Tíminn - 27.11.1945, Blaðsíða 3

90. blað
TÍMEVJy, briðjinlagiim 27. nóv. 1945
3
Páll
HLUTUR
Þorsteinsson:
SVEITANNA
99
Bú er landstólpi'
66
Þrátt fyrir það að ríkisvaldið
hefir haldið svo á málum sveit-
anna, sem fyrr er greint, kepp-
ist sveitafólkið við að efla fram-
leiðslu sína og búa i haginn
fyrir framtíðina. Störfin í sveit-
unum eru óþrjótandi og sveita-
fólkið hverfur ekki að jafnaði
frá vinnu sinn klukkan fjögur
eða fimm dag hvern. Dagsverk
þess eru drýgri en svo. Það vinn-
ur að nauðsynjastörfum fram-
leiðslunnar og nýjum umbótum
meðan dagur endist og lítt við
sleitur. Þrátt fyrir allan áróður-
inn og öfugmælin um, að bænd-
ur séu að einangra sig frá „ný-
sköpuninni“ og að í sveitunum
ríki kyrrstaða og afturhald á
öllum sviðum, kemur málum
stundum svo, að sjálf málgögn
ríkisstj órnarinnar verða að játa
hið sanna beint og óbeint. Þegar
hafin er skömmtun á mjólk í
Reykjavík, er það opinberlega
viðurkennt að mjólkurskortur-
inn hafi ekki aukizt af því, að
framleiðslan sé minni en í fyrra,
heldur af því, að fólkið í bænum
er mun fleira nú en þá.
Hið sanna er, að bændur
ganga nú svo fast að um véla-
kaup og ýmsar nýjungar, að
stjórnarvöldin eiga í vök að
verjast með að sjá borgið inn-
flutningi til að fullnægja eftir-
spurninni. Að þessu er vikið op-
inskátt í Morgunblaðinu fyrir
skömmu, þar sem farið er um
bændur þessum orðum:
„Þeir hafa ræktað jarðir sín-
ar, endurbætt og aukið mann-
virki sín, þrátt fyrir efnisskort
og fólksleysi, og þejr eru nú svo
vel staddir fjárhagslega, að þeir
geta aukið vélakost sinn að
mun, þegar úr raknar um véla-
kaup. Sem dæmi um áhuga
bænda á þvi sviði má nefna, að
í einni lítilli sveit höfðu 10
bændur pantað sér dráttarvélar
með ýmsum verkfærum s.l.
sumar.“
Og í sama málgagni gerir
einn stórriddari úr liði stjórn-
arinnar, sem virðist þó lítt
hlynntur ^veitunum, þessa játn-
ingu:
„Ég er þaulkunnugur í einu
síærsta búnaðarhéraði landsins
og þekki Jjar svo að segja hvern
bónda persónulega. Ég efast um,
að innan nokkurrar stéttar sé
öllu meiri áhugi fyrir tækni-
legum framförum heldur en hjá
bændum, einkum hinum yngri.“
Þegar öll blöð stjórnarinnar
birta samtímis með geysiháum
fyrirsögnum frásagnir um
framkvæmdir við opinberar
byggingar viðs vegar um land,
mun það ásamt öðru eiga að
færa þjóðinni heim sanninn um
afrek valdhafanna. En þegar
þess þess er gætt, að margar
þær framkvæmdir, sem þar um
ræðir, munu hafa verið ákveðn-
ar og hafnar, áður en núverandi
stjórn settist i stólana, verður
nokkur frádráttur um ágæti
þeirra frásagna að þessu leyti.
En sú skýrsla sýnir fyrst og
fremst það, að bæði í kaupstöð
um, kauptúnum og sveitum er
mikill áhugi og djörfung við
nýjar framkvæmdir, sem kosta
þó sveitarfélögin bæði fé og
orku.
