Tíminn - 31.07.1945, Blaðsíða 3

57. blað
TÍMEVX, þriðjMdagmii 31. júlí 1945
DAVÍEL ÁGÚSTÍNCSSOV:
Hvert stefnir í dýrtíðarmálunum?
Breyttir tímar.
í Tímanum síðastliðinn
þriðjudag minntist ég á nokkur
framtíðarmálefni og þá örðug-
leika, sem þau eiga við að etja
meðan dýrtíðarvofunni er ekki
bægt frá. Þá skýrði ég rækilega,
hvernig stærsti þingflokkurinn
— Sjálfstæðisflokkurinn —
hefði gersamlega brugðizt öll-
um áformum sínum í dýrtíðar-
málunum og jafnan slegið und-
an, þegar átakanna var þörf. Því
væru nú öll viðskipti við aðrar
þjóðir í mikilli óvissu, þar sem
við yrðum að keppa með út-
flutningsvörur okkar við þau
lönd, sem búa við helmingi lægri
framleiðslukostnað.
Þörfin fyrir raunhæfar að-
gerðir í dýrtíðarmálunum verð-
ur ljósari með hverjum deginum
sem líður, ef bjarga á þeim
verðmætum, sem þjóðin hefír
nú eignazt. Fram að þessu hef-
ir ísfisksalan til Bretlands fleytt
atvinnulífinu áfram. Bendir
margt til þess, að þar séu að
verða þáttaskipti og ætti það
ekki að koma neinum á óvart.
Meðan Englendingar háðu
styrjöldina, var ekki spurt um
verðið fyrst og fremst. Aðalat-
riðið var að fá næg matvæli
handa þjóðinni. Nú leggja þeir
þegar mikla áherzlu á aukningu
útgerðarinnar og senda fjölda
skipa á fiskveiðar, sem til þessa
hafa verið í styrjaldarrekstrin-
um. Munu Englendingar leggja
mikið kapp á að verða sjálfum
sér nógir með fiskframleiðslu.
Hins vegar er sennilegt, að
vegna matarskorts á megin-
landi álfunar sé þörf verulegs
magns af fiski fyrst um sinn að
minnsta kosti. Hitt ætti að vera
augljóst mál, að þegar Norð-
menn hefja mikinn fiskútflutn-
ing, sem vafalaust verður innan
skamms, skapast hörð sam-
keppni við þá, sem hlýtur að
þýða verðlækkun. Getur þá svo
farið, eins og Ólafur Thors. sagði
í árslok 1943:
„Um hið háa verðlag á höfuðút-
flutningsvöru okkar, skal það eitt
sagt, að það mun ekki standa deg-
inum lengur, eftir að Bretar og
aðrar þjóðir að nýju hefja fisk-
veiðar að ófriðarlokum. Og þá mun
verðfallið fyrr en varir verða svo
mikið, að óvist er, hvort við fá-
um meira en % eða jafnvel 1 /lu
hluta þess verðs, er við nú berum
úr býtum.“
Þótt höfundur þessa spádóms
sé nú orðinn honum fráhverf-
ur, bendir margt til þess, að
sumt kunni að rætast fljótlega.
Viðliorfið á IVorður-
löndum.
Einn af spámönnum Sjálf-
stæðisflokksins er nýlega kom-
inn úr ferðalagi frá Svíþjóð og
Danmörku. Hann hefir látið svo
um mælt í Morgunblaðinu:
„Mitt' sjónarmið er þetta: Pengju
Danir, Svíar og Norðmenn að
landa fiski óhindrað í Englandi
kolfélli markaðurinn og gerir
kannske hvort sem er, því að fiski-
gengdin er svo mikil í Norðursjón-
f *
um. Viöbárur Englendinga voru
þær, að þeir hefðu ekki fólk og
flutningamöguleika fyrir þennan
mikla fisk.“
Nú er það kunnugt, að Danir
hafa sent samningamenn til
Bretlands í þeim tilgangi að
semja um sölur fisks á brezkum
markaði. Og einnig er það vit-
að, að innan skamms koma
Norðmenn floíþ sínum á veið-
ar og senda afurðir á hina sömu
markaði og íslendingar.
Þessi sami Sjálfstæðismaður
segir ennfremur, að hann hafi
ætlað að kaupa sex báta á Norð
urlöndum fyrir kunningja sína,
sem allir séu þrautreyndir út-
gerðarmenn, en hætt við það.
Smálestin í þeim hafi þó ekki
átt að kosta meira en 4—5 þús.
kr., og er það talið y3 af því
verði, sem kostar að smíða þá
innan lands. Hann segist vera
þess fullviss, að bátaverð falli
næstu mánuði og verði smá-
lestin í haust ekki yfir fjögur
þúsund krónur.
