Tíminn - 12.10.1945, Qupperneq 3

77. blað TÍMIM, íösíiiilagiim 12. okt. 1945 • 3
Á þriðjudaginn var lagt fram
á alþingi frumvarp til laga um
fiskimálanefnd, markaðsleit
sjávarafurða, útflutning á fiski
og fleira. Eru flutningsmenn-
irnir Eysteinn Jónsson og Björn
Kristjánsson. Fylgdi' fj-umvarp-
inu rækileg greinargerð, sem
Tíminn þirtir hér. Er hér um
að ræða stórmál, sem skylt er
að gefa mikinn gaum.
Verði frumvarp þetta að lög-
um kemur það í staðinn fyrir
lög nr. 75, 31. des. 1937, um
fiskfmálanefnd, útflutning á
fiski, hagnýtingu markaða o. fl.
og lög nr. 48, 1940, um breyt-
ing á þeim lögum.
Aðalnýmæli frumvarpsins eru
þessi:
1. Tekjur Fiskimálasjóðs verði
auknar stórlega, eða að minnsta
kosti fjórfaldaðar frá því sem
þær hafa verið undanfarið og
heimiluð 10 miljón króna lán-
taka.
2. Fiskimálanefnd verði lögð
niður og Fiskifélagi íslands ætl-(
uð að mestu sú forusta í sjáv-
arútvegsmálum, sem þeirri
nefnd hefir verið falin. En
þriggja manna stjórn Fiski-
málasjóðs er ætlað það hlutverk
að úrskurða um fjárveitingar
úr sjóðnum í samráði við Fiski-
félagið, í stað þess gð ráðherra
hefir haft úrskurðarvaldið í
samráði við Fiskimálanefnd.
3. Félögum útvegsmanna og
fiskimanna er ætlaður. for-
gangsréttur að þeim stuðningi,
sem Fiskimálasjóður veitir til
iðnreksturs og nýjunga í sjáv-
arútvegi.
4. Fiskimálasjóði er ætlað að
styðja sérstaklega bátakaup eða
bátasmíði á þeim útgerðarstöð-
um í landinu, þar sem tilfinn-
anleg vöntun er ,báta, en lítið
fjármagn fyrir hendi til fram-
kvæmda.
Skal þá vikið nokkru náriar að
hverju þessara atriða fyrir sig.
Eignir Fiskimálasjóðs voru
þann 31/12. 1944 um 3.200.000
krónur. Var þá eftir að færa
sjóðnum til tekna um 933.000 kr.
og eru það tekjur af útflutn-
ingsgjaldi 1944. Má.því gera ráð
fyrir, að raunverulegar eignir
sjóðsins um síðustu áramót hafi
verið rúmar 4.000.000. kr. Ár-
legar tekjur sjóðsins hafa und-
anfarin ár verið y2% útflutn-
ingsgjald af sjávar^ifurðum, en
fjárveitingar til sjóðsins beint
úr ríkissjóði hafa fallið n'iður,
en þær voru talsverðar um
skeið.
Aðalhlutverk Fiskimálasjóðs
hefir jafnan verið að styðja
ýmis konar nýjungar í sjávar-
útvegi.
Það er augljóst’, að á næstu
misserum verður að auka starf-
semi Fiskimálasjóðs og leggja
mikla áherzlu á margs konar
nýjungar í sjávarútvegi, sem
eru fjárfrekar og þannig vaxnar,
að ekki er hægt að vænta þess
að einstaklingar eða félög hafi
forgöngu um þær, án sérstaks
stuðnings af hálfu ríkisvaldsins.
Er lagt til að árlagt framlag úr
ríkissjóði tií Fiskimálasjóðs
næstu árin nemi að minnsta
kosti 2.500.000 kr. árlega. Það
er ekki ósennilegt að við nánari
athugun komi í ljós, að það
þurfi að nota meira fjármagn
í þessu skyni og því er lagt til,
að þessi fjárveiting sé lágmark,
en að ákveðið verði í fjárlögum
árlega, hve mikið greiða skuli
þar fram yfir. Þykir flm. rétt
að ákveða lágmarksframlag í
lögunum sjálfum.
Verði frv. samþ. ættu árlegar
fastar lágmarkstekjur Fiski-
málasjóðs að nema milli 3 og 4
milj. kr., og má margt gagn-
legt s.tyðja með þeirri fjárhæð.