Það er og á allra vitorði, að
framleiðslustörf sveitanna mega
á engan hátt niður falla. Þjóð-
ina vantar mjólk, smjör, egg,
jafnvel garðávexti o. fl. Orð
„listaskáldsins góða“ standa því
enn í fullu gildi: „Bóndi er bú-
Istólpi, bú er landstólpi
skal hann virður vel.“
því
Af gnægð hjartans
mællr mnnnurinn
99
Á meðan svona er haldið á
málum hjá fólki úti um sveitir
landsins, eru heilir dálkar, jafn-
vel heilar síður, í blöðum stjórn-
arflokkanna fullir a/ brígzlyrð-
um og níði í garð sveitanna. Þar
segir m. a., að það sé of mikil
sóun að flytja vörur til af-
skekktra staða. Það borgi sig
betur að mata íbúa þeirra í spít-
ala allt árið. Það eigi ekki að
leiða rafmagn hvarvetna út um
sveitir, það sé bæði of dýrt og
verði auk þess til að viðhalda
strjálbýlinu, með öðrum orðum
seinki fyrir því að leggj a sveitir
í eyði. í þessum skrifum er
bændum almennt lýst eins og
aulum, en illgjörnum þó. Al-
mennt lifi þeir og hrærist í
draumórum hins forna rán-
yrkjubúskapar. Það sé leitun á
svokölluðum bónda, þótt farið sé
um allt ísland, sem hafi hug-
mynd um, hvernig fjós eigi að
vera. Menn, sem stundi hér
66
með svipað takmark óskylt þjóð-
félagslegri þjónustu, í mörgu
falli andþjóðfélagslegt, fyrir
augum, eins og bséndastétt mið-
aldanna, skrælast áfram: „vege-
tera.“ Af öllu þessu er sú álykt-
un dregin, aiý það væri í mörgu
falli ódýrara fyrir samfélagið
að ala menn á hælum en styrkja
þá til svo fánýtrar og ömur-
legrar skemmtunar.
Hér fylgist allt að: vanþekk-
ingin, illgirnin, hrokinn og
gremjan yfir einurð og sjálf-
stæði þessara „kónga sinna
litlu ríkja.“ *
Já, við megum minnast orða
Snorra:
„Gapa myndi hann meira, ef
rúm væri til“.
„Réttiir ojí trú skulu
bysííja vor bú“.
Þótt valdaferill stjórnarflokk-
anna sé ekki lengri en orðið er,
getur sveitafólkinu ekki dulizt
það lengur, hvað að því snýr
frá þeirra hálfu. Dómur reynsl-
unnar er skýlaus og ótvíræður í
þeim efnum.
Það þarf sannarlega nokkurt
sem þar eru birtar. Fyrir nokkru
síðan færði greindur og gerhug-
ull bóndi sönnur á það í tíma-
ritsgrein, að t. d. á öðru ári
styrjaldarinnar hefðu verðmæti
heildarframleiðslu landbúnað-
arins numið yfir 100 miljónir
króna eða eigi minna en 60%
af verði allra sjávarafurða, sem
framleiddar voru á sama tíma.
í sambandi við slíkan saman-
burð verður og að hafa það
hugfasj;, að landbúnaðurinn
kemst af með miklu minni inn-
flutning til reksturs síns en
sjávarútvegurinn. Þessum nið-
ufstöðum hefir ekki verið
hnekkt. Uppi í sveitunum hefir
málið varðveitzt bezt og þjóð-
menningin löngum staðið dýpst-
um rótum. Flestir sterkustu
Eftirsótt skáldsaga
Engin framhaldssaga, er birzt undurinn þá list að segja allt,
hefir í íslenzku blaði síðari ár, sem segja þarf, án þess að grípa
mun hafa vakið slíka athygli til óþægilegs, særandi eða kám-
sem „Eiginkona" eftir Vilhelm ugs orðalags. Allt er látlaust,
Moberg, er birtist í Tímanum sjálfsagt og eðlilegt. Slíkt er
síðari hluta árs 1944 og framan ekki fært nema hinum beztu
af þessu ári. Þess er að vísu ekki höfundum.