Flestir munu kannast við
þetta algilda lögmál í lok
hverrar styrjaldar. Lesendur
Morgunblaðsins fá þarna nokkra
tilbreytni frá nýsköpunarstagl-
inu, þegar þessi veraldarvani
útgerðarmaður rekur álit sitt
um horfur útvegsins á Norður-
löndum, og birtir nokkrar stað-
reyndir frá atvinnulífinu þar.
Af þessum og öðrum tíðind-
um, sem til okkar berast nú, má
vissulega draga margar álykt-
anir. En fyrst og fremst hlýtur
sú spurning að vakna, hvort rétt
sé og skynsamlegt að keppast
nú við að smíða báta innan-
lands, sem allar horfur eru á að
verði þrisvar til fjórum sinnum
dýrari en jafngóðir bátar frá
nágrannalöndunum, og hvort nú
sé rétti tíminn til að kaupa at-
vinnutæki inn í landið umfram
það, sem atvinnuþörf lands-
manna krefst. Þeim boðskap er
nú haldið hátt á loft af mörgum
og talinn líklegur til vinsælda,
að nauðsynlegt sé að eyða þeim
erlenda gjaldeyri, sem þjóðinni
hefir áskotnazt á styrjaldarár-
unum sem allra fyrst og byrgja
landið upp af bátum, án þess
þó að hafa nokkra hugmynd
um, að þegar séu til sjómenn á
þá, og markaður 'fyrir fram-
leiðsluvörurnar. Þykir sumum
blöðunuíh það stórtíðindi, ef
hægt er að fá skip, ný eða göm
ul, . í Bretlandi eða á Norður
löndum. Munu ýmsir þar í landi
sjá sér leik á borði að losna
við skip sín fyrir meir en sæmi-
legt verð.
Þá skýrir þetta enn fyrir
mönnum þá staðreynd, að at-
vinnuvegir okkar verða á engan
hátt samkeppnisfærir við aðrar
þjóðir með þeirri dýrtíð, sem nú
ríkir. Landbúnaðurinn hefir
ekki verið það stríðsárin og get
ur ekki orðið það að óbreyttum
aðstæðum. Allur iðnaður er
dauðadæmdur, ef við fáum ekki
jafna aðstöðu til samkeppni.
Gildir þar sama um þann iðnað,
sem til hefir verið í landinu að
undanförnu, og þann, sem und-
irbúningur er hafinn að. Skipa-
viðgerðir eru t. d. svo dýrar, að
engum útvegsmanni kemur til
hugar að leggja skipum sínum
hér í þurrkví, þar sem hægt er
að fá viðgerðir í Bretlandi fyrir
hluta af kostnaðinum hér.
IVokkrar staðreyndir.
Málum er nú svo komið, að
margir togarar eru þegar farnir
að selja með tapi. En þar hefir
gróðinn verið mestur að undan-
förnu, svo sem kunnugt er. Talið
er, að togararnir þurfi að selja
fyrir allt að 7 þúsund sterl-
ingspund, /til þess að mæta
kostnaði. Síðstu vikurnar hafa
allmargir togarar selt fyrir 4
6 þúsund stpd., og hefir það ekki
komið fyrir áður, frá því að
verðbólgan hófst. Og þótt út-
gerðin sé nú vel stæð, mun slíkt
tæpast ganga til lengdar.
Andstæðingar Framsóknar-
flokksins geta ekki lengur kall
að viðvaranir hans í dýrtíðar
málunum hrakspár, afturhald
eða dýrtíðarstagl. Staðreynd-
irnar blasa við og þær tala sinu
máli. Verðfall á fiskinum er
ekki „hrunstefna" Framsóknar-
flokksins, heldur napur veru-
leikinn, sem kallar á ráðstaf-
anir.
Ábyrgðarlitlir menn og fyrir-
hyggjulausir vilja ekki horfast
í augu við staðreyndirnar, held-
ur nota aðferð strútsins, þegar
hættan nálgast. Þeir hafa verið
í meirihluta hér að undanförnu
og snúið frá, þegar átaka var
þörf.
Úrræði Framsóknar*
flokksins.
Verðfall á aðalútflutnings-
vöru landsmanna er vandamál
allrar þjóðarinnar. Það snertir
launamenn, verkamenn, iðn-
aðarmenn og bændur, álveg eins
og þá, sem útveginn stunda.
Vandamál þetta þyrfti ekki að
vera jafn örlagaríkt og nú eru
horfur á, ef skynsamlega hefði
verið á málunum haldið.