Eru það fjórfalt hærri tekjur
en Fiskimálasjóður hefir haft
undanfarin ár. Auk þess er
heimilt að taka 10 miljón króna
lán handa sjóðnum og væri sú
lánsheimild notuð, gæti sjóður-
inn á næstu misserum ráðið
yfir miklu meira fjármagni en
nemur árlegum tekjum sjóðs-
ins. .
Fiskimálasj óður hefir ekki
starfað sem almenn lánastofn-
un fyrir sjávarútveginn, og það
er ekki gert ráð fyrir því í
þessu frv. að svo verði fram-
vegis.' Aftur á móti er ætlazt
til þess, að Fiskímálásjóður láni
sérstök styrktarlán, eftir að þær
stofnanir, sem hafa stofnfjár-
lánveitingar með höndum, hafa
lánað til viðkomandi fyrirtækja
eins og þeim þykir tryggt. Er
þetta byggt á því, að margar
nýjungar í sjávarútvegi eru
þannig vaxnar, að það er tæp-
lega þess að vænta, að almennar
lánsstofnanir getj, a. m. k. á
meðan nýjungarnar eru ekki
fullreyndar, lánað eins mikið
og nauðsynlegt er til þess að
koma þeim af stað.
Gert er ráð fyrir því, að Fiski-
málasjóður veiti bæði lán og
styrki. Til þess er ætlazt, að
styrkirnir séu m: a. veittir sér-
staklega til margs konar til-
rauna í sambandi við nýjar
veiðiaðferðir, til þess að leita
að nýjum aflamiðum, til þess
að gera tilraunir með nýjar verk
unaraðferðir og til þess að leita
að mörkuðum fyrir sjávarafurð-
ir. Margt annað kemur einnig
til greina, sem of langt yrði hér
upp að telja.
Verði frv. þetta að lögum,
ætti það að tryggja stórfellda
aukningu á starfsemi Fiski-
málasjóðs. Það er fyrirhugað,
að Fiskveiðasjóður, sem annast
stofnlánaveitingar til útgerðar-
innar, verði efldur verulega.
En þó svo verði, er ekki síður
nauðsynlegt að efla Fiskimála-
sjóð, sem veitir nýjungum i
sjávarútvegi þann sérstaka
stuðning, sem að framan
greinir.
Flm. telja það rétt, að Fisk-
veiðasjóður hafi með höndum
stofnlánáveitingar til sjávarút-
vegsins á hreinum bankagrund-
velli, en Fiskimálasjóður hafi
með höndum styrktarlánaveit-
ingar og úthlutun fjár til stuðn-
ings nýjungum í sjávarútvegi.
Það er tvímælalaust heppilegt
að aðskilja þetta tvennt.,
Fiskirrrálanefnd var sett á
stofn árið 1935 með sérstakri
lagasetningu. Það var hlutverk
hennar að gera tilraunir með
ýmsar nýjungar í sjávarútvegi
og fipna nýjar leiðir til þess
að forða afleiðingum hinnar
stórfelldu markaðskreppu fyrir
saltfisk, sem hófst fyrir alvöru
1934 með lokun Spánarmark-
aðarins. Hafði nefndin. í þessu
skyni veruleg fjárráð úr Fiski-
málasjóði, sem stofnaður var
þá um leið. Varð nefndinni vel
ágengjt í mörgum efnum og
gerði mikið gagn. Einkum varð
forusta hennar um 'hraðfrysting
á fiski og útflutning hans að
glæsilegu afreki sjávarútvegsins
og allrar þjóðarinnar. Naut
nefndin í því efni ekki sSzt
forustu framkvæmdastjóra síns,
Runólfs Sigurðssonar, sem stóð
dó skemur en skyldi, vegna svip-
legs fráfalls hans. >
Síðan löggjöfin um Fiski-
málanefnd var sett, hefir Fiski-
félag íslands eflzt mjög, bæði
vegna þess að félagið hefir ver-
ið éndurskipulagt og eins fyrir
aukinn stuðnings ríkisvaldsins.
Þykir flm. nú þannig komið
málum, að rétt sé að fela Fiski-
félaginu sem mest forustuna . í
sjávarútvegsmálum, hliðstætt
því, sem átt hefir sér stað á
síðari árum um Búnaðarfélag
íslands um búnaðarfram-
kvæmdir. Er frv. þetta byggt á
þessari skoðun, og því talið
óhætt að leggja nú niður Fiski-,
málanefnd, sem svo margt. þarf-
legt vann á sínum tíma og fela
Fiskifélagi íslands það hlutverk,
sem nánar er skilgreint í frv.