að dyljast, að dómar manna
um söguna voru á vissan hátt
harla sundurleitir. Sumir voru
Hér verður ekki rakið efni
sögunnar,-ænda er það lesend-
mjög hneykslanlegir á bersögli, um Tímans fullkunnugt.
höfundarins og töldu höggvið | Sagan kom út í bókar-
stofnar þjóðarmeiðsins hafa allt of nærri þeim skoðunum, er
vaxið þar upp. Fólkið, sem nú ættu að vera ríkjandi á því
byggir kaupstaðina, er margt úr . sviði, sem meginvettvangur bók-
sveitunum komið og býr fyrst' arinnar. Aðrir voru jafn hrifnir
og**fremst að þeim þroska, sem 1 af hreinskilni, dirfsku. og fág-
það hefir fengið þar. Og bænda- aðri framsetningu höfundar. En
stéttin heldur vörð um sjálf-
ræði og persónufrelsi einstakl-
linganna. Bændurnir, sem eru venjulegum hæfileikum hans til
I „kóngar sinna litlu ríkja“, munu Þess að ' gera hverja persónu,
aldrei sætta sig við stjórnarfar, bvern atburð og hverja hugsun
þar sem „hugstola mannfjöld- lifandi og áhugaverða. Þess
ans vitund og vild, er villt um vegna mun svo hafa farið, að
og stjórnað af fám“. .hinir hneyksluðu andstæðingar
sögunnar lásu hana af ekki
eiiginn mun hafa neitað *stíl-
snilld hans, skarpskyggni né ó-
mjólkurframleiðslu, hafi ekki þrek til að standa á verði við
hugmynd um með hverjum að- atvinnuveg, sem ríkisvaldið hef-
ferðum mjólk sé *framleidd í ir að olnbogabarni. Fjöldi bænda
landbúnaðarfyrirtækjum tutt- sýnir þó með sæmd um þessar
ugustu aldarinnar. Þeir viti ekki mundir, að þeir eru gæddir þessu
frumatriði í nautgriparækt. Þeir þreki. Framkvæmdirnar heima í
hafi ekki einu sinni rænu á að sveitarfélögunum og hinar hinna almennu mála. Atriði eins
kynbæta peningsstofn sinn.-Þeir ^ mörgu pantanir nýrra véla bera | og það, hvort einn vill skipta við látu þessa sögu verða* sér að
íbúum sveitanna vprður hér
eftir auðvelt um valið á sviði
minni áfergju en hinir.
I Annars er það mála sannast,
að það er fullkominn óþarfi að
renni blint 1 sjóinn með fóðrun !þess vott m. a., að þeir láta ekki
gripa sinna, haldi t. d., að það
borgi sig að beita mjólkufpen-
ingi á óræktað land. Þar segir
ennfremur, að störfin hjá fjölda
af sveitafólkinu jafngildi því
frá þjóðhagslegu sjónarmiði, að
það lægi í rúminu mest allt árið.
Sú hugmynd sé bændum fjand-
samleg, að þeir hafi skyldur við
þjóðfélagið. Þeir séu kóngar
sinna litlu ríkja, öllum óháðir.
Þeir starfi enn á miðri tuttug-
ustu öld með úreltum verkfær-
um samkvæmt hugmyndum og
sjónarmiðum löngu liðinna alda
bugast, heldur leyfa sér að
elska, byggja og treysta á land-
ið, — ekki aðeins „kjarnana“ og
„kragana“, heldur og strjál-
býlli sveitir. Og trúin á landið
reynist vissulega aflgjafi til á-
taka, en ekki tál, sem leiðir af
sér tjón. Vegna þess, að hún hef-
ir verið og er til staðar, er hlutur
sveitanna í þjóðfélaginu ennþá,
þrátt fyrir allt, miklu stærri en
margir gera sér ljóst. Verzlunar-
skýrslurnar segja ekki allt um
það, þótt mörgum hætti við að
horfa of ’ einhliða á þær tölur,
kaupmann, en annar við kaup- hneykslunarheilu. Hér er um að
félag’ má ekki móta um of ræða viðfangsefni, sem er dag-
skoðanir þeirra og afstöðu. Ef.
