viðlíka verð
og jafnaðarverð sex-manna-
nefndarinnar fyrir alla sína
vöru. Til þess hafa þeir siðferði-
legan rétt, þótt lögin verði úr
gildi gengin. Það eru ekki bænd-
ur, sem hafa ákveðið þessi hlut-
föll milli kaupgjalds og verð-
lags, sem réttlát hlutföll. Það
er. sjálfur hagstofustjóri lands-
ins og fulltrúar frá verkamönn-
um, sem hafa ákveðið hlut-
föllin.
Þótt lögin gangi úr gildi,
stendur þó réttlætið, sem í á-
kvæðunum felst, óhaggað fyrir
því. Það getur enginn láð bænd-
um það, þótt þeir verðleggi vöru
sína næsta haust í samræmi
við það réttlæti, hvað sem
styrjöld líður. —
Ríkisstjórnin stendur því
frammi fyrir nákvæmlega sömu
aðstæðum í haust eins og voru
til staðar s. 1. haust.
VII.
Af þessum og öðrum ástæðum
eru líkurnar fyrir því, að út-
gjaldahlið fjárlaganna fyrir ár-
ið 1946 geti orðið lægri en fyrir
árið 1945 því miður alls engar
eins og nú skal rakið:
1. Ríkisstjórnin mætir þeim
erfiðíeikum næsta haust, að
verða að kjósa um það, hvort
hún vill greiða niður landbún-
aðarvörur eða verðlag þeirra
hækki stórlega. Afleiðing þess
yrði óviðráðanleg dýrtíð.
2 . Þessar niðurgreiðslur
verða meiri en þær eru nú,
vegna þess, að við verðið bæt-
ist 9,4%, þar sem þeirri hækk-
un var aðeins frestað um eitt
ár. En auk þess má búast við,
að vegna almennrar kaup-
gjaldshækkunar hækki land-
búnaðarverðið einnig á þessu
ári, og eykur það enn á niður-
greiðslurnar, ef á að koma í
veg fyrir vaxandi dýrtíð.
3. Ef vísitalan hækkar, sem
allar líkur benda til að hljóti
að verða, aukast við það útgjöld
ríkissjóðs árið 1946.
4. Ríkisstjórnin tók við rúm-
um 10 miljónum króna frá s. 1.
ári, og er nú að eyða því á
þessu ári. í stað þessara 10 milj-
óna þarf hún að útvega sér
tekjur á árinu 1946.
5. Ýmsar framkvæmdir
stjórnarinnar, sem gerðar eru á
árinu 1945, eru framkvæmdar
fyrir fé, sem safnað hafði verið
í sjóði og nú er verið að eyða.
Ef framkvæmdum á að halda
í sama horfinu 1946 og 1945,
þarf einnig að afla tekna, er
þessu nemur.
6. Ofan á allt þetta bætast
svo stórfelld útgjöld á ál’inu
1946, vegna tryggingarlöggjaf-
ar, sem þá á að koma til fram-
kvæmda, og er þegar upplýst, að
þau útgjöld nema tugum milj-
óna.
Allar líkur benda því til þess,
að útgjaldaþörf ríkissjóðs haldi
áfram að aukast svo sem verið
hefir. Það er í samræmi við
það lögmál, sem kollsteypu-
stefnan skapar.
VIII.
Ég hefi í grein þessari viljað
vekja'athygli manna á því, sem
hefir verið að gerast, og þeim
aðstæðum, sem nú eru skammt
undan.
Flestum, sem nokkuð fylgjast
með stjórnmálum mun nú ljóst
orðið, að stjórnarmyndunin
síðastliðið haust var fjarri því
að vera lækning á meinsemdum.
Stjórnin var mynduð utan um
það, að skipta um menn, að
láta meinsemdiria eiga sig, að
koma sér þegjandi saman um
að halda áfram ástandi í fjár-
málum, sem var orðið óþolandi,
að eyða nokkrum tugum milj.
í málefnaskrautfjaðrir handa
flokkunum, sem lögðu til ráð-
herrana, að spila plötu í út-
varpið og láta landslýðinn halda
að eitthvað stórt ætti að gera.
En nú er orðinn svo stuttur
tími þangað til staðreyndirnar
tala, að þeir, sem hyggnastir
eru, telja það ekki borga sig
lengur að þegja.