Framsóknarflokkurinn hefir
frá því fyrsta haft skýra og hik-
lausa stefnu í dýrtíðarmálun-
um og sett hana fram í hvert
skipti, sem stjórnarmyndun
hefir verið rædd. Hann hefir
jafnan talið það grundvallar-
skyldu hverrar stjórnar að
bægja vofu dýrtíðarinnar frá
atvinnuvegum þjóðarinnar.
Sjónarmið Framsóknarflokks-
ins hafa í aðalatriðum verið
fólgin í þeim þremur atriðum,
sem komu fram í lögbindingar-
frumvarpinu 1941 og Sjálfstseð-
ismenn voru farnir að eigna sér
og voru komnir að því að sam-
þykkja. Þessi leið er fólgin í
niðurfærslu dýrtíðarinnar, í
jöfnum hlutföllum miili af-
urðaverðs og kaupgjalds. Veru-
legur hluti af stríðsgróðanum
yrði svo tekinn til almennings-
þarja, svo að hann minnkaði í
einstaklingseigu í samræmi við
það, sem kaupmáttur hans
jókst við lækkun dýrtíðarinnar.
Þetta er ótvírætt sú heppileg-
asta leið, sem völ er á og veld-
ur minnstri röskun. Bættur
hagur manna síðari árin stafar
ekki fyrst og fremst af háu
kaupgjaldi, heldur miklu frem-
ur af stöðugri atvinnu og meiri
atvinnu en áður þekktist. Það
er hæpið, að hagur manna væri
nokkru betri nú en áður, ef
vinnustundirnar væru hinar
sömu og fyrir stríð. Eigi þjóðin
að komast heil út úr ógöngum
dýrtíðarinnar, er þetta eina
færa leiðin. Einn aðilinn af
þessum þremur — bændurnir —
hafa jafnan tjáð sig reiðubúna
til samvinnu við launþega og
stórgróðamenn um ráðstafanir
þessar.
ÓvLssan.
Forvígismenn launþeganna
hafa einatt alið á þeirri skoð-
un, að margar krónur verðlitl-
ar væru meira virði' en færri
krónur verðmeiri. Ekki skal ég
fullyrða, hversu almenn sú trú
er. Hitt er augljóst mál, að ó-
vissa sú, er nú ríkir i fjármálum
þjóðarinnar, getur ekki staðið
til lengdar. Þeir, sem fljóta í
stríðsgróðanum og leika sér að
margvíslegu fasteignabraski,
líta á stríðsgróðann sem ævin-
týri, sem þeim beri að skemmta
sér við. Hús í Reykjavík ganga
kaupum og sölum, jarðir eru
keyptar úti um landsbyggðifia,
ef þar fyrirfinnast einhver
hlunnindi, og hvers konar ann-
að brask hefir aldrei þrifizt bet-
ur en nú. Öll skattalög eru snið-
gengin. Dæmi eru um það, að
jarðir séu keyptar á 100 þúsund
krónur, en kaupverðið skráð á
50 þúsund krónur eða jafnvel
minna. Þetta er lögmál stríðs-
gróðabrasksins.
Þeir, sem ekki lifa í ævintýr-
um og vinna fyrir sér á heiðar-
legan hátt, standa hins vegar
frammi fyrir mikilli óvissu um
þær verðlagsbreytingar, sem
kunna að verða. Ýmsir ráðast í
byggingar og húsakaup af iliri
nauðsyn fyrir allt að tífalt verð,
miðað við það, sem var fyrri
stríð. Hvernig reiðir þessum
mönnum af? Sumir ætla að
geyma sparifé sitt í von um
verðlækkun og áframhaldandi
gildi peninganna. Hvernig reið-
ir þeim af? Þannig mætti lengi
rekja.
Óvissan í peningamálunum
er undirrót margvíslegs glund-
roða og ævintýramennsku, sem
er lítt samboðin siðuðu þjóðfé-
lagi. Því hlýtur sú krafa að fá
aukinn hljómgrunn, að fjármál-
unum verði komið á varanlegan
og heilbrigðan grundvöll.
Gengislækkun.
Ýmsir spá því, að núverandi
stjórnarflokkar æíli að leysa
þessi vandamál með gengis-
lækkun. Og kommúnistar, sem
höfðu gengishækkun á stefnu-
skrá sinni um síðustu kosningar,
eru nú farnir að ræða manna á
milli um gengislækkun, sem
helzta úrræðið út úr ógöngun-
um.
Gengislækkun hlýtur að mæta
mikilli andúð, enda með ein-
dæmum heimskuleg aðferð.