- legur þáttur í lífi mannanna,
einhver bóndi er svo sljór, að____, f „ . * ,
J ’ , og það þarf meira en meðal
hann fær ekki skilið gildi sam- * ... ......
hræsni til þess að vilja slá striki
vinnuhreyfingarinnar eða telur
sig hafa efni á að standa utan
við hana, þá hann um það. Nú
liggur fyrir barátta um rætur
sveitalífsins, sjálfa tilveru sveit-
anna í þeirri mynd, sem þær
hafa vaxið upp og þróazt í þús-
und ár. Þó að íbúar sveitanna
hafi tamið sér hófsemi, verða
þeir að gera kröfu um réttlæti
yfir hann og neita að kannast
við hann. En auk þess kann höf-
formi í haust, og nefndist þá
„Kona manns" til betra sam-
ræmis við hið upprunalega
nafn sögunnar. Var aukið inn í
hana nokkrum setningum og at-
riðum, er felld höfðu verið nið-
ur, þegar sagan birtist í blað-
inu. En viðtökur þær, sem bókin
fékk hjá almenningi, voru svip-
aðar þeim, er hún hlaut sem
framhaldssaga. Enda þótt upp-
lagið væri allstórt, seldist hún
gersamlega upp á þremur dög-
um, og aðeins sáralítið af henni
komst út á land.'Þar sem eftir-
spurninni virtist síður en svo
fullnægt, var þegar ráðizt í að
gefa bókina út að nýju, og er
nú þessi síðari útgáfa komin á
markaðinn — að flestu leyti lík
hinni fyrri útgáfu, en prýdd
tveimur teikningum eftir al-
kunnan danskan listamann. Út-
gefandinn er Draupnisútgáfan.
Verðið er hið sama og á fyrri
útgáfunni, átján krónur.
stéttum — og standa einhuga
á bak við þá kröfu. Ef þeir láta
það úndir höfuð leggjast og
hirða ekki sjálfir um hlut sinn,
verður réttur þeirra fótum troð-
sér til handa gagnvart öðrum I inn og hlutur þeirra fyrir borð
borinn enn meira en orðið er.
En því betur sem sveitafólkinu
tekst að standa saman um rétt
sinn i átökum almennra mála,
þeim mun betur verður hlut
sveitanna borgið.
VOLMER BERGH:

Firmska jb/óðí/i lifir
[nú er endurreisnarstarfið hafið
j við hin erfiðustu skilyrði. En
það munu langir tímar líða,
I unz Finnum hefir auðnazt að
! afmá spor Þjóðverja í Finnmörk
og Lapplandi, eins og fleiri sár,
er hinir grimmlyndu fjendur
þeirra hafa veitt þeim.
! Reikningsskil þau, sem til
Margar þjóðir eiga um sárt að binda um þessar mundir. Lang- kom milli finnska hersins og
vinnu og þjáningarfullu stríði er víðast hvar lokiff, en eftirköstin lim fem ^ei.r
. . hrokkluðust burt ur Finnlandi,
eru jafnvel ennþá þungbærari en sjálfur ófnffunnn, og engmn yoru m;jög alvarleg Æskumenn
veit, hvaff öldin ber í skildi. Ein þessara þjáffu þjóffa er Finnar. [ Lapplandi vildu allt til vinna
Áriff 1939 urffu þeir fyrir hinni heiftúffugu árás stórþjóffarinnar að reka þýzku hermennina sem
í austri og síffan aff nýju 1941, er lauk meff nauffungarfriði, kúgun fyi'st brott úr landinu, en sú
og þrengingum. Nú nýlega hafa svo finnsk stjórnarvöld orðið að viðureign vaið höið. Þegar
, . . .. vopnaviðskiptin í Lapplandx
drekka þann beizka kaleik aX hefja málaferli á hendur morgum hófust . lok septembermánaðar
helztu forvígismönnum þjóðarinnar og draga þá fyrir dóm eins - —
og glæpame,nn. — Grein þessi er tekin úr „Kristeligt Dagblad“ í
Kaupmannahöfn, og er í henni lýst hermdarverkum Þjóffverja í
Norffur-Finnlandi.