Það er talið borga sig betur
að segja sjálfur að fyrra bragði
að „breyta verði um stefnu,“
að núverandi stefna sé frá fyrr-'
verandi stjórn, að stjórnarand-
staðan hafi verið sammála,
þegar þessi stefna var tekin o.
s. frv. —
Hver þessi nýja stefna verður,
fáum við ekki að vita ennþá.
En það vek'ur athygli, að Morg-
unblaðið er byrjað að tala um
það, enn einu s,inni, að það
þurfi „að ráðast á dýrtíðina."
Líklega er því þessi nýja stefna
einhver sanngjörn og alhliða
niðurfærsla. — Sjálfstæðisflokk-
urinn hefir nú stjórnað fjár-
málum ríkisins öll þessi mestu
gæðaár, sem nokkurn tímann
hafa gengið yfir þetta land.
Sjálfstæðismaðurinn Björn Ól-
afsson hafði að vísu fjármála-
stjórnina á hendi án þess að
það væri í úmboði flokksins.
En Sjálfstæðisflokkinn greindi
aldjrei á um fjál'málastefnu
hans. Og sú niðurgreiðsla á
landbúnaðarvörum, sem fram-
kvæmd var í tíð Björns Ólafs-
sonar og uppbætur á útfluttar
landbúnaðarvörur, var bein og
óumflýjanleg afleiðing af tvö-
földun dýrtíðarinnar í stjórn-
artíð Ólafs Thors 1942.
Það stendur því Sjálfstæöis-
flokknum næst allra flokka, að
koma dýrtíðar- og fjármálum
úr þeirri. sjálfheldu, sem hann
hefir óneitanlega komið þeim í.
En ein spurning mun sækja í
hug margra, þegar fjármálaráð-
herrann boðar þessa nýju fjár-
málastefnu. Hvers vegna þurfti
að halda áfram heilt ár enn og
lengra út í ófæruna og eyða
til þess tugum milljóna áður
(Fravihald af 5. síöu)
fjóra vetur, þar til árið 1902. Þá
skrifaði Guðmundur fyrir til-
mæli mín Andrési Austlid, skóla-
bróður sínum frá Askov, sem þá
var orðinn skólastjóri við lýð-
háskólann í Ljosheim, og sagði
honum, hvernig komið væri
högum sínum. Austlid skrifaði
bráðlega aftur og bað Guðmund
að koma til Noregs. Hann sagð-
ist hafa talað við marga for-
menn ungmennafélaga, og vildu
þeir allir fá hann til þess að
ferðast um og halda fyrirlestra,
og auk þess bauð Austlid Guð-
mundi að flytja fyrirlestra í
Ljosheim-skólanum.
— Þá hafið þið farið til Nor-
egs og tekið þessu góða boði?
— Já, það gerðum við. Við
sigldum haustið 1903 og vorum
í Noregi til 1909. Fyrst vorum
við á Sunnmæri í hálft annað
ár. Guðmundur flutti fyrirlestra
við lýðháskólann í Ljosheim;
það er á Sunnmæri, um það bil
sex mílum fyrir sunnan Ála-
sund. Þaðan lágði hann af stað
óþekktur 'maður í fyrirlestra-
ferð um Vestur-Noreg og
Þrændalög. Hann flutti fjölda
fyrirlestra á vegum ungmenna-
félaga, kom víða og var hvar-
vetna vel tekið.
Árið 1905 fengum við boð frá
Ingvari Böhn og konu hans um
að dvelja hjá þeim að Vestnesi
í eitt ár, vera gestir þeirra. Við
þáðum þetta rausnarlega boð
og dvöldum þar í góðu yfirlæti
hjá þeim merkishjónum. Prest-
konan var náfrænka Björn-
stjerne Björnson. Með þvi að
dvelja á Vestnesi var hægara
fyrir Guðmund að ferðast um
meöal ungmennafélaganna í
Raumdælafylkinu, og notaði
hann sér þá aðstöðu dyggilega.
— Er þér ekki minnisstætt,
þegar Norðmenn háðu lokaþátt
sjálfstæðisbaráttu sinnar?
— Jú, ég man þá daga eins og
í gær hefði verið. Við vorum
komin á Vestnes-prestsetrið,
þegar sjálfstæðisaldan brauzt
út. Það mátti segja, að öll
norska þjóðin væri sem einn
maður, alla setti hljóða. Jafn-
vel Svíarnir í Noregi voru með
Norðmönnum: Það var ógur-
en snúið var við, — breytt um
stefnu? Hvers vegna voru verka-
mannaflokkarnir — sérstaklega
kommúnistar — ekki látnir
borga inngangseyri inn í rík-
isstjórnina með því að sanna, að
þeir vildu standa áð stefnu-
breytingu síðastliðið haust? —
Það var krafa okkar Framsókn-
armanna.
Flestum mun virðast sem
hinu stóra tækifæri hafi verið
glatað, að byrja ekki á almennri
niðurfærslu hjá öllum, þegar
bændur gengu á undan síðast-
liðið haust, eins og við Fram-
sóknarmenri vildum.
Afleiðingar kollsteypustefn-
unnar — miklar almennar
hækkanir —, sem þá var valin
í stað niðurfærslu, hlýtur að
valda ríkisstjórninni stórfelld-
um erfiðleikum nú, þegar hún
hyggst að taka upp nýju stefn-
una. — En sleppum aðfinnslum
út af öllum þessum mistökum.
Það má kallast bót í máli, eftir
allt saman, ef ríkisstjórnin get-
ur, eins og fjármálaráðherrann
virðist vera að boða, komið sér
saman um sanngjarna niður-
færslu. Og þó getur þetta ekki
talizt sérstaklega þakkarvert.
Það hefði sannazt að segja ver-
ið alveg ófyrirgefanlegt og meira
þroskaleysi en stjórnmálaflokki
er ætlandi, ef Sjálfstæðisflokk-
urinn hefði látið kommúnista
teyma sig út í þá pólitík, sem
nú er rekin með stöðugum
hækkunum og slíkri eyðslu, að
nú er verið að tæma síðustu
tekjumöguleikana, án þess að
hafa nokkurt öryggi fyrir því,
að kommúnistar hjálpuðu þeim
til að snúa við, þegar svo langt
væri komið, að lengra yrði ekki
haldið. Hitt skyldu menn ekki
ætla fyrr en staðreyndir tala,
að Sjálfstæðisflokkurinn hafi
síðan í haust látið teygja sig
lengra og lengra út í ófæruna,
til þess að láta skilja sig eftir
að lokum á óstæðu.
En eitt er þó víst. Núverandi
stjórnarstefna er dauðadæmd.
Þar hefir fj ármálaráðhelTann
rétt að mæla. Innan stundar
kalla knýjandi málefni á lausn.
Þá verður sú gáta ráðin, hver
hún er, þessi nýja stefna.
legt til þess að hugsa, að Svíar
og Norðmenn væru í þann veg-
inn að fara í stríð. Ráðsmaður-
inn beið viðbúinn til þess að
hringja kirkjuklukkunum til
merkis um, að þeir væru farnir
að berjast. Skipin fóru hvert
af öðru, oft tvö á dag, með
mennina til Velbungsnes, sem er
innst inn við Raumdalsfjörð.
Eri þaðan átti herinn að leggja
af stað í Guðbrandsdalinn. Á
bændabýlunum var ekkert fólk
eftir nema konur, börn og gam-
almenni. Það voru órólegir
dagar. En svo kom gleðifréttin.
Það var eins og birti yfir öllum,
þegar það fréttist, að ekkert yrði
úr stríði.
— Hvert fóruð þið svo að
þessu ári liðnu?
— Þá leigðum við okkur hús
þar á næsta bæ, sem var skammt
frá. Þessi staður lá svo vel við
ferðalögum. Þaðan var hægt að
fara sjóleiðina til ýmissa staða,
enda fór Guðmundur margar
fyrirlestraferðir, bæði til Þránd-
heims og víðs vegar um Þrænda
lögin, allt upp undir Dofrafjöll.
Mér er það sérstaklega minn-
isstætt, þegar hann var fenginn
til þess að tala á stóru móti, sem
haldið var í Upp-Þrændalögum.
Þangað komu um tíu þúsundir
manna. Þegar hann kom, var
Björnstjerne Björnson að tala.
Er hann sér Guðmund, hættir
hann og gengur til hans og
fagnar honum, því að þá voru
liðin meira en þrjátíu ár síðan
þeir höfðu seinast sézt. Þarna
var Guðmundi sýnd sú mikla
sæmd að tala næst á eftir Björn-
son. Slík mót sem þessi voru
haldin af ungmennafélögunum
í Noregi á hverju vóri og svipar
þeim dálítið til íþróttamóta ís-
lenzku ungmennafélaganna.
Þannig liðu þessi ár í Noregi.
Maðurinn ferðaðist um og flutti
fyrirlestra. Okkur var alls stað-
ar vel tekið, og ég á margar góð-
ar minningar frá þessum Nor-
egsárum okkar. Við eignuðumst
þar marga góða vini og kunn-
ingja, sem ég minnist alltaf með
hlýju og þakklæti í huga.
Hólmfríður tekur nú fram
fullan kassa af myndum frá
Noregi. Ég fæ nokkrar þeirra
lánaðar til þess að gefa lesend-
um Tímans tækifæri til að sjá
þær.
— Svo hefir ættjarðarástin
kallað einn góðan veðurdag, segi
ég til að halda samtalinu áfram.
— Já, við skulum segja það,
að við höfum ekki verið öðru
vísi en allir íslendingar aðrir,
sem erlendis hafa dvalið. Við
fórum heim árið 1909, og Guð-
mundur tók brátt upp sama
starfið og í Noregi. Hann ferð-
aðist um landið á vegum ung-
mennafélaganna að nokkru
leyti og flutti fyrirlestra.
Og þá held ég, að við ættum
að fara að hætta að rifja upp
þessar minningar, enda vita
margir nokkur deili á fyrir-
lestrastarfi Guðmundar hér á
landi.
Nú kemst ég ekki að með
fleiri spurningar, hin aldna hús-
móðir ber kaffi á borð að göml-
um og góðum íslenzkum sið. Hér
er enginn mannamunur gerður,
hér njóta allir sömu gest-
risni, hvort heldur á í hlut ná-
kominn ættingi eða einhver ó-
þekktur blaðamaður.
Guðmundur Hjaltason var í
hópi hinna íslenzku Væringja,
þótt ekki legði hann leið sína
austur í Miklagarð. Hann átti
hugsjónir þær, sem islenzka
þjóðin hefir beztar átt, og hann
glæddi eld þeirra hugsjóna í
hjörtum þúsunda ungra íslend-
inga, sem hlýddu á erindi hans.
Ég hygg, að það megi með
nokkrum rétti segja, að Guð-
mundur Hjaltason hafi öðrum
mönnum fremur blásið lífsanda
í íslenzku ungmennafélags-
hreyfinguna og undirbúið henn-
ar þátt í sjálfstæðisbaráttu
þjóðarinnar. Þennan eld sótti
Guðmundur til Noregs, þaðan
sem frjálsir menn komu fyrst
til íslands.
Hvaða minnisvarða hefir ís-
lenzka þjóðin hugsað sér að reisa
þessum Væringja sínum?
Fylgízt með
Alllr, sem íylgjast vilja með
almennum málum, verða að lesa
Tfcmann.
Stynband tsl. samvinnufélaga.
SAMVINNUMENN:
Sá tími, sem fer í að vanda framleiðsluvörurnar,
fer ekki til ónýtis.
SAVOIV de PARÍS mýkir húðina oty
styrkir. Gefur henni yndisfagran litblœ
oy ver hana kvillunt.
iVOTIÐ
SAVON
Df
Bygyinyarsamvinnufélay Reykjavíkur
F ramhalds-aðalf undur
verður í Kaupþingssalnum mánudaginn 19. marz, kl. 8.30 síðd.
Dagskrá:
1. Aðalfundarstörf skv. félagslögum.
2. Rætt um nýbyggingar í sumar.
3. Þórir Baldvinsson byggingarfræðingur talar um bygg-
ingarmál.
STJ&RNIU.
Einangrunarkork
Allir þeir, sem hafa í hyggju að panta einangrunarkork til
húsbygginga hjá okkur, eru vinsamlegast beðnir að gera það,
sem allra fyrst, því að mjög takmarkað er hve mikið við getum
útvegað.
Elnangrunarkork er óclýrasta og bezta ein-
angrun, sem hægt er að fá.
Korklðjan h.f.
Skúlagötu 57. Símar -4231, 3244.
Raítækjavinnnstoían Selíossi
framkvæmir aUskonar r a f v i r k jastörf.
ORBSENDING TIL KAVPENDA TÍMANS.
Ef kaupendur verða fyrir vanskilum á blaðinu, eru þeir vin-
samlega beðnir að gera afgreiðslunni þegar aðvart.
TÍMINN er víðlesnasta auglýsingablaðið!