Er það skoðun flm., að slík
ráðstöfun myndi verða öflug
lyftistöng Fiskifélagi íslands og
gagnleg sjávarútveginum.
Ekki þykir >þó fært, af skiljan-
legum ástæðum, að fela Fiski-
félagi íslands fremur en Fiski-
málanefnd áður að veita fé úr
Fiskimálasjóði upp á sitt éin-
dæmi, og eru þess vegna sett í
frv. ákv. um það, að þriggja
manna stjórn stjóðsins, kosin
af Alþingi, skuli hafa úrslita-
vald um fjárveitingar úr sjóðn-
um, en Fiskifélagið láta í Ijós
álit um hverja umsókn, sem til
sjóðsins kemur: Er Fiskifélaginu
að þessu leyti ætlað sama hlut-
verk og Fiskimálanefnd hefir
haft. í’járveitingavaldið sjálft
hefir verið í hendi atvinnumála-,
ráðherra. Þykir flm. eðlilegt, að
það vald verði í höndum stjórnar
sjóðsins framvegis.
í 6. og 7. gr. eru ákvæði um
bað, að Fiskifélagi íslands sé
ætluð forganga um þær nýjung-
ar í sjávarútvegsmálum, sem
Fiskimálanefnd var beinlínis
•æflað að /hafa með höndum
áður.
Það er skoðun flm., að heppi-
legast sé, að iðnaður í þágu
sjávarúWægsins sé rekinn af
félögum útvegsmanna og fLski-
manna. Með því móti verði það
bezt tryggt, að fiskiðnaðurinn
sé beinlínis rekinn í þágu sjávar-
útvegsins og útvegámönnum og
fiskimönnum tryggt sannvirði
fyrir framleiðslu sína. Mjög
skortir á, að þessu sé þannig
háttað, eins og stendur. í 4. gr.
frv. eru því ákvæði um það,
að félög útvegsmanna og sjó-
manna, sem stofnuð eru til
bess að reka iðnað þágu útvegs-
ins, og eru opin útvegsmönnum
og sjómönnum. svo og félög, sem
meginþorri útvegsmanna á
hverjum stað er þátttakandi í,
skuli hafa forgangsrétt til
stuðnings úr Fiskimálasjóði í
framangreindu skyni. Þá er
einnig gert ráð fyrir, að sé ekk-
ert slíkt félag starfandi á ein-
hverjum útgerðarstað, e'n frá
þeim stað sé leitað eftir stuðn-
ingi til nýrra framkvæmda í
fiskiiðnaði, þá skuli Fiskifélag
íslands sjá um, að tilraun verði
gerð, til þess að stofna slikt
félag, og skal þá veita því stuðn-
ing, ef það æskir þess.
Það er ekki ætlunin með þess-
um ákvæðum/ að koma í veg
fyrir að einstajdr menn eða fé-
lög einstaklinga reki fiskiiðnað.
Ætlunin er hins vegar sú, að
útvegsmenn og fiskimenn sitji
fyrir stuðningi til þessara fram-
kvæmda, ef þeir vilja hafa þessa
starfsemi með höndum sjálfir.
Flestum mun ljóst, að brýna
nauðsyn ber til þess að auka
og bæta báta- og skipastól
landsmanna og stefna að því,
að menn komi sér upp stærri
og heppilegri bátum til sjósókn-
ar en orðið hefir að notast við
víðs vegar um land. Talsverður
stuðningur hefir verið veittur
í þessu skyni, með ýmsú móti.
Það hefir sýnt sig að mörgum
er kleift að koma þessu við,
þrátt fyrir mikla erfiðleika og
stóraukinn stofnkostnað. Eink-
um eru það þó þeir, sem rekið
hafa sjávarútveg á stærri bátum
eða haft með höndum annan
atvinnurekstur, sem ágóða hefir
gefið í aðra hönd undanfarin
ár. Aftur á móti sýnir það sig,
að þeir, sem ■ orðið hafa að
stunda sjó á smáfleytum og ekki
hafa getað safnað neinu veru-
legu fjármagni, eiga þess ekki
kost að draga saman nægilegt
fjármagn til þess að kaupa
staérri báta. Þannig er nú j-afn-
vel ástatt um nokkur byggðalög
landinu, að* útgerð er þar nú
að leggjast- niður sökum verð-
bólgunnar og sakir þess, hve
smáa báta menn hafa til um-
ráða, en bolmagn skortir til þess
að koma upp stærri útgerð. Þar
sem þannig er ástatt fullnægja
ekki venjulegar stofnlánaveit-
ingar, og verður því annað hvort
að ske, að endurnýjun báta-
flotans á þessum stöðum falli
algerlega niður og þar með út-
gerðin eða að sérstakar ráð-
stafanir* verið gerðar til þess
að styðja öflun nýrra tækja,
þar sem þannig er ástatt, um-
fram þáð, sem almennt er í
boði af lánsfé í þessu skyni.