Það hafa fáar fregnir borizt
af því, sem gerzt hefir í Finn-
landi síðustu mánuðina. Menn
kunna lítil skil á því, hvernig
lífið gengur í héruðunum í
Norður-Finnlandi og Lapplandi,
þar sem heita mátti að jörðin
væri sviðin og hvert hreysi lagt
í rústir. Jafnvel í Helsingfors
höfðu menn aðeins óljósar
spurnir af atburðunum þar
norður frá, meðan Finnar og
Þjóðverjar, er áður höfðu verið
vopnabræður, áttust þar við.
En þegar sannar fregnir af
framferði Þjóðverja þar spurð-
ust um landið, var hinu heita
geði Finnanna nóg boðið. Nú
fannst þeim þéir loks hafa
kynnzt nazistum eins og þeir
hafði ekki einu sinni órað fyrir
þvi, að þeir myndu nokkurn
tima hegða sér þannig í Finn-
landi sem þeir gerðu, eftir að
leiðir skildu.
Þiísundir Finna urðu að yfir-
gefa heimili sín, fimmtíu þils-
undir voru flutt inn í óbyggðir
og fimmtíu þúsundir leituðu
yfir landamærin á náðir Svia.
Þjóðverjarnir hörfuðu hægt
og seint norður á bóginn undan
hersveitum, er skipaðar voru
finnskum æskumönnum, og þeir
slepptu hvergi skika lands fyrr
en þeir höfðu sviðið allt og lagt
allt í rústir, svo fremi sem þeir
mættu því við koma. Þjóðin
hafði vissulega eignast nýjan
óvin — óvin, sem var enn illl-
voru í raun og veru. Margir ■ vígari en aðrir, sem finnska
1944, voru tvö hundruð þúsund
þýzkir hermenn þar norður frá
— níu herfylki vel þjálfaðra
f j allahermanna, sem. barizt
höfðu í þrjú ár í landinu og
þekktu það því orðið mjög vel.
Þeir voru búnir ágætum vopn-
um, samgöngukerfi þeirra var
í bezta lagi og þá skorti ekkert.
Það liggur því í augum uppi að
barátta Finna hefir ekki verið
neinn barnaleikur — ekki sízt
þar sem Rúsar höfðu krafizt
þe^s við friðarsamningana að
mikil afvopnun finnska hers-
ins ætti sér stað.
_ Það var samt sem áður ekki
um annað að velja fyrir Finn-
ana en að leggja til atlögu- við
Þjóðverja. Þeir höfðu búlð um
sig í öllu Norður-Finnlandi —
hér um bil helmingur alls lands-
ins var á valdi þeirra. Sá hluti
finnska hersins, sem sendur var
gegn þeim, var skipaður æsku-
mönnum nær einvörðungu,
höfðu borið mikið og fölskva- þjóðin hafði átt í höggi við. mest nítján og tuttugu ára
laust traust til Þjóðverja. En En jafnvel þessi ógnarbarátta gömlum piltum. Á þeirra axlir
því sárari urðu vonbrigðin. Fólk i var Finnum ekki um megn. Og var lögð sú erfiða skylda að reka
Þjóðverja úr landi eftir að hið
breytta viðhorf, sem friðar-
samningarnir ollu, hafði mynd-
azt. Til þess þurfti ekki aðeins
hrausta hermenn, heldur og
menn, sem þekktu skylduna við
föðurlandið og reyndu ekki að
hliðra sér hjá að rækja hana,
þótt'erfitt væri. Hér var við að
eiga menn, sem hingað til höfðu
verið vopnabræður finnsku
þjóðarinnar í baráttu-hennar
við óvin, sem hún hafði orðið
að lúta.