Stöðug útþensla á peningun-
um er aðeins blekking — van-
hugsaður flótti frá erfiðleikun-
um. Með gengislækkun er níðst
á því fólki, sem á undanförnum
áratugum hélt uppi atvinnu-
rekstrinum með sparifé sínu og
öllum þeim, sem á síðustu ár-
um hafa gætt peninga sinna,
en ekki kastað þeim á glæ.
Þetta er einnig hlífð við þá stór-
gróðamenn, sem falið hafa pen-
inga sína í fasteignum og ýmis
konar braski.
Jón Árnason framkvæmda-
stjóri ræðir þessi mál nokkuð
í athyglisverðri grein í nóvem-
Garðyrkjuritið 1945
Garðyrkjuritið 1945 er ný-
komið út. Er það gefið út af
Garðyrkjufélagi íslands, en rit-
stjóri þess er Ingólfur Davíðs-
son grasafræðingur.
Rit þetta er að vanda vel úr
garði gert og flytur margar
greinar um margvisleg efni,
einkum þó snertandi garðyrkju
og ræktun og önnur þau mál,
er garðyrkjumenn varða sér-
staklega. En flestar eru grein-
arnar skrifaðar af þeim Ingólfi
Davíðssyni og Sigurði Sveins-
syni og Halldóri Ó. Jónssyni.
í formála að ritinn segir Ing-
ólfur Davíðsson meðal annars:
„Garðyrkjan er ung sem sjálf-
stæð atvinnugrein á íslandi.
Var hún oftast stunduð í hjá-
verkum sem ígripavinna. Það
eru ekki iiema tuttugu ár síð-
an fyrsta gróðurhúsið var byggt,
en sá atburður olli aldahvörfum
í íslenzkri garðyrkju. Upp frá
því var svo um munaði farið að
hagnýta jarðhitann við rækt
un. Gróðurhús og garðyrkju-
berhefti Samvinnunnar 1944.
Hann rökstyður þar ýtarlega
þá skoðun sína, að hægt sé að
tryggja verðgildi peninganna,
og segir:
„Ef við eyðileggjum ekki gildi
þeirra sjálfir með vitlausri fjár-
málastjórn, eins og gengisfalli, til
að ná hluta af erlendu innstæðun-
um í ríkissjóð á kostnað alls al-
mennings í landinu,_s&m á fé í
sparisjóðum, en til gróða fyrir fast-
eignabraskara, sem hafa lagt
stríðsgróða sinn 1 fasteignir jafnóð-
\ óðum og hann hefir borizt þeim í
hendur, meðal annars til að geta
svikið skatta."
Slík dæmi munu alþekkt og
þessir menn, ásamt kommúnist-
unum, undirbúa nú verðfellingu
krónunnar.
Hjá bændastéttinni stendur
dæmið þannig: Tekjum síðustu
ára hefir verið varið til lúkning-
ar skuldum, t. d. kreppulánum,
(Frkmhald á 6. síðu)
stöðvar taka óðum að rísa upp
á heitum stöðum — ylræktar-
tímabilið hefst. Fyrr var engin
garðyrkj ustétt til í landinu að
kalla, en nú fjölgar óðum þeim,
sem gera garðræktina að aðal-
atvinnugrein.“
Síðar segir hann:
„Frá því að garðyrkjuskóli
ríkisins að Reykjum í Ölfusi hóf
göngu sína 1939 hafa útskrifazt
47 garðyrkjufræðingar alls. Er
og verður skólinn garðyrkju-
stéttinni og garðyrkjunni í
landinu hinn mesti styrkur. Fá
nemendur þar bóklega og verk-
lega undirstöðuþekkingu —
veganesti á garðræktarbraut-
inni. Hafa flestir þeirra snúið
sér að ylrækt að loknu skóla-
námi.“
Enn segir Ingólfur:
„Jarðhitinn er ómetanleg
auðlind á íslandi, og lyftistöng
eins mikilsverðasta þáttar garð-
yrkjunnar — ylræktarinnar.
Standa nú víða gróðurhús í
hverfum og þyrpingum á jarð-
hitasvæðum. Skiptist stærð
gróðurhúsa þannig eftir héruð-
um:
Reykjavík og grennd 1000
fermetrar, Mosfellssveit 8900,
Árnessýsla 26457, Borgarfjörður
6500, Mýrasýsla 180, Vestfirðir
380, Húnavatnssýsla 530, Eyja-
fjarðarsýsla 800, Þingeyjarsýsla
700, Hornafjörður 70 og Vest-
mannaeyjar 50 fermetrar ....