Flm. leggjá til í 4. gr. frv., að
heimilt sé að veita hlunnindalán
til bátakaupa eða bátasmíða á
þessum stöðum, umfram það
sem almennt ge#st, enda séu
útgerðarskilyrði þannig, að
dómi Fiskifélags íslands, að rétt
sé að efla útveg í hlutaðeigandi
byggðarlagi.
I.
Nýlega hafa þær fréttir bor-
izt til landsins, að- Jóhann
Magnús Bjarnason skáld og
kona hans, Guðrún Hjörleifs-
dóttir, hafi andazt með stuttu
millibili. Flestir vinir þeirra
munú fagna því, að skammt varð
á milli þeirra. Það var erfitt að
hugsa sér annað þeirra án hins.
Þau voru ekki lík, en löng sam-
búð hafði gert þau vel samtaka
i störfum sínum. Litla heimilið
beirra í Elfros hafði þann blæ
yfir sér, að margur mun sakna
bar vinaf í stað. Þau gerðu ekki
víðförult að heirnan. Hin síðari
ár var Magnús orðinn heilsulít-
ill og þoldi illa ferðalog. Þó mun
hitt hafa ráðið meiru, að þau
kunnu einhvernveginn ekki við
sig annars staðar en í litla, gula
húsinu sínu, með grasgarðinum
sínum umhverfis. Þar uxu fall-
egir runnar og tré, en bak við
húsið var kartöflugarðurinn,
Söngvari
Vestur-íslenzki söngvarinn
Birgir Halldórsson, sem hér hefir
dvalið í sumar og ferðazt all-
vfða um land og efnt til söng-
skemmtana, er senn á föruíh.
Mun hann halda, kveðjuhljóm-
leika í Gaíhla Bíó í kvöld.
Birgir hefir áður haldið tvær
söngskemmtanir hér í Reykja-
vík, og á ferðalagi sínu um land-
Birgir Halldórsson, söngvari
ið söng hann á Akureyri, Siglu-
firði og ísafirði. Var hvar-
vetna vel sótt og undirtektir
áheyrenda góðar. Blaðadóma
hlaut hann einnig hina ágæt-
ustu. Meðal annars skrifuðu
tónskáldin Björgvin Guðmunds-
son og Áskell Snorrason um
Hefir þá verið gerð grein fyrir
helztu nýmælum frv. og þá um
leið efni sjö fyrstu gr. þess. En
3. kafli frv. fjallar um ráðstaf-
anir varðandi fiskútflutning
landsmanna. Eru þar tekin upp
þau ákvæði, með litlum breyt-
ingum, sem nú gilda um þau
efni, en þau færð til samræmis
við frv., að því leyti til, að
^Fiskifélagi íslands eru yfirleitt
; ætluð þau afskipti af þeim mál-
um, sem Fiskimálanefnd eru
ætluð í gildandi löggjöf.
lem þau önnuðust í sameiningu.
Bæði voru þau hætt að taka
bátt í félagslífi, þegar ég kynnt-
st þeim. Guðrún var ekki einu.
únni í kvenfélagi. Einu sinni
agðist hún hafa tekið rögg á
ig og gengið í kvenfélag. Hún
:ór á einn fund. Þegar hún kom
heim aftur brá henni heldur en
ikki í brún. Maður hennar stóð
iti í bakgarðinum og kynti þar
bál. Á það hafði hann hrúgað
bandritum, sem hann taldi ekki
lengur neins virði. En Guðrún
var ekki alveg á sama máli. Og
til þess að eiga ekkert sllkt
á hættu framar, sagði hún sig
úr kvenfélaginu. Kunningjarnir
muhu fara nærri um, að Gúðrún
sjálf er heimildarmaður minn
að þessari sögu. En hvort sern
hún hefir ætlazt til að sagan
yr<Si skilin alveg bókstaflega
eða ekki, þá lýsir hún því bezt,
sem allir kunnugir vissu vel, að
kona Magnúsar hafði tekið sér
að kvehja
hann í Akureyrarblöðin og báru
mikið lof á frammistöðu hans.