En hér voru það Þjóðverjarn-
ir sjálfir, sem komu í veg fyrir
allt, hik. Eftir að það kom á dag-
inn, hversu villimannlegri tor-
tímingu þeir beittu, var allt hik
úr sögunni. Þjóðin hafði eign-
azt. annan raunverulegan óvin.
Hér varð að heyja nýtt stríð.
Það varð að hrekja Þjóðverja
brott, og það varð ekki gert án
fórna. En hinir ungu Finnar
sýndu það og sönnuðu, hve þeir
voru gæddir hugrekki, ein-
beitni og þrautseigju í ríkum
mæli. Á einum eirrasta mánuði
sóttu þeir fram eigi skemmri
veg en fimm hundruð kíló-
metra, mest óbyggðir, þar sem
jarðsprengjurnar lágu svo að
segja við hvert fótmál og leyni-
skyttur Þjóðverja gátu dulizt
bak við hvert tré. Þjóðverjarnir
neyddust til að hopa á hæli og
hörfa æ lengra og lengra norður
á bóginn. En á undanhaldinu
sprengdu þeir í loft upp hverja
einustu brú, brenndu hvert
hreysi og eyðilögðu allt, sem
þeir gátu eyðilagt. í gervöllu
Lappflandji stendur nú hvorki
uppi kirkja né prgstsetur. Þar
stendur sem sagt ekki steinn yf-
ir steini.
Hörðustu bardagarnir urðu
við sænsku landamærin, þegar
Finnar tóku 'íorneá herskildi,
Þjóðverjum til mikilla von-
brigða. Þaðan var svo ráðizt aft-
an að hersveitum Þjóðverja með
óþreyttu liði, sem hei-shöfðingi
Finna setti þar á land.
Þetta var mjög áhættusamt
tiltæki, en það heppnaðist, þótt
mannfallið yrði gífurlegt. Hinn
mikilvægi norðurfinnski iðnað-
arbær, Kemi, gekk einnig úr
greipum þýzku hersveitanna. í
bardögunum um þann bæ féllu
325 menn og 1100 særðust. Af
liði Þjóðverja féllu tvö þúsund,
fjögur þúsund særðust og ellefu
hundruð voru teknir til fanga.
En því fór fjarri að stríðinu
væri lokið. Þjóðverjar létu eng-
an bilbug á sér finna, þrátt
fyrir þessi áföll, nema því harð-
snúnara liði væri teflt fi-am til
áhlaups. Enn átti finnski herinn
ófarna fimm hundruð kílómetra
norður í nyrztu landamærahér-
uðin.
í rauninni er það óskiljan-
legt kraftaverk, að þessum van-
búnu, finnsku piltum skyldi
takast að hrekja hinar mann-
mörgu, vel búnu þýzku her-
sveitir alla leið norður í Torne-
elfardal, þótt þær brenndu og
eyddu allt, sem þeir urðu að láta
af hendi, svo miskunnarlaust.að
slíks eru engin dæmi í allri
þjáningarsögu Finnlands. Sam-
band herjanna við Suður-Finn-
land var mjög af skornum
skammti, því að allir vegir voru
sundurtættir . af sprengjum.
Hermennirnir urðu oft og iðu-
léga að bera allar nauðþurftir
sínar á bakinu, ekki aðeins mat-
væli, klæði og vopn, heldur
einnig skotfæri sín og varahluti.