Auk þess mun stærð ylreita í
sambandi við gróðurhúsin vera
á sjötta þúsund fermetra. Læt-
ur nærri, að alls séu rúmir fimm
hektarar glerþakin jörð á yl-
ræktarsvæðunum. Ennfremur
er talsvert af vermireitum utan
gróðurhúsastöðvanna víða um
land.“
í Garðyrkjuritinu er saman-
þjappað miklum fróðleik, auk
þess, sem þar eru ýmsar leið-
beiningar, er garðyrkjumönnum
fá að haldi komið. Það er rösk-
ar 130 blaðsíður að stærð.
Kathryn Q. Thorilarson;
isiendingar frá Norður-Dakota
í herþjónustu á ísiandi
Grein þessi birtist nú fyrir nokkru í öffru íslenzka blað-
inu vestan hafs, Lögbergi. Er þar sagt frá íslendingum
þeim frá Norður-Dakota, sem dvaliff hafa hér í herþjón-
y ustu undanfarin misseri. Mun sjálfsagt marga fýsa aff
sjá hana, því að menn þeir, sem hér um ræffir, eiga mik-
inn frændgarff víffáNum land. Erlend nöfn og titlar er látiff
halda sér, eins og höfundurinn hefir frá því gengiff.
Nokkrir Norður-Dakóta-ís-
lendingar *iafa verið í herþjón-
ustu Banfiaríkjanna á íslandi.
Á meðal þeirra eru tveir ungir
menn, sem höfðu uppruna sinn
í Upham-byggðinni í Norður-
Dakóta, en eiga nú báðir heima
í Fargo, og er annar þeirra í
land- en hinn í sjóhernum. Eru
þeir Captain Sigurður Sidneý
Björnson, sonur Dr. B. K.
Björnsonar og konu hans, Krist-
ínar Sigurðardóttur Swanson,
Fargo, en fyrrum frá Upham,
þar sem móðir Mrs. Björnson,
Mrs. Margaret Swanson lifir
enn, og Lt. Carl J. Freeman,
sonur Guðmundar Freeman og
konu hans, Guðbjargar Helga-
dóttur Goodman, Bottineau, N,-
Dakóta, sem heima á í Upham
byggðinni og í Uphamþorpinu.
Eru bæði þessi hjón víðkunn á
meðal Vestur-íslendinga sem
fyrirnjyndar- og ágætis mann-
eskjur. Hefir Cpt. Björnson ver-
ið á íslandi siðan í febrúar 1944.
Er hans staða dýralæknir (base
veterinarian) nálægt Reykja-
vík. *
Sidney útskrifaðist sem dýra-
læknir frá Annesháskólanum í
Iowa 1939. Vann hann með föð-
ur sínum frá þeim tíma, þangað
til hann fór í herinn. í skóla var
hann við hergefingar og var því
í liðsforingjavaraliði. Hér í
landi var hann heilt ár í Fort
Piley, Kansas, og styttri tíma í
E1 Paso , Texas, og Colarado
Springs, Colarado. Hann fór
næst til Englands, dvaldi þar
um tíma og svo til íslands.
Sidney hefir hitt tvö bræðra-
börn móður sinnar í Reykjavík.
Eru það þau Anna Ásmunds-
dóttir, dóttir Ásmundar heitins
Sveinssonar, sýslumanns, og Sig-
urjón Jóhannsson, sonur ^Jó-
hanns heitins Sveinssonar. Er
Sigurjón hálfbróðir Ingibjargar,
Helgu og Erlends Sveinssonar,
sem búa nálægt Bantey, N.-Da-
kóta. Voru Ásmundur og Jóhann
bræður Sigúrðar heitins Sveins-
sonar, föður Mrs. Björnson og
afa Sidney. Tvær systur þessara
bræðra eru á lífi og eru þær
María Benáon, móðir Ásmundar
og Óskars Bensonar, lögfræð-
inga í Bottineau, og þeirra
systkina, og Sigurlaug Peterson,
Bottineaú, móðir Sveins Peter-
son þar. Mun Sidney hafa hitt
eitthvað af föðurfólki sínu
heima líka.
Cpt. Björnson giftist 1940 Flor-
enz Dinwoodie af skozkum ætt-
um. Hún útskrifaðist frá ríkis-
háskólanum í Fargo fyrir nokkr-
um árum síðan og er hér við
blaðamennsku á meðan maður
hennar er á íslandi.
Sidney á tvö systkini, eru það
Kristjana og Margaretta, sem
bæði útskrifuðusf frá háskólan-
um hér í Fargo og eru nú bæði
við framhaldsnám við ríkishá-
skólann í Columbus, Ohio.
Lieutenant Freeman fór til ís-
/