Birgir hefir stundað söngnám
í New York í hálft þriðja ár.
Gat hann sér fljótlega góðan
orðstír meðal kennara sinna, og
í þennan skóla ætlar hann til
framhaldsnáms er hann kernur
vestur. Jafnframt námi sínu
gerir hann sér vonir um að fá
stárf við útvarpsstöð í New
York — verða þar fastur söngv-
ari. Hefir Birgir oft komið
fram opinberlega, meðal annars
í óperettunni „Oklahoma,“ er
sýnd var í New York átta sinnum
í viku í tvö ár, og þar áður í
óperettu, sem nefndist „Vaga- •
bond King.“
Á ferð sinni um Vestur- og
Norðurland söng Birgir meðal
annars lög eftir vestur-íslenzka
tónskáldið Steingrím Hall. En
á söngskránni í kvöld eru ein-
göngu lög, sem hann hefir eigi
sungið áður í íslandsferð sinni.
Þar á meðal eru þýzk og frönsk
lög og ný lög eftir Helga Pálsson,
Björgvin Guðmundsson og Hall-
grím Helgason. Við erlendu lögin
öll eru íslenzkir textar.
Tónlistarfélagið hefir gert
ítrekaðar tilraunir til þess að fá
Birgir til þess að syngja j>g leika
í óperettu þeirri,serr; það hyggst
að sýna í Reykjavík í vetur. En
söngvarinn hefir ekki fengizt til
þess að fresta, vesturför sinni.
Hins vegar ráðgerir hann að
koma aftur heim til gamla
landsins þegar betur hentar
honum og eiga hér þá lengri
dvöl. Hafa honum líkað mæta-
vel kynnin af löndunum hérna
megin Atlant^hafsins og vill
gjarna, að þau 'geti orðið meiri.
Birgir Halldórsson er Reyk-
víkingur að uppruna, en fór átta
ára gamall vestur um haf með
móður sinni. Dvaldi hann síðarr
i Kanada, unz hann hóf söng-
nám sitt í New York fyrir þrem
árum.
það hlutverk að vera verndari
skáldsins, ef sv,o má að orði
komast. Hún hafði fjármála-
stjórn heimilisins og fannst
Magnúsi gott að losna við slíka
veraldarívasan. Og þó að Guðrún
ætti það til að segja, með sínu
hispurslausa spaugi, að þetta
væri „tóm lygi allt saman,“ sem
hann væri að skálda, þá var
engum annara um það en henni,
að maður hennar kæmist sem
bezt áfram með' ritstörf sín.
,Sí-starfandi var hann, svo að
segja til síðustu stundar.
Gaman var að heimsækja
bau Magnús og Guðrúnu, enda
var oft gestkvæmt hjá þeim.
Var auðfundið, að þeim sjálfum
var að því innileg og hjartnæm
gleði. Minnist ég þess len^i,
bversu vænt þeim þótti um að
“aka á móti gestum frá íslandi,
°nda munu flestir Austur-ís-
lendingar, sem komu til Vatna-
byggða, hafa lagt kapp á að
komast til þeirra hjóna í heim-
sókn. Guðrún var hispurslaus,
ör í framkomu, hláturmild og
spaugsöm' og lét sitt af hverju
fjúka. Magnús var eitt hið prúð-
,asta ljúfmenni, sem ég hef
kynnzt.í öllu látbragði var hann
hógvær og stilltur, brosið hýrt
og viðmótið bæði hlýlegt og
kurteislegt. Ekki voru húsakynni
þeirra stór. Fyrst var gengið inn
í eldhúsið, þaðan inn í stofu, þar
sem húsþóndinn hafði skrifborð
sitt og bókaskápa. Inn úr stof-
unni var svefnherbergið og var
það enn minna en stofan. Ég
Séra Jakob Jónsson:
J. Magnús Bjarnason
Vestur-íslenzki rithöfundurinn Jóh. Magnús Bjarnason er lát-
:nn. Þar er fallinn einn hinna ramíslenzku stofna, sem festu
rætur sínaT handan Atlantshafsins.
Einn vina skáldsins, séra Jakob Jónsson, sem um alllangt
skeið var prestur í Vatnabyggðunum, hefir sent Tímanum þessá
jrein, þar sem hann lýsir Jóhanni Magnúsi Bjarnasyni og heim-
li hans og störfum á skemmtilegan hátt.
I.
/