Tíminn - 31.07.1945, Qupperneq 2

TtMlM, [iriðjntlagimi 31. jiilí 1945
57. Mafí
Þriðjjudagur 31. júlí
Skyldu þeir
leita til Ölafs?
Kosningaúrslitin í Bretlandi
hafa að vonum vakið gífurlega
athygli. Um þau er hvarvetna
rætt og ritað. Menn keppast um
að útskýra fyrir sjálfum sér og
öðrum, hverjar séu orsakir og
afleiðingar þessara atburða, og
öll flokksháðu dagblöðin í
Reykjavík hafa eftir beztu getu
reyn't að sannfæra lesendur sína
um það, hversu mikill sigur
þessi úrslit séu fyrir þeirra flokk
og þeirra málstað. Þetta segir
jafnvel Þjóðviljinn, þótt aðeins
2 kommúnistar næðu kosningu
og fylgi þeirra reyndist jafn-
vel enn minna en búizt var við.
Það er jafnvel ekki laustrvið, að
í sumum blöðunum megi lesa
það á milli línanna, að ekki sé
örgrannt, að þau kunni nú að
eiga einhvern þátt í þessari
glæsilegu útkomu, ef allt væri
skoðað niður í kjölinn.
En þótt allt þetta hlakk og
tíudd utaní jafnaðarmannaflokk
inn brezka sé næsta kátbros-
legt, þá hefir þó forustugrein-
in í Morgunblaðinu á föstu-
daginn var ein hlotið þá frægð,
að komast á hvers manns varir.
Og við því er ekki að amast, því
að hún átti það skilið. Það væri
tjón, ef slík perla færi beint í
glatkistuna. En íslendingar geta
verið glensfullir, þótt þeir hafi
stundum verið orðaðir við tóm-
læti, og sjá ekki verr en aðrir
hinar spaugilegu hliðar hlut-
anna. Þessi hæfileiki fólks hef-
ir þegar gert ritstjórnargrein
Morgunblaðsins landsfleyga. Og
heyrzt hefir, að ágætasta kímni-
skáld okkar sé þegar búið -að
fella hugsanir og tilfinningar
greinarhöfundarins í stuðla.
Þetta var ekki neinn hundamat-
ur fyrir það.
Morgunblaðið kemst sem sé að
þeirri niðurstöðu, að ósigur í-
haldsflokksins brezka stafi af
því, að hann tók ekki upp sömu
vinnubrögð og Sjálfstæðis-
flokkurinn hér og gerði banda-
lag við ábyrgðarlausustu stjórn-
málaskúma þjóðfélagsins um
það að blekkja fólkið með hald-
lausum fyrirheitum og svæfa
það með ópíum verðbólgunnar.
„Ef brezki íhaldsflokkurinn
hefði tekið upp sams konar eða
svipaða baráttu og Sjálfstæðis-
flokkurinn hér á landi, myndu
kosningaúrslitin í Bretlandi
hafa orðið á annan veg. Brezka
íhaldsflokknum fataðist.......
Því fór sem fór,“ segir Morgun-
blaðið.
Hér er ekki neitt verið að fara
í launkofa með sjálfsálitið^, Á-
framhaldið hlýtur að koma af
sjálfu sér í huga hvers manns,
sem les þessar setningar: Chur-
chill var sá skollans rati að láta
knésetja sig. Hann „skildi ekki“
hið „nýja viðhorf.“ Hann er
ekki eins mikill karl og af er
látið. Það er bara „of-birtan“ af
hæfileikum hans — hún „Viefir
villt mönnum sýn.“
En hér á íslandi var uppi
flokksforingi, sem betur vissi,
hvað gera skyldi til þess að
halda lýðhyllinni. Ólafur Thors
kunni réttu tökin. Og hefði ekki
íhaldsflokknum brezka verið
vorkunnarlaust að taka Ólaf og
Sjálfstæðisflokkinn til fyrir-
myndar, áður en lagt var út í
orrahríðina?
Það er eins og maður sjái I
anda eina háttsetta persónu í
islenzkum stjórnmálaheimi —
sjái hana belgjast út og veifa
handleggjunum, eins og hún
ætli að hefja sig til flugs — á
yfirlætinu. Hinn mikli, íslenzki
lærimeistari bíður þess, að
tvistraðar sveitir íhaldsmann-
anna brezku leiti skjóls hjá
honum, ráðvilltar og bljúgar
eftir glappaskot sitt. O-jæja,
ætíi það sé ekki úr þeim derr-
ingurinn og óráðþægnin!
*
Annars er þetta aðeins ein
hlið á þessari dæmalausu rit-
stjórnargrein Morgunblaðsins.

Einingarskraf.
Kommúnistar og Kveldúlfs-
liðið er sífellt að skrafa um ein-
ingu. Það klingir stöðugt í þeim
herbúðum, að nauðsyn sé á ein-
ingu um stefnu ríkisstjórnar-
innar. Þetta væri nú gott og
blessað, ef einhver vissi til þess,
að ríkisstjórnin hefði til taks
nokkur úrræði í helztu vanda-
málum þjóðarinnar eða ákveðna
stefnu um lausn þeirra. En all-
ir vita, að svo er ekki, og það er
broslegt að hlusta á þessi hróp
um nauðsyn þjóðareiningar um
ráðleysisfálm ríkisstjórnarinnar
í fjármálum og atvinnumálum.
„Friðrofar“.
Framsóknarmönnum eru bor-
in friðrof á brýn, af því að þeir
vildu ekki taka þátt í stjórnar-
myndunartiltæki hinna flokk-
anna um stefnulaust fálm og
lýðskrum, en gerðu það að skil-
yrði, að vandamálin væru tekin
föstum tökum og framkvæmd
heiðarleg framfarastefna.
Jafnaðarmenn í Bretlandi
voru einnig kallaðir friðrofar
af íhaldsmönnum þar, af því að
þeir vildu ekki eftir styrjaldar-
lokin taka þátt í „þjóðlegri ein-
ingarstjórn“, sem ekki hafði á-
kveðna stefnu um lausn vanda-
málanna.
Morgunblaðið lá brezkum
jafnaðarmönnum mjög á hálsi
fyrir þetta og varð tíðrætt um
einingu, sem rofin hefði verið.
Nú sýnir það sig, að brezkir
jafnaðarmenn unnu sigur. Hér
skal ekki lagður dómur á kosn-
ingastefnu jafnaðarmanna. Til
þess skortir gögn. Svo mikið er
þó vitað, að þar hefir ákveðnum
úriausnum verið heitið um mörg
mál, en ekki treyst á „nýju föt-
in keisarans“. Því er ljóst, að
brezka þjóðin hefir metið meira
fyrirheit um ákveðna stefnu um
lausn vandamálanna en inni-
haldslítið skraf um einingu.
„Sá lýgur, sem liggur,“ sagði
maðurinn. Morgunblaðið virðist
aðhyllast þessa kenningu. Það
sést á skrafi þess um brezku
kosningarnar í sumar. Ný er
blaðið sem sé mjög uppveðrað
yfir frammistöðu „friðrofanna“_
í Bretlandi, en telur að „eining-
armenn“ þar í landi hafi ekki
skilið, hvað við átti.
Hvað læra má.
Út af því, sem gerzt hefir í
Bretlandi, Svíþjóð og raunar
fleiri löndum nú á síðustu mán-
uðum, mætti draga þær álykt-
anir, að það væri víðar en í
þessum löndum lítið lagt upp úr
tali um „pólitíska einingu“,
nema menn hafi glögga hug-
mynd um, hvað gera eigi. Hitt
er svo annað mál, að í einu landi
kunna menn að aðhyllast jafn-
aðarstefnuna og í öðrum lönd-
um aðrar stefnur. En vel mætti
Morgunblaðið hafa áhyggjur af
því, að fleiri og fleiri komi auga
á, að „einingarstjórnin“ á ís-
landi hefir lítið annað til þess
j^ið skýla með nekt sinni en nýju
i fötin keisarans — þessi gömlu,
| sem við allir könnumst við.
Hlutur kommúnista
varð heldur lítilfjörlegur í
j brezku kosningunum. Tveir
| þingmenn af 640. Brezka þjóðin
I er ekki búin að gleyma fram-
komu þeirra pilta, þegar hún
barðist fyrir lífi sínu og tilveru
og þeir drógu úr baráttuþreki
landa sinna eftir mætti — af
því að sú var þá .línan að .aust-
an. Bretar munu heldur ekkert
kæra sig um flokkseinræði eða
þetta „fulkomnasta lýðræði í
heimi“, sem dómprófasturinn í
Kantaraborg skrifaði um hér
um árið bókarkorn, sem kom-
múnistar höfðu á boðstólum um
síðustu alþingiskosningar hér.
Svo aumir eru kommúnistar, að
nú þykjast þeir hafa stutt jafn-
aðarmenn á Bretlandi. Þykjast
þeir ekki líka alltaf hafa stutt
Bandamenn í styrjöldinni, nú
eftir að sigurinn er unninn?
Hvert var erindið?
Mörgum er það ráðgáta, hvaða
erindi stjórnarliðið taldi sig
Túlkun þess á stjórnmálavið-
horfinu er önnur saga, ekki síð-
ur kyndug. Það er fyllilega gefið
í skyn, að Verkamannaflokkur-
inn brezki sé eitthvað náskylt
dýrtíðarbandalagi kommúnista
og Sjálfstæðisflokksins hér.
Þetta er þó hrapallegur mis-
skilningur. Þegar stríðinu í
Norðurálfu lauk, neituðu jafn-
aðarmennirnir brezku að vera
í stjórn, er ekki hefði fast-
mótaða stefnuskrá í viðreisnar-
málum þjóðarinnar. Forustu-
menn hans kröfðust ákveðinna
ráðstafana, er tryggðu almenn-
ingi örugga afkomu og bætt
lífskjör í framtíðinni, virtu að
vettugi kröfur íhaldsmanna um
pólitíska einingu þjóðarinnar
um það, sem þeim fannst ekki
fela í sér viðunandi lausn, og
gengu síðan til kosninga með
mjög rækilega stefnuskrá, þar
sem kveðið var á um það, hvað
þeir vildu gera og hvernig þeir
ætluðu að gera það. Þetta var
nú síður en svo í anda dýrtíðar-
bandalagsins héi\, sem helzt
virðist einmitt hugsa sér/að lafa
á því vígorði, að þjóðin verði
„að standa saman“, þótt það
hafi ekkert annað að bjóða, þeg-
ar til kastanna kemur, en sukk
og ráðleysi og almenn fyrirheit
gefin út í bláinn. Ritótjórar
Morgunblaðsins og aðrir dikta-
fónar Ólafs Thors þurfa því ekki
að verða andvaka af hrifningu
yfir því næstu nætur, að það
hafi verið ríkisstj órnin hér, sem
Bretar voru að kjósa, þegar þeir
greiddu frambjóðendum jafn-
aðarmannaflokksins ^atkvæði.
*
Þá er það enn eitt atriði þess-
arar ritstjórnargreinar í Morg-
unblaðinu, sem gaman er að
veita athygli. Það er tónninn í
garð þess flokksins, sem laut í
lægra haldi, íhaldsflokksins.
Honum er brugðið um skilnings-
leysi á ný viðhorf og tregðu á
að-taka “nægjanlegt tillit“ til
réttmætra óska þjóðarinnar.
„Það var þegar auðsætt í kosn-
ingabaráttunni,“ segir þar.
En síðustu vikur hefir Morg-
unblaðið engu tækifæri sleppt
til þess að bera lof á þennan
sama flokk og spáð mjög ákveð-
ið, að hann myndi sigra, en
áfellzt Verkamannaflokkinn
fyrir áð segja upp stjórnar-
samvinnunni. Daginn, sem kosn-
ingarnar fóru fram, birtist sér-
stök ritstjórnargrein um Chur-
chill og síðustu kosningaræð-
una. Það var rétt eins og þegar
Morgunblaðið er að heita á
Reykvíkinga að kjósa nú hann
Bjarna Ben. einu sinni enn.
Kjörorðið var: „Þegar býður
þjóðarsómi, þá á Bretland eina
sál.“ Með öðrum orðum: Allir
með Churchill.
Þá var ekki verið að fjasa um
það, að „hann skildi ekki þetta
nýja viðhorf," sem Mogginn er
að gefa í skyn að skapazt hafi
í heiminum við samfylkingu
Sjálfstæðisflokksins og komm-
únistanna hér, þótt nú sé komið
upp úr dúrnum, að þetta hafi
verið „auðs»tt“ löngu áður.
Svo líða 22 dagar. Kosninga-
úrslitin eru gerð heyrinkunn.
Churchill er fallinn og hefir
beðizt lausnar. Og þá er það
skyndilega uppgötvað, að það
var „Framsóknarstefnan,“ sem
Churchill og Mbl. höfðu verið
að berjast fyrir.
Þetta er mjög gott sýnishorn
af siðfræði og manndómi þeirra
mánna, sem nú ráða Sjálfstæð-
isflokknum og Morgunblaðinu.
En þetta vekur tæpast traust né
tiltrú, hvorki á málgagninu né
flokknum. Það er þvert á móti
hlegið um land allt.
Þessir atburðir minna einn-
ig óþægilega á það, að sú
var tíðin, að Morgunblaðinu lá
ekki út af eins kalt orð tiljiaz-
istanna í Þýzkalandi eða fal-
angistanna á Spáni og nú til
dags. Það var líka áður en það
réðist, hverjir ofan á yrðu í
heimsátökunum. Það er í því
eins og öðru, að ekki lætur ætíð
að líkum. Óvæntir hlutir geta
alltaf gerzt. En þá er að vera
nógu fljótur að snúa við blað-
inu.
eiga á fundi i sumar.Talsmenn-
irnir vorú búnir út með lýð-
skrumsræður, nauðaómerkileg-
ar, þar sem „nýsköpunarstaglið“
var aða'latriðið. Þegar þeir voru
yfirheyrðir um ráðstafanir rík-
isstjórnarinnar, til þess að
örva framfarir, vafðist þeim
tunga um tönn. Tautuðu eitt-
hvað um, að Pétur eða Páll
væru að kaupa bát eða að láta
smíða bát, eins og það væru
verk ríkisstjórnarinnar.
Þrátt fyrir —
en ekki vegna þess.
Framsóknarmenn sýndu fram
á, að verðbólgustefna stjórnar-
innar og ráðstafanir hennar
yfirleitt leggðu stein í götu
framfaranna.Síhækkandi fram-
leiðslu- og stofnkostnaður
drægi úr mönnum kjark og
bökuðu framfaramönnum fjár-
hagserfiðleika. í móti kæmi ekk-
ert nema „nýsköpunarstaglið".
Það sýndi bezt hve miklu væri af
að státa, að stjórnarliðið teldi
sér til gildis, að mönnum væri
ekki neitað um gjaldeyri til
framfara af hundruðum milj-
óna, sem þjóðin ætti erlendis.
Það mun nú orðið almennt
viðurkennt, að þeim framför-
um í atvinnumálum, sem nú
eru gerðar, er hrundið í fram-
kvæmd af áhugamönnum, þrátt
fyrir þær hindranir, sem stjórn-
arstefnan leggur í götu fram-
faramannanna, en ekki vegna
þess, sem ríkisstjórnin .hefir
aðhafzt.
Flotholtið.
Stjórnarliðar reyndu að draga
athygli sjávarútvegsmanna frá
því, hvernig stöðugt væri þrengt
þeirra kosti með því að halda
því fram, að ríkisstjórnin hefði
til vegar komið hækkun fisk-
verðsins á vetrarvertíðinni.
Heldur fór þó ljóminn af þessu
afreki, þegar það var upplýst,
að sú litla hækkun á fiskverði,
sem varð um'stundarsakir, kom
til af því, að stjórnin kom því
ekki fram, að brezki samning-
urinn frá 1944 yrði framlengd-
ur, en það reyndi hún eins og
hún gat. Það upplýstist þvi, að
(Framhald á 7. slðu)
E R LE N T Y FIR LIT
Kosningaúrslitin
í Bretlandi
Kosningaúrslitin í Bretlandi,
sem kunngerð voru síðastliðinn
fimmtudag, hafa vakið feikna
athygli um allan heim og það
ekki áð ástæðulausu, svo mjög
sem þau komu mönnum á óvart.
Þeir, sem kunnugastir voru
stjórnmálunum í Bretlandi, voru
í miklum vafa hvor flokkanna, i
Verkamannaflokkurinn eða í- j
haldsflokkurinn yrði ofan á í i
kosningunum. Sumir héldu, að
Verkamannaflokkurinn myndi j
fá lítinn meiri hluta, en aðrir,
bjuggust við því gagnstæða.'En
að Verkamannaflokkurinn einn!
rnyndi fá hreinan meiri hluta
á þingi hefir víst fáum dottið j
í hug.
Verkamannaflokkurinn hefir
fengið 390 þingsæti af 640, en
íhaldsflokkurinn, er áður var
stærsti flokkur þingsins og
stjórnarflokkur, fékk 198 þing-
sæti. Verkamannaflokkurinn
hefir því hreinan meirihluta á
þinginu, eða meira en 150 þing-
sæti umfram aðra flokka til
samans.
„Þetta er í fyrsta sinn, sem
jafnaðarmannaflokkurinn fær
hreinan meiri hluta á þingi í
Bretlandi.
Af þeim 390 þingsætum, sem
Verkamannaflokkurinn hefir
fengið, hefir hann unnið 214 við
þessar kosningar, en 4 þingsæt-
Wmston Churchill
um, sem hann hafði áður, tap-
aði hann. En við kosningarnar
1935, þegar seinast var kosið í
(Framhald á 7. síðu)
Attlee, húverandi forsœtisráðherra, á útifundi
maHR NÁ6RAHNANNA
Vísir ræðir í ritstjórnargrein á föstu-
daginn um kosningaúrslitin í Bretlandi
og afstöðu blaðanna hér til þeirra.
Þar segir :
„Þótt brezku kosningarnar hafi
að vonum verulega þýðingu i Bret-
landi, virðast þær þó munu verða
örlagaríkari hér á landi. Morgun-
blaðið dregur þær ályktanir af úr-
slitunum, að brezki íhaldsflokkur-
inn hafi ekki reynzt eins úrræða-
góður og meirihluti Sjálfstæðis-
flokksins, sem svo sem kunnugt er,
hóf samstarf Við kommúnistana og
Alþýðuflokkinn á síðast ári. Sú er
þó veilan í röksemdafærslunni, að
brezki ve'rkalýðsflokkurinn er i
engum tengslum eða skyldleika við
kommúnistana, en viðhorf brezku
þjóðarihnar til þess flokks kemur
ljóslega fram í úrslitum kosning-
anna, með þvi að tveir kommúnist-
ar hafa til þessa náð þingsæti, en
ef sama væri hlutfallið hér á landi,
virðist sem þingmannatala komm-
anna yrði brotabrot af einum þing-
fulltrúa, og þá væntanlega vin-
semdarvottur einhvers þingmanns-
ins til kommúnista, en ekki beint
flokksfylgi. Slík fyrirbrigði þekkj-
ast á þingi, svo sem samvinnan ber
vitni um.
Brezki verkalýðsflokkurinn hefir
ávallt verið þjóðlegur og borgara-
legur flokkur, sem starfað hefir á
heilbrigðum grundvelli og varizt
hefir allri áleitni kommúnista, enda
vísað henni þráfaldlega á bug.“
Á laugardaginn er aftur vikið að
þessu í ritstjórnargrein Vísis. Þá er svo
að orði komizt:
„Broslegt er hins vegar, hve fíkn-
ir íslenzkir stjórnmálaflokkar eru
í að draga ályktanir sér í vil, af
úrslitum kosninganna i Bretlandi.
Þetta mætti ef tll vill til sanns veg-
ar færa, ef um væri að ræða úrslit
kosninga á Norðurlöndum, en brezk
stjórnmál eru svo gerólik þeim ís-
lenzku, að þar kemur samanburður
tæplega til m greina. Kommúnistar
fengu tvo fulltrúa kosna í- Bret-
landi, en þrátt fyrir það slær Þjóð-
viljinn upp fyrirsögn yfir þvera
síðuog eignar flokksbræðrum sínum
. í Bretlandi sigur verkalýðsflokks-
ins.“
* * *
Mörg blaöanna tala í föðurlegum
áminningartón í sambandi við kosn-
ingaúrslitin. Þjóðviljinn ber þær sakir
á Morgunblaðið, að það hafi talað illa
um kommúnista í Rúmeníu í leyfis-
leysi. Hann grípur tækifærið og segir
með talsverðum þjósti:
„Morgunblaðið tók fyrir nokkrum
dögum upp kosningaræðu brezka
íhaldsleiðtogans Churchills, og taldi
hana þungvægt innlegg, einnig í
íslenzkum stjórnmálum. Nú hefir
brezka þjóðin svarað kospingaæs-
ingum íhaldsflokksins þar og níð-
inu um sósíalismann, sem var aðal-
áróðursefni afturhaldsins. Einnig
þar var aðalslagorð íhaldsins „bar-
áttan gegn kommúnismanum." Svar
brezku þjóðarinnar hefir nú borizt
hingað til lands, —yog væri Morg-
unblaðinu hollt að hugleiða það
svar.“
Morgunblaðinu finnst aftur á móti
mest þörfin á að beina geiri sínum
að „Sjálfstæðismönnum, sem ekki hafa
áttað sig á nýja tímanum“ — ekki sætt
sig við að flokkurinn gengi í sæng með
kpmmúnistum. Til þeirra er þessari
umvöndun beint:
„Kosningaúrslitin í1 Bretlandi
. hafa einnig sinn boðskap að flytja
þeim fáu Sjálfstæðismönnum, sem
hafa ekki enn áttað sig á nýja
tímanum og eru því með nöldur í
garð ríkisstjórnarinnar. Væri vel,
að þeir drægju sem fyrst réttar á-
lyktanir af reynslu íhaldsflokksins
brezka."
* * *
Piltur að nafni Einar Bragi Sigurðs-
son hefir skrifað skemmtilegar greinar
í Þjóðviljann að undanförnu. Hefir þar
verið margt frumlegt. Síðasta grein
hans heitir „Kvenfrelsi og frjálsar
ástir." Þar kemst hann svo að orði
um hugsjónir kommúnista i þessum
efnum:
„Við viljum reyndar sizt af öllu,
að konur hætti að eignast börn,
þvi að öll börn eru okkur kær,
enda ekki um aðra aðferð að ræða
til að viðhalda byggð á hnettinum.
En við viljum heldur ekki missa
' af sérhæfileikum slíkra kvenna sem
Nobelsverðlaunarithöfundanna Sig-
riðar Undset, Selmu Lagerlöf og
Pearl S. Buck, eðlisfræðingsins
Madame Curie eða jafnmikilhæfra
kvenna íslenzkra sem Ólafíu Jó-
hannsdóttur, Sigrúnar Blöndal,
Brietar Bjarnhéðinsdóttur, Katrín-
ar Thoroddsen og Laufeyjar Valdi-
marsdóttur svo að nokkrar afbragðs
konur séu nefndar. Þess vegna
komum við málum svo fyrir, að við
þurfum hvorki að verða af hæfni
kvenþjóðarinnar til annarra starfa
en heimilisstarfa né heldur láta
barneignir stöðvast."
Þetta er mjög upplýsandi, og ekki
neitt hégómamál. Fólki ætti að vera
kærkomið að vita, hvernig þessu vanda-
máli skal hagað í draumariki sósíal-
ismans. Þeir gera þá ekki ráð fyrir
véltækni á þessu sviði.
Degi síðar heldur þessi efnilegi blaða-
maður og erindreki kommúnista hug-
leiðingum sínum áfram:
„En hættum nú*að tala um gifta
fólkið og alla þess heimilisharma
og gleði og snúum okkur að ógifta
fólkinu. Verður efki óskaplegt laus-
læti á því, þegar enginn áfellist
það einu sinni fyrir að eignast ó-
skilgetin börn, hvað þá að það sé
húðstrýkt eða því rennt í poka nið-
ur í Drekkingarhyl? Verða stelp-
urnar ekki alltaf „bom“ og strák-
arnir með Gunnu I dag og Siggu
á morgun?"
Það stendur ekki á svarinu. Auðvit-
að getur Gunna greyið orðið „bom“.
þegar minnst varir, og Sigga eignazt
króa, sem illa gengur að feðra. En það
(Framhald á 7. síðu